igandea, azaroa 05, 2023

Genioen an 2014: "... zenbat eta juxtaposizio eta koordinazio gehiago agertu, ... diskursoa dan bilakatzen gero eta mekanikoagoa, lauagoa, monotonoagoa, zurrunagoa eta pragmatikoki mugatuagoa respektu ... subordinatua, zein dan askoz ere askeagoa eta flexibleagoa, horrela ahalbidetuz joku expresivo aberatsagoa."

Genioén an atzoko sarrera:

Fatamendi-k proposatzen dú esapide bat non ...

... ez dago , ez bider, ez dira, ez koiztu, ez bitan bi, ez lautan bi; itz bear bearrekoak bakarrik daude. [Fatamendi, 2017]

eta esango genuke ... ez ezer, ezpada multiplikatzaitzea an lehenengo posizioa, jarraian multiplikandoa an bigarren posizioa, eta amaieran, pausa bat egindakoan (koma batez adierazia), emaitza:

Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017]

Hola, Fatamendi-k aurkezten digú esapide multiplikatibo bat gabé batere artikulatzailerik ezpada intonazioa (gabé "bider", gabé "dira", gogoratu Lopez Mendizabal). Dioenez, hóri da bidea zein berak entzun dién i baserritar batzuk bitárten zihoazten an tren bat. 

Arazoa da ze esapide hori ez da orokorra, baizik soilik baliagarria an operazio oso sinpleak eta oso konkretuak non, gainera, intonazioak egin ahal duén bere lan artikulatzaile mugatua. Esan nahi baita ze, zoritxarrez, ez da esapide potentea (hala balitz, hobe), zein erabil liteken efektiboki azpi baldintza orokorrak.

Azken buruan ari gara mintzatzen gain esapide bat non zenbakiak juxtaposatzen dirén: ez da erabiltzen batere partikula bereziturik ki expresatu ideia zehatz bat, nola izan ahal den biderketa. Eta gauza da ze juxtaposizioa ez da bide orokorra, ez da bide potentea, baizik mugatua, esan nahi baita ze mugatzen ditú aukera expresiboak, nola genioen an gure artikula titulatzen "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursivoa" zein irakurri ahal den an liburua ti Mikel Mendizabal deitzen "Hizkuntzen berdintasun komunikatibo: mitoa ala errealitatea?" (2014):

Aurrekoarekin lotuta, bada beste puntu azpimarragarri bat an euskal versioak: nabari da ze zenbat eta juxtaposizio eta koordinazio gehiago agertu, orduan eta kronologikoagoa bilakatzen dala ordenamendua (akorde kin "Caesar's principle": vini, vidi, vinci), halako moldez non diskursoa dan bilakatzen gero eta mekanikoagoa, lauagoa, monotonoagoa, zurrunagoa eta pragmatikoki mugatuagoa respektu original subordinatua, zein dan askoz ere askeagoa eta flexibleagoa, horrela ahalbidetuz joku expresivo aberatsagoa. [Rubio an Mendizabal 2014:127]

Bai, antzeko efektu mugatzailea gertatzen da kin zenbakiak noiz juxtaposatzen ditugun, agertuz soilik lagunduak bidéz intonazioa: euren ordena funtzionalak gelditzen dirá ondo konprometituak, ondo zurrunduak, halan ze, nola genioen atzo eta gorago, esan behar dá ,,,

... multiplikatzaitzea an lehenengo posizioa, jarraian multiplikandoa an bigarren posizioa, eta amaieran, pausa bat egindakoan (koma batez adierazia), emaitza:

Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017]

an modu pragmatikoki mugatuagoa respektu aukera ondo artikulatuak nola:

lau bidér bi berdin zortzi

zein dén estruktua abstraktuago bat (ikus sarrera hau ""bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa") "bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa) non bi elementuak ulertu ahal dirén nola faktorak zein biderkatzen dirén bata bidér bestea (multiplikandoa eta multiplikatzailea soilik dira hor entitate nominalak, ez funtzionalak), eta non kabitzen dén edozein ordena, zeren faktoreak sinpleki biderkatzen dira:

1.: alde batetik, "bidér" prepositiboa deslotu da ti bere erabilera literal zaharrena ("bost bider" = "bost aldiz"), orain prepositiboki signifikátuz ideia multiplikatibo abstraktuago bat, eragiketa multiplikatiboa. Eta justuki biderketa dá oso eragiketa matematiko flexiblea"1500 (euro) bidér 12 (hilabete)" edo "12 (hilabete) bidér 2500 (euro)", nahizta lehenengo adibide horretan "bider" literal bat bihurtu beharko litzaké postpositiboa (izan beharko litzaké: "1500 (euro), 12 bider" zeren "1500 bider, 12" ez da hor irakurketa egokia), halan ze orohar kokapen postpositibo horrek oztopatuko luké biderketaren ulermen jarraitu, artikulatu eta efizientea, bereziki an biderketa minimoki konplexuak. Aitzitik, "bidér" prepositiboa deslotu da ti bere zentzu literal hori, onartuz edozein interpretazio eta posizio biderkatzailea (berdin ondo doá "1500 bidér 12" edo "12 bidér 1500"): esan nahi baita ze versio prepositiboa funtzionalki orokorragoa da, flexibleagoa.

horrela ahalbidetuz joku expresibo aberatsagoa. Era berean, goragoko esapideak ez du ametitzen unitaterik edota biderketa-kateak, antzera nola gertatzen zen kin "bider" literala (ikus berriro ""bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa"):

2.: bestetik, goragoko estruktura horrek (5 bider, 24) huts egiten du noiz erabili nahi ditugún, adibidez,  unitateak an kantitate horiek, edo bestelako osagarriak. Aitzitik, "bidér" prepositiboa ondo doa hor ere:

  • 5 egun bidér 24 ordu (an egun bakoitza)

eta areago noiz katea luzatu nahi dugún:

  •  5 egun bidér 24 ordu (an egun bakoitza) bidér 60 segundu (an ordu bakoitza)

non, jada, "bidér" horren irakurketa ez-prepositiboa bihurtzen dá ondo nahasgarria, ondo eskertuz irakurketa prepositiboa.

Edonola ere, "bider" postpositiboa (bi bider lau) dá aurrerakuntza bat respektu juxtaposizioa, potenteagoa, nahiz izan gutxio potentea zein "bidér" prepositibo abstraktuagoa. [>>>]