Oro har

Erantzunez ki Asier Larrinaga (4)

Asier Larrinaga-k esaten digu ze:

Hizkuntzaren erabilera errealean ez da existitzen ordena optimorik. Hau da, ezin da arau absoluturik eman. Gehienez ere, gomendio eta jarraibideak eman daitezke. Testuingurua, ahoz ala idatziz ari garen, hiztunaren intentzioak eta beste mila xehetasun jakin barik, ezin da arau batean ezarri zein ordenak funtzionatuko duen ondo eta zeinek ez.

Ohartu dadila Asier Larrinaga nóla atzokoan jasotzen genuen Igone Zabala-ren aipu bat non autoreak esaten baitzuen testu arinagoak lortzen direla oro har aditza aurreratuz. Igone Zabala orokorrean (oro har) ari da, eta ni ere orokorrean ari naiz, eta, jakina, bádaude orokorrean ordena batzuk zein baitira arinagoak zein besteak: ez deiogun gure buruari tranpa gehiago egin.

Adibidez: antzera nola aditzek osagarriei hobeki eusten dietén eskuinetik zeinda ezkerretik, komunikatiboki hobe izanen da esaldiaren pisu informatiboa egon dadin atzén aditza zeinda aurrén aditza, batez ere noiz osagarria dén luze samarra. Ikusi dugu, beraz, nóla VO estruktura arinagoa den, oro har.

Demagun orain ze aditzaren ostean dugú osagarri luze samarra; eta hor, konturatzen gara ze osagarri horren bukaeran egon liteké (egon ala ez egon: egon liteké) postposizio edo atzizki deklinatibo bat baldintzátuz osagarriaren zentzu osoa (aditzak baldintzatzen zuen bezala), eta sórtuz halako egonezin bat, halako presa bat, halako estuasun bat, zeinek baldintzatuko duén gure expresibitatea (kantitatean eta kalitatean).

Bistan da: aditzekin gertatu bezalatsu gertatuko zaigú kin postposizio eta atzizki deklinatiboak; alegia, kontua da ze postposizio aurreratuek (hau da preposizioek) karga komunikatiboa hobeki eraman ahal dutela (respektu euren kide postpositiboak), ez baitago paralelismo funtzionalik artén postposizioak eta preposizioak (azken horiek ere askoz hobeto itsasten baitituzte osagarriak eskuinetik zeinda ezkerretik), baizik soilik paralelismo formala. Eta, hala da, nahiz-eta akaso Asier Larrinaga-ri edo neuri ere ez gustatu (kontuan hartu ze atzizki deklinatibo baten azpian ahal da egon perpaus bat, edo perpausen kate bat).

Eta, areago, izen osagarri-buruekin ere berdin-berdin gertatzen da, oro har. Ikus daigun Igone Zabalaren beraren beste aipu hau (atzoko iturri beretik):

Perpausen kasuan informazio nagusia aditzaren inguruan antolaturik dagoen bezala, izen-sintagmaren kasuan, izenaren inguruan datza informazio nagusia eta oro har deskodifikazioa errazteko estrategia ona izaten da izena aurreratzea.

Eta horregatik guztiagatik, oro har, estruktura buru-lehena izanen dá arinagoa, ahaltsuagoa, eraginkorragoa... zein bere kide buru-azkena.

Eta hor dago dena. Zeren, funtsean, soilik dira existitzen bi sintaxi-modu kontrajarri: sintaxi buru-lehenak, non osagarrien gako informatiboak kokatzen dirén aurrén euren osagarriak, eta sintaxi buru-azkenak, non osagarrien gako informatiboak kokatzen dirén atzén euren osagarriak. Xabier Artiagoitia hizkuntzalariak berak orokortzen digú puntu hori an bere atzoko lehen hurbilpena:

(22) Hitz hurrenkeraren parametroa:
a. Hizkuntzek osagarria-burua bezala finkatzen dute parametroa; edo
b. Hizkuntzek burua-osagarria bezala finkatzen dute parametroa.
Hots: hizkuntz mota bi besterik ez leudeke hurrenkerari dagokionez: hizkuntza buru-azkenak eta hizkuntza buru-lehenak.[Artiagoitia, 2000:31]

Ohartu ze ez dugu sujetua aipatu (atzoko hizkuntz sailkapena zén OV vs. VO), izan ere sujetuaren paper sintaktikoa kontsideratzen baitá aski irrelevante. Irakur daigun Eusebio Osa-ren ondorengo aipua (an "Euskararen hitzordena", 1990):

Subjetuaren jokoa dela eta, Lehmann-ek ere uste du SOV eta SVO ordena nagusi horietan, munduan zeharko hizkuntzetan gehien gailentzen diren horietan, ordena horien S horrek ez lukeela zeregin erabakiorrik jokatuko, eta, seguruenik, egiazko lehia OV-aren eta VO-ren artekoa izango litzateke. [Osa. 1990:121]

Bestalde, sujetuak oro har izaten dirá askoz laburragoak eta sinpleagoak zein osagarriak (askotan sujetuak eliptikoak dira), eta alde horretatik ere sujetuak izanen dirá egokiagoak zein osagarriak afinda joan daitezén lehenago ze aditza (ikus Mahomarena).

Aurrekoagatik guztiagatik, askoz efizienteago-efektiboa izanen da SVO estruktura buru-lehena (prepositiboa) zeinda SOV estruktura buru-azkena (postpositiboa). Eta analisi komunikatibo guzti hau da hain sinplea nola frogagarria, halatan non Asier Larrinaga-k berak esan digu ze: Zoritxarrez, datu enpirikoak nire tesien aurka ditut, eta Rubiok alde (ikus hemen).

Hizkuntzaren erabilera minimoki exigente batean, ez dago absolutuki batere dudarik ezen, oro har, ordena progresiboak (ordena buru-lehenak) dú funtzionatzen askoz hobeto zeini modu regresiboak (buru-azkenak). Eta ez da soilik ahalmen-kontu bat, esan nahi baita kantitate-kontu bat: da kalitate komunikatiboa, da gozamena zein den segitzen tik kateatu hitzak eta osagarriak eta perpausak eta esaldiak, eta dena an modu diskursiboa, ahaltsua, pausatua, kontrolatua, prezisoa, koherentea, informatiboa, efizientea eta finean efektiboa. [30] [>>>]