Iruzur zientifiko eta soziala (I)

Erantzunez tu Asier Larrinaga (5)

Asier Larrinagari eman behar diot arrazoia an gauza bat: hasi behar gara iruzurraz mintzatzen: iruzur zientifikoaz eta iruzur sozialaz. Hemen, euskararen inguruan egiten ari da iruzur zientifikoa eta soziala, eta hor tartean dabil Asier Larrinaga (hemen erakutsi nion bere argudioen desegokitasuna, bai eta blog honetako azken mezuetan ere; eta berak paso egiten du, nola ez bailitzan ezer gertatu). 2003ko urriaren 14an idatzi nuen gutun bat (BERRIAn argitaratua) non esaten bainuen:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi ebidentzia. Nago kontra arduragabekeria itzela on horiek guztiak ze, izanik ardura zientifikoak gain esparru linguistikoa, jarraitzen duten mahaigaineratzen aitzakia lazgarriak afin-eta euskararen auziaren muinean ez sartzeko. Nago, azkenez, kontra hizkuntzalari horiek denak (eta bereziki sintaxian adituak) ze ez dioten arazoari begiratu ere egin nahi: ez dute horrela euren erantzukizuna txikiagotuko!

Nik jakin nahi nuke nola jarriko lituzke Asier Larrinagak (edo Ibon Sarasolak, edo Juan Garziak, edo edozeinek) aurreko hiru esaldi horiek. Eta egin nahi nuke konparazio komunikatiboa inter bi bertsioak, eta debatitu serioski bezain zintzoki. Baina, seguruasko, ez du(te) egingo. Zergatik?

Hemen erantzukizuna duenak erantzun behar du, eta argudiatu; edo bestela iruzur profesionala egiten du, iruzur zientifikoa, iruzur soziala; zeren gogora dezagun ezen gai hau sozialki oso-oso inportantea da. Baina, zergatik egiten dute atzera noiz-ere eskatzen baitzaie debate serio eta zintzo bat non denok aporta ditzagun adibide konkretuak, eta non denok ikus dezagun nola ibiltzen dira ahalbide regresiboak respektu progresiboak an egoera konparatibo konkretuak? Nik ez daukat arazorik tu erakutsi (izan ere, aurreko mezuetan begien bistan gelditu da) ezen baliabide prepositiboek gehiago eta hobeto egiten dute euren lana, baina eurek bai: zergatik? (ez ahaztu, gainera, ezen ni debate(?) honetan EHUko ikerlari modura nagoela).

Nik esaten ditudan gauza guztiak frogatzen ditut, teorian eta praktikan: guztiak ere. Eta norbaitek eskatzen badit azalpen bat, emango diot, oso gustura gainera (nire erantzukizuna baita); eta norbaitek erakusten badit oker nabilela, eta nire frogak ez direla zuzenak, onartuko dut, oso gustura ere. Baina Asier Larrinagak

- ez du azaltzen nondik ateratzen ditu gauza aski txokante eta anbiguoak zein esaten dituen (ikus hemen);

- ez dit ematen itzulpena zein eskatu nion; bide batez eman gaurkoa ere, mesedez; eta gero jarraituko dugu kin horiek zein joan baitira agertzen an aurreko mezu guztiak, eta kin horiek zein agertuko baitira hurrengo mezuetan ere, banan banan, astiro, aurriritzirik gabe (ez dezala aurretik esan ez duela iritziz aldatuko), harik-eta lortu konklusio zientifikoki onargarri bat;

- ez du teoriarik bere alde: argi eta garbi ikusten (eta erakusten) da nola estruktura progresiboak (respektu regresiboak) baitira askoz ahaltsuagoak, irekiagoak, arinagoak, koherenteagoak, pausatuagoak, jarraituagoak, informatiboagoak, ... ;

- eta, azkenik, datu enpirikoak ere ez daude bere alde (ikus atzoko mezua).

Guztiarekin ere, badirudi ezen Asier Larrinagak eman nahi ditu lezioak on zintzotasun zientifikoa. Hau ez da serioa.

Asier Larrinagak (eta Ibon Sarasolak eta Juan Garziak..) onartu behar du ezen bada ordena bat zeinek berdin ongi funtzionatzen du exijentzia-gradu altuan edo baxuan, esaldi luzeetan edo laburretan, mintzatzean edo idaztean, itzultzean edo bikoiztean, dokumentaletan edo albistegietan, definizioetan edo edozertan; eta, bestalde, badela beste ordena bat zeinen estuasun konparatiboek baldintzatzen baitute kantitatea eta kalitatea hon diskurtsoa zein produzitzen baita kin ordena hori (efektua izan daiteke ezkutuagoa edo ageriagoa, baina hor dago: ezin da bestela izan).

