Berriro ere analogia (betiko analogia) ki azaldu 'gu giran → ginan' eta 'zu ziran → zinan'

Atzo genioenez:

Baldin "da → zan", orduan "dira → ziran", bidéz analogia hutsa, eta horrela ordézkatuz "iran" zaharragoa (eta oso antzekoa).

Horrela, 3. persona pluraleko "ziran" berri hori bát etorriko zén kin 2, persona plural regularra, zein, gure analisian, zén:

• zu ziran

zein orain desanbiguatuko zén an 

• zu zinan

gauzátuz orain beste analogia bat (betiko analogia), orain kin:

• ni nintzan 

• hi hintzan

zein gauzatuko zén an

• gu ginan

• zu zinan

esan nahi baita, jarriz "-n-" soinua ordezta hasierako "-r-" soinu regularra, halan ze honela gelditu zén "izan" aditzaren lehenaldiko paradigma osoa:

• ni nintzan 

• hi hintzan

• hura zan

• gu ginan

• zu zinan

• haiek ziran

Laburbilduz, berriro ere analogia (betiko analogia) ki azaldu "gu giran → ginan" eta "zu ziran → zinan". [1983] [>>>]

Baldin 'da → zan', orduan 'dira → ziran', bidéz analogia hutsa

Hemen mintzatu ginén gain sorrera on "zan" adizkia ("izan" aditzaren lehenaldiko 3. persona singularra), honela:

• e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

erabiliz hitz hauek:

3. persona horren forma regularra izan beharko zén akaso:

• *e - i - za - n (zein zén ezberdina ti *e - za - n")

baina akaso ez konfunditzeko kin  bere ustezko partizipioá "*e - i - za - n", edota akaso sinpleki zeren, oso maiz erabiltzen zelarik, laburtu baitzen, galduko zuén iraganeko "e - i - > i -" ustez regular zahar hori, bilakatuz "zan" (beste irregularitate zahar bat), zein, diogunez, gero, zenbait hizkeratan bihurtuko zén "zen".

Beste alde batetik, "*e - za - n" aditzaren 3. persona bái izanen zén regularra:

• hark *e - za - n  

zein, gerora bihurtuko zén:

• hark z - e - za - n = zezan
  

halatan non orain ezberdintzen zén tik bere partizipioa (*e - za - n).

Baina, gure (atzoko) galdera zén: nóla sortu zen "ziran" tik "*iran" regularra? Honela: 

Baldin "da → zan", orduan "dira → ziran", bidéz analogia hutsa, eta horrela ordezkátuz "iran" zaharragoa (eta oso antzekoa).

"dira → ziran" bilakaera analogikoa gerta zitekén ia an ber denbora zein gertatzen ari zén "da → zan", edo akaso geroago, noiz jada gertatua baitzén "da → zan", ustez maizago erabilia eta horregatik akaso lehenago ezberdindua tik bere aditz-partizipioa ("izan"). [1982] [>>>]

Bát zetozen aditz-partizipioak eta lehenaldiko 3. persona jokatu regularrak, printzipioz sórtuz anbiguetate bat zein desegin behar zen

Genioén atzo ze garai zaharretan, "izan" aditzean izanen zirén ...

... bi partizipio ezberdin:

• *e - i - za - n > i - za - n = izan (singularra)

• *e - i - la - n > *e - i - ra - n > i - ra - n = iran (plurala)

non izanen zirén bi erro zahar ezberdin:

• za

• la/ra

biak CV, nola ere "da" fosila izanen zén CV.  

Eta gauza da ze bi forma ez-jokatu regular horiek (bi aditz-partizipio horiek) bát zetozen kin lehenaldiko 3. persona singular regularki-jokatua ("*izan") eta 3. persona plural regularki-jokatua ("*iran"), printzipioz sórtuz anbiguetate bat artén erabilera diferenteak (jokatuak eta ez-jokatuak). 

Horrela, forma jokatuek ("*izan" eta "*iran"), ustez berriagoak, izanen zutén arrazoi bat ki bilakatu irregularrak, alegia deségin anbiguetate hori kin aditz-partizipio regularrak, zein ziren berdin-berdinak, baina, printzipioz, erabilera diferentekoak. Bádugu beraz, arrazoia (zér dela-ta aldatu zen?). Bihar mintzatuko gará gain mekanismo konkretua zeintaz eratorri zén gaur egungo "ziran" (3. personakoa, nahiz lehenago 2. personakoa) abiátuz tik lehengo "*iran" (lehengo 3. personakoa). [1981] [>>>]