Jatorri galdetzaileko "zein" erlatiboak: galdera indirektoak erantzun bihurtuak (eta hortaz, jatorriz: "zein + adizkia + gainerako osagaiak", murriztaileak, mugagabeak eta erámanez "-n" subordinazio-marka)

Atzo eta herenegun ikusi dugú ze "zein" moduko perpaus erlatiboetan ordena nagusia izaten dén hau:

(1 ORDENA) zein + adizkia + gainerako osagaiak
( ... ) kontritioneaz bertze dolore molde bat, parabisurako loriaren galtzeko, edo ifernuko
penetara ioaiteko beldurtasunetik heldu dena, zein deitzen baita: Arritio, Acrizionea.
(Axular: Gero, 1643)

[Alberdi-García, 1998:246-247]

non aditza kokatzen dén justu atzén anaforiko erlatiboa ("zein"), eta aditzaren ondoren beste osagai guztiak.

Gaurkoan gogoratu nahi genuke ondorengo bi sarrera hauek non justifikatzen genituen halako perpausen zenbait ezaugarri ("zein + adizkia + gainerako osagaiak", murriztaileak, mugagabeak eta "-n" subordinazio-marka) an euren jatorri galdetzaile, eta zehazkiago an euren jatorri galdetzaile indirektoa:

• [409] Jatorri galdetzaileko "zein" erlatiboak: jatorriz murriztaileak, mugagabeak eta VOak

Aurreko sarreran bervisitatu dugú hori-prozesua nondik euskarak garatu zituén bere nexu erlatiboak tik galdera-erantzun korrelatiboak, jarráiki bere bide propioa, zein zen, ageri denez, universala ere. Eta gauza da ze justuki jatorri galdetzaile horrek ematen dizkie "zein" erlatiboei jatorrizko ezaugarri batzuk (zein diren soilik jatorrizkoak, ez gehiago eta ez gutxiago) zein diren ondo interesgarriak:

• Jatorriz murriztaile: sorrera galdetzaile-korrelatiboak berak emanen zien euren jatorrizko izaera murriztailea ere (ikus hemen: V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]), zein gero, arazorik batere gabe, zabalduko ziren garatuz erabilera azaltzaileak ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén murriztaileak.
• Jatorriz mugagabe: sorreraz galdetzaileak direlarik ("zein", "zeinen", "zeini"...), jatorriz mugagabe izanen ziren (ikus hemen: V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]), eta gero, arazorik batere gabe, zabalduko ziren garátuz erabilera mugatuak ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén mugagabeak.
• Jatorriz VO: sorreran galderak daudelarik, aditzek izanen zuten joera handia (nahiz antzinako garai hartan ez hain markatua nola egun) ki joan justu atzén galdetzailea (nola egin ohi da galderetan) eta lehenago ze perpauseko beste osagarriak, nola izan ahal dén objetua (VO); eta gero, arazorik batere gabe, estruktura hori zabalduko zen ki beste ordenamendu batzuk ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén VO.

Azken boladan akaso pentsa liteke ze "zein" erlatiboak izan ahal dira soilik azaltzaile-mugatu-OV, halan-ze ondo etor daiteke gogoratzea euren sorrera murriztaile-mugagabe-VO-a.

Bide beretik, ondorengo sarreran gehitzen genuén "-n" subordinazio-marka ki aurreko hiru jatorrizko ezaugarri horiek:

• [410] "zein" erlatiboak: aukeran murriztaile, mugagabe, VO eta... gabén subordinazio-marka

Azken sarreran aipatzen genituén zenbait mota on "zein" erlatiboak (mota murriztailea, mota mugagabea, VO ordena an perpaus erlatiboa), zein, izanik ere ondo sustraituak (tik sorrera bera on erlatibo horiek) eta izanik ere ondo interesgarriak diskursiboki, ez diren gaur egun gomendatzen (an instantzia ofizialak), baizik, gehiago, desgomentatzen:

Ikus: "Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!

Aldiz, eta nola komentatzen genuen hemen, báda erlatibo horien laugarren jatorrizko ezaugarri bat zein, aitzitik, aldezten den. Ari naiz burúz beharra ki erabili "-n" subordinazio-marka an perpaus erlatiboak, zein ez litzakén baizik zeharkako galderetako "-n" bera.

Dakigunez, zenbait autoreren lumetan, jatorrizko erabilera hori zabalduko zén ki erabilera arinagoak non ez zen itsasten halako marka subordinatiboa:

Ikus: Aukerako "-(e)n" edo "bait-" an aditz laguntzaile subordinatuak
edo:  Ez genuke eginen baizik segitu bidea zein zabaldu zuten zenbait idazle zaharrek 

Sarrera horietan genioenez, aukerako "-n" subordinazio-marka erlatiboa dá beste aukera sinplifikatzaile interesgarri bat zein ez litzaken galdu behar.

Nolabait esanda, jatorri galdetzaileko perpaus erlatibo horiek izanen liraké  galdera indirektoak erantzun bihurtuak (eta hortaz, jatorriz: "zein + adizkia + gainerako osagaiak", murriztaileak, mugagabeak eta erámanez "-n" subordinazio-marka). [2671] [>>>]