Hemen analisi serioak egin behar dira, eta hortik atera gomendio serioak. Hemen oso argi dago nondik nora doa komunikazioaren haria, eta zein baliabide egokitzen zaizkion hobekien tu hari edo norabide hori; zeren badago teoria (eta ebidentzia) komunikatibo sendo, argi eta garbia; zeinetatik ilki beharko baitziren gomendio eta aukera sintaktiko berritzaileak oso diferenteak on horiek zein egiten/ematen baitira. Hemen bultzatu beharko lirateke aukera buru-lehenak, hemen bultzatu beharko litzateke berrikuntza, saiakuntza, debate zabala, zintzoa eta rigurosoa; eta zer bultzatzen da? isiltasuna, antidebatea, betiko egitura atzerakoiak, ... hemen bunker antizientifiko bat dago.

Demagun adibide bat. Asier Larrinagak dio:

Ordenagailuak bagina, eta informazioa prozesatzeko modu bakarra bagenu, mutur batetik hastea eta hitzez hitz edo bitez bit irakurtzen eta ulertzen joatea, orduan bai, orduan arrazoizkoak lirateke Rubioren argudioak.

Baina puntu hori oso argi gelditu zen hemen. Han, Asier Larrinagak jasotzen zituen honako hitzak hon Bittor Hidalgo:

«Irakurleak, hiztunak eta entzuleak bezala, ez ditu esaldiak osorik begi sakada bakarrean jasotzen, ez deskodetzen, ez ulertzen. Zatika baino. Eta aldiko ez da jabetzen oso unitate laburrez baino, fisikoki ondo mugatuez, nori gure esperientzia propioak ere erraz erakuts diezagukeen moduan».

Nire erantzunean jasotzen nituen Bittor Hidalgoren hitz hauek:

Dirudi prozesamendua, ahoz edo irakurriz, gehienera 10 (15?) silaba bitarteko informazio unitateetan egin ohi dela. (EKAIA, 2002, 16. zkia.)

Eta, pixkat beherago, nioen ezen:

Hidalgoren azken bertsioen arabera 7, 8 edo 10 bat silaba da topea nondik aurrera agertuko zaigun kizkur nabaria, edo, nahiago bada, atzerakarga (IU bat da topea):

Badirudi guk bai irakurtzean eta bai entzutean kolpe batean ulertzen ditugun zatiak direla 10 bat silabatakoak. 10 silabatik gorako zatiak nekez ulertzen ditugu. 7-8 silabatako multzo hori da "informazio unitatea" deitzen dena. (ARGIA, 2003ko azaroaren 23ko alea)

Beraz, Asier Larrinagari gustatu ala ez, prozesamendua egiten da oso unitate laburrez. Honela nioen:

Gehienera, beraz: tope modura 10-15 silaba. Modu diskurtsibo-progresiboan ez da tope horretara ailegatzen, zeren kasu horretan informazioaren adreilu koherenteak eta zentzudunak (informazio-unitate itsaskorrak) izaten dira hitzak (...), zeinen metaketa informatiboak ez duen muga argirik. Modu adierazkor-regresiboan, aldiz, tope hori da mehatxu konstante bat, Damokles-en ezpata bat zein, edozein momentutan, erori baitaiteke gain gure osagarri bat, gain gure perpaus bat, gain gure esaldi bat.

Esanda dago: informazio-unitate itsaskorren tamaina dependitzen da krutziaki hon ze nolako hitz-hurrenkera erabiltzen ari garen; eta zenbat-eta informazio-unitate itsaskor laburragoak erabili, zenbat-eta adreilu koherente finagoak erabili, orduan-eta jarraikortasun gehiago gozatuko dugu, bai-eta, beraz, arazo gutxiago diskurritzeko.

Bittor Hidalgok edo Asier Larrinagak diote ezen 7 edo 10 edo inkluso 15 silabatako zatietan ez duela inporta non jartzen dugun preposizioa edo posposizioa, non jartzen dugun izena edo ezizena, baina hori ez da horrela. Jakina inporta duela, eta asko gainera; zeren, informazio-unitate itsaskor luzeen barneko ordena antiinformatiboak oztopatzen baitu unitate horien aurrerako kateazioa (ez ordea, atzerakoa: baina atzera kateatzeak sakonduko luke gure arazo komunikatiboa). Esan nahi baita ezen informazio-unitate itsaskor luzeen barneko ordena antiinformatiboak zeharo baldintzatzen du informazio-unitate horiek aurrera kateatzeko aukera (kalitatean eta kantitatean), baldintzatzen du mezuaren korritzea, baldintzatzen du komunikazioa bera.

Beraz, modu progresiboa da askoz koherenteagoa ezi modu regresiboa, eta horregatik lortzen dugu komunikazio koherenteagoa, kontrolatuagoa, ahaltsuagoa, malguagoa, arinagoa, eta, hitz batean, askoz hobea. Ez dezala esan, mesedez, ez Asier Larrinagak ezta inork ere ezen berdin da. [31] [⇶]