Bizkai-Aldundia (1920): "Beraz, ta oberik aurkitu arte, toleskun-ikurra "tol" irakurteko bidea hartu dogu."

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera esánez:

Behar zutén eta sortu zuten. Txapela kentzekoa (ikus "Patxi Baztarrika (2016): "... ez daukat soluziorik? bueno ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bildurrik gabe"." edo "J.M. Agirre (2012): "anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…"").

Giro sortzaile hartan, Bizkai-Aldundia-ren textu horrek zioén beherago:

Beraz, ta oberik aurkitu arte, toleskun-ikurra tol irakurteko bidea hartu dogu. [Bizkai-Aldundia, 1920]

Ildo horretan berean, gogoratu nahi genuké ondorengo sarrera ere, non aipatzen genituén ondoko hitzak ti Fatamendi (1917): 

• Fatamendi (1917):  "Irakurlea, tolesketa-argibide onek gogoa betetzen badizu, erabili; ezpadizu, obea asmatu; ..."

nahiz, nola genioén an sarrera hori, normalean, ez den ezer berezirik asmatu behar, baizik soilik erábili hizkuntzaren beraren materialak eta mekanismoak: adibidez hizkuntzaren mekanismo desdoblatzailea, non elementu postpositibo bat hasten dén erabiltzen aurreratuta ere (ez al da hori oso mekanismo normala eta hain propiala nola universala?)

Amaitzen genuén atzo esánez ze:

Gure ikuspegitik, hor, Lopez Mendizabal izaten ari da oso berritzailea, zorionez.

Eta bai hala da, berritzailea da an bere kontextua (an bere lekua, an bere denbora, an bere zirkunstantzia), baina era berean, azpimarratu nahi genuke ze sintaxi-kontuetan ezer ez da hain berria, baizik ze, gehiago, berrikuntzak izaten dirá aplikazio zirkunstantzial berriak ti betiko material, mekanismo eta mugimendu sintaktiko zaharrak, zein dirén hain mugimendu propioak nola universalak, eta zein antzera erabiliko dirén han zein hemen, atzo zein gaur, baldin oztopo intra eta extralinguistikoak ez badira insalvableak.

Horixe da bidea, bide bizigarri bakarra. [2179] [>>>]

Genioen an 2014: "... zenbat eta juxtaposizio eta koordinazio gehiago agertu, ... diskursoa dan bilakatzen gero eta mekanikoagoa, lauagoa, monotonoagoa, zurrunagoa eta pragmatikoki mugatuagoa respektu ... subordinatua, zein dan askoz ere askeagoa eta flexibleagoa, horrela ahalbidetuz joku expresivo aberatsagoa."

Genioén an atzoko sarrera:

Fatamendi-k proposatzen dú esapide bat non ...

... ez dago , ez bider, ez dira, ez koiztu, ez bitan bi, ez lautan bi; itz bear bearrekoak bakarrik daude. [Fatamendi, 2017]

eta esango genuke ... ez ezer, ezpada multiplikatzailea an lehenengo posizioa, jarraian multiplikandoa an bigarren posizioa, eta amaieran, pausa bat egindakoan (koma batez adierazia), emaitza:

Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017]

Hola, Fatamendi-k aurkezten digú esapide multiplikatibo bat gabé batere artikulatzailerik ezpada intonazioa (gabé "bider", gabé "dira", gogoratu Lopez Mendizabal). Dioenez, hóri da bidea zein berak entzun dién i baserritar batzuk bitárten zihoazten mintzatzen an tren bat. 

Arazoa da ze esapide hori ez da orokorra, baizik soilik baliagarria an operazio oso sinpleak eta oso konkretuak non, gainera, intonazioak egin ahal duén bere lan artikulatzaile mugatua. Esan nahi baita ze, zoritxarrez, ez da esapide potentea (hala balitz, hobe), zein erabil liteken efektiboki azpi baldintza orokorrak.

Azken buruan ari gara mintzatzen gain esapide bat non zenbakiak juxtaposatzen diren: ez da erabiltzen batere partikula bereziturik ki expresatu ideia zehatz bat, nola izan ahal den biderketa. Eta gauza da ze juxtaposizioa ez da bide orokorra, ez da bide potentea, baizik mugatua, esan nahi baita ze mugatzen ditú aukera expresiboak, nola genioen an gure artikula titulatzen "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursivoa" zein irakurri ahal den an liburua on Mikel Mendizabal deitzen "Hizkuntzen berdintasun komunikatibo: mitoa ala errealitatea?" (2014):

Aurrekoarekin lotuta, bada beste puntu azpimarragarri bat an euskal versioak: nabari da ze zenbat eta juxtaposizio eta koordinazio gehiago agertu, orduan eta kronologikoagoa bilakatzen dala ordenamendua (akorde kin "Caesar's principle": vini, vidi, vinci), halako moldez non diskursoa dan bilakatzen gero eta mekanikoagoa, lauagoa, monotonoagoa, zurrunagoa eta pragmatikoki mugatuagoa respektu original subordinatua, zein dan askoz ere askeagoa eta flexibleagoa, horrela ahalbidetuz joku expresivo aberatsagoa. [Rubio an Mendizabal 2014:127]

Bai, antzeko efektu mugatzailea gertatzen da kin zenbakiak noiz juxtaposatzen ditugun, agertuz soilik lagunduak bidéz intonazioa: euren ordena funtzionalak gelditzen dirá ondo konprometituak, ondo zurrunduak, halan ze, nola genioen atzo eta gorago, esan behar dá ,,,

... multiplikatzaitzea an lehenengo posizioa, jarraian multiplikandoa an bigarren posizioa, eta amaieran, pausa bat egindakoan (koma batez adierazia), emaitza:

Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017]

an modu pragmatikoki mugatuagoa respektu aukera ondo artikulatuak nola:

lau bidér bi berdin zortzi

zein dén estruktua abstraktuago bat (ikus sarrera hau ""bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa") "bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa) non bi elementuak ulertu ahal dirén nola faktorak zein biderkatzen dirén bata bidér bestea (multiplikandoa eta multiplikatzailea soilik dira hor entitate nominalak, ez funtzionalak), eta non kabitzen dén edozein ordena, zeren faktoreak sinpleki biderkatzen dira:

1.: alde batetik, "bidér" prepositiboa deslotu da ti bere erabilera literal zaharrena ("bost bider" = "bost aldiz"), orain prepositiboki signifikátuz ideia multiplikatibo abstraktuago bat, eragiketa multiplikatiboa. Eta justuki biderketa dá oso eragiketa matematiko flexiblea: "1500 (euro) bidér 12 (hilabete)" edo "12 (hilabete) bidér 2500 (euro)", nahizta lehenengo adibide horretan "bider" literal bat bihurtu beharko litzaké postpositiboa (izan beharko litzaké: "1500 (euro), 12 bider" zeren "1500 bider, 12" ez da hor irakurketa egokia), halan ze orohar kokapen postpositibo horrek oztopatuko luké biderketaren ulermen jarraitu, artikulatu eta efizientea, bereziki an biderketa minimoki konplexuak. Aitzitik, "bidér" prepositiboa deslotu da ti bere zentzu literal hori, onartuz edozein interpretazio eta posizio biderkatzailea (berdin ondo doá "1500 bidér 12" edo "12 bidér 1500"): esan nahi baita ze versio prepositiboa funtzionalki orokorragoa da, flexibleagoa.

horrela ahalbidetuz joku expresibo aberatsagoa. Era berean, goragoko esapideak ez du ametitzen unitaterik edota biderketa-kateak, antzera nola gertatzen zen kin "bider" literala (ikus berriro ""bidér" bihurtu dá tresna prepositiboa"):

2.: bestetik, goragoko estruktura horrek (5 bider, 24) huts egiten du noiz erabili nahi ditugún, adibidez,  unitateak an kantitate horiek, edo bestelako osagarriak. Aitzitik, "bidér" prepositiboa ondo doa hor ere:

• 5 egun bidér 24 ordu (an egun bakoitza)

eta areago noiz katea luzatu nahi dugún:

•  5 egun bidér 24 ordu (an egun bakoitza) bidér 60 segundu (an ordu bakoitza)

non, jada, "bidér" horren irakurketa ez-prepositiboa bihurtzen dá ondo nahasgarria, ondo eskertuz irakurketa prepositiboa.

Edonola ere, "bider" postpositiboa (bi bider lau) dá aurrerakuntza bat respektu juxtaposizioa, potenteagoa, nahiz izan gutxio potentea zein "bidér" prepositibo abstraktuagoa. [2167] [>>>]

Fatamendi (1917): "¿zein itz esango dituzu 2 x 4-az tolestuteko, erderazko '2 por 4 = 8' esateko? Iru itz bakarrik; 'bi lau, zortzi'."

Behinda gogóratu zenbait sarrera zahar bezain berri eta esanguratsu, etor gaitezen berriro ki lehengo gaia on operazio matematikoak eta nóla joan diren garatzen euren esapideak. Genbiltzan aipátuz Fatamendi (2017), nok komentatzen zuén ondoko modua ki emán biderketak (tolesketak, multiplikazioak):

¿zein itz esango dituzu 2 x 4-az tolestuteko, erderazko 2 por 4 = 8 esateko? Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017, ikus hemen]

Fatamendi-k proposatzen dú esapide bat non ...

... ez dago , ez bider, ez dira, ez koiztu, ez bitan bi, ez lautan bi; itz bear bearrekoak bakarrik daude. [Fatamendi, 2017]

eta esango genuke ... ez ezer, ezpada multiplikatzailea an lehenengo posizioa, jarraian multiplikandoa an bigarren posizioa, eta amaieran, pausa bat egindakoan (koma batez adierazia), emaitza:

Iru itz bakarrik; bi lau, zortzi. [Fatamendi, 2017]

Hola, Fatamendi-k aurkezten digú esapide multiplikatibo bat gabé batere artikulatzailerik ezpada intonazioa (gabé "bider", gabé "dira", gogoratu Lopez Mendizabal). Dioenez, hóri da bidea zein berak entzun dién i baserritar batzuk bitárten zihoazten mintzatzen an tren bat. 

Arazoa da ze esapide hori ez da orokorra, baizik soilik baliagarria an operazio oso sinpleak eta oso konkretuak non, gainera, intonazioak egin ahal duén bere lan artikulatzaile mugatua. Esan nahi baita ze, zoritxarrez, ez da esapide potentea (hala balitz, hobe), zein erabil liteken efektiboki azpi baldintza orokorrak. Gaurkoz nahikoa: bihar saiatuko gara gehiago komentatzen esapide hori. [2166] [>>>]

Patxi Baztarrika (2016): "... ez daukat soluziorik? bueno ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bildurrik gabe".

Atzokoan gogoratzen genituén honako hitz ondo interesanteak ganik Fatamendi (1917) noiz mintzo zen burúz expresioa on biderketak:

Irakurlea, tolesketa-argibide onek gogoa betetzen badizu, erabili; ezpadizu, obea asmatu; ... [Fatamendi, 1917]

Horixe da jarrera nondik garatzen dirén sintaxiak eta, orohar, hizkuntzak, jarrera irekia, jarrera sortzailea, jarrera kritikoa, jarrera eraikitzailea. Materialak eta mekanismoak ez dira falta.

eta hitz horiek irakurtzean akordatu gara kin beste hitz hauek ganik Patxi Baztarrika (sasoi hartan zélarik Jaurlaritzako sailburuordea on politika linguistikoa) mintzátuz orokorki burúz sintaxia an 2016:

• Patxi Baztarrika: "... ez daukat soluziorik? ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bidurrik gabe"

Aurreko sarreretan aipatutako kolokioan, puntu batean, behinda Ibon Sarasola-k azaldú arazoaren sakona, Patxi Baztarrika-ri galdetu zioten (garai hartan baitzén Eusko Jaurlaritzako sailburuordea on politika linguistikoa, eta, hortaz, bere iritzia guztiz relevantea) ea nóla bideratu ahal zen egoera hori. Eta, hor, Patxi Baztarrika-k eman zuén erantzun perfektua, eta hau ere historikoa:

Patxi Baztarrika: "... ez daukat soluziorik? bueno ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bildurrik gabe".

Hori da bidea, zein baita garabidea.

Gogora ditzagun, amaitzeko, ondorengo hitzak on itzultzaile Jesus Maria Agirre (2012), zein jaso genituen an gure sarrera titulatzén "J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra"":

Ausartzen naiz esatera ezen garabideko hizkuntzek, nola eta, hizkuntza hegemonikoak imitatuz, haiek kopiatuz (mailegatuz edo kalkatuz) garatu dituztela beren espezialitate-hizkerak. Gurean, ordea, oinarrizko hizkeraren ingurumarian gabiltza aspaldion bueltaka, benetan ausartu gabe (anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…) espezialitate-hizkeraren eraketan aurreratzen.

Kontu hau garbi ikus dezakegu lokarri prepositiboen kasuan. Gure tradizio literarioan sistema prepositibo nahiko hedatua eratu zen, hizkuntza erromanikoak kalkatuz. Hor daukagu ETAren saila: “harik eta”, “zeren eta”, “baldin eta”, “baizik eta”, “nahiz eta”, “bai eta”, “ustez eta”, “noiz eta”…. Hor daukagu orobat HALAren saila: “hala nola”, “halatan non”, “halako moldez non”… Hor dugu ere EZEN konjuntiboa. Hor da orobat erlatibo erromanikoa: “zeina”, “non”… Hor dugu bestalde erakuslea, lokarri prepositibo gisa ere erabiltzeko: “era horretara”, “hartarako”…

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. Erlatibo erromanikoa onartu beharko genuke erabilgarria ez ezik bultzatu beharrekoa dugula, erlatibo esplikatiboetatik agian espezifikatiboetara ere inoiz pasatuz. [J.M. Agirre, 2012]

Sarrera hartan aipatzen genituén ondorengo sarrerak:

1: Entzun mesedez audio historiko hau, non debatitzen duten Ibon Sarasolak eta Patxi Baztarrikak
2: Ibon Sarasola (2016): "...beraz, hor problema haundi bat degu, problema haundi bat degu" 
3: Ibon Sarasola (2016): "...orduan 'bitartean' aurrera bota behar da"
4: Ibon Sarasola (2016): "...eta bádaude 'mientras' bezalakoak eta okerragoak ere bádaude"
5: Ibon Sarasola (2016): "...ez gara konpetitiboak, oraingoz behintzat..."
6: Patxi Baztarrika (2106): "... jarreraren kontua, nik uste klabea dela horretan...."

Eta, atzo genioenez, materialak eta mekanismoak ez dira falta. [2162] [>>>]

Fatamendi (1917): "Irakurlea, tolesketa-argibide onek gogoa betetzen badizu, erabili; ezpadizu, obea asmatu; ..."

Aurreko egunetan egon gara komentatzen adibidez ze:

Amaitzen genuén atzo esánez ze:

Gure ikuspegitik, hor, Lopez Mendizabal izaten ari da oso berritzailea, zorionez.

Eta bai hala da, berritzailea da an bere kontextua (an bere lekua, an bere denbora, an bere zirkunstantzia), baina era berean, azpimarratu nahi genuke ze sintaxi-kontuetan ezer ez da hain berria, baizik ze, gehiago, berrikuntzak izaten dirá aplikazio zirkunstantzial berriak ti betiko material, mekanismo eta mugimendu sintaktiko zaharrak, zein dirén hain mugimendu propioak nola universalak, eta zein antzera erabiliko dirén han zein hemen, atzo zein gaur, baldin oztopo intra eta extralinguistikoak ez badira insalvableak.

Lopez Mendizabal zúen idazten an 1913, eta lau urte beranduago, 1917an, aurkitzen dugú ondorengo artikulua, sinatua ganik Fatamendi, mintzátuz gain nóla adierazi tolesketak (biderkadurak, multiplikazioak), zeinen titulua dén "Tolesketa-argibideak" (Euskal Esnalea, 1917), eta non autoreak biribiltzen dú bere artikula esánez:

Irakurlea, tolesketa-argibide onek gogoa betetzen badizu, erabili; ezpadizu, obea asmatu; ... [Fatamendi, 1917:105-106]

Bai:

Irakurlea, tolesketa-argibide onek gogoa betetzen badizu, erabili; ezpadizu, obea asmatu; ... [Fatamendi, 1917:105-106]

Horixe da jarrera nondik garatzen dirén sintaxiak eta, orohar, hizkuntzak, jarrera irekia, jarrera sortzailea, jarrera kritikoa, jarrera eraikitzailea. Materialak eta mekanismoak ez dira falta. [2161] [>>>]