igandea, otsaila 28, 2016

Esaldi pluralen efektu berdintzailea

Aurreko sarrera batean ikusi dugú efektu berdintzaile bat an emaitzak on zenbait experimentu noiz baztértu zenbait parte-hartzaile (relevante) zeinekin areagotuko baitziren emaitzetako diferentziak artén hitz-ordena ezberdinak. Orain komentatu nahi genuke beste efektu berdintzaile bat: hura zein gertátu noiz erábili esaldi pluralak

Laka-k eta Erdozia-k aipatzen duté esaldi pluralek bádutela konplexutasun kontzeptual edo/eta morfologiko gehigarria (respektu singularrak), zein euskaraz areagotu egiten da zeren:
... euskaldun gehienentzat ergatibo pluralaren forma –ak dela eta ez –ek; (...). Hau da, -ek forma arrotz egiten zaie euskaldun gehienei, eta ikusten dutenean, prozesatze denborak handitzen dira.  [Erdozia-ren tesia, 2006:117]
Zailtasun ez-sintaktiko horiek (morfologikoak baitira) eragiten duté efektu berdintzaile bat an konparazioa artén SOV eta OSV hala nola ere an konparazioa artén OVS eta SVO noiz erábili esaldien forma plurala:
  • Noiz konparatu SOV eta OSV pluralak (an experimentu indenpendente bat respektu konparazio singularra) ez da agertu diferentzia esanguratsua an errore-portzentajeak, nahizta diferentzia hori esanguratsua izán noiz erábili forma singularrak (behin 10 parte-hartzaile relevante kendutakoan). Kasu honetan esaldi pluraletako irakurketa-denbora bai da esanguratsuki diferentea aldé SOV.
  • Noiz konparatu OVS eta SVO pluralak (an ber experimentua non konpáratu singularrak) ez da agertu diferentzia esanguratsua an errore-portzentajeak, nahizta diferentzia hori esanguratsua izán noiz erábili forma singularrak (behin 5 parte-hartzaile relevante kendutakoan). Kasu honetan ez da diferentziarik izan irakurketa-denboretan ere.
Bi evidentzia horiek erakusten duté ez dela komeni erabiltzea esaldi pluralak an konparazioak, zeren eragiten baituté konplexutasun berdintzaile bat zein ez den gure interesekoa. Izan ere, gure helburua dá isolatzea nóla eragiten duén ordenamendu sintaktikoak gain prozesamendua, bestelako nahasterik gabe.

Hori dela ta, eta edozein interferentzia evitatzearren, egokiena dirudi aurrena egitea experimentu bat non soilik erabiliko dirén esaldi singularrak, eta gero, nahi izanez gero, beste bat non erabiliko pluralak eta akaso anbiguoak ere (edo soilik pluralak, edo soilik anbiguoak). Hain justu horrela egin dute Laka-k eta Erdozia-k noiz konpáratu SOV eta OSV, nahizta, tamalgarriki, ez duten hori egin noiz konpáratu OVS eta SVO (azken experimentu horretan esaldi mota guztiak nahastuta agertzen dira, sórtuz interferentzia nahastaileak).

Beste adibide bat ematearren, hasiera batean, halako experimentu bateko esaldiak ez lirake izan behar negatiboak, eta antzera ere, ez lirake izan behar morfologikoki konplexuak baldin exístitu versio morfologikoki sinpleagoak. Izan ere, konparatutako esaldiak baiezkoak izanda, kanpoan utziko dugu balizko eragin nahastailea zein datorren ti ezezkotasuna, eta singularrean egonda, minimizatuko dugu efektua ti morfologia nominal eta verbal potentzialki arazotsua. Hori dela-ta, konparaziotan hasteko, aski egoki dirudite esaldiak nola:

                 "Gizonak ikusi du emakumea" vs. "Emakumea ikusi du gizonak"

zein Laka-k aipátu an "SVO eta OVS hurrenkerak". Esaldi horiek eta halakoak erabili dira an experimentua zein deskribatzen den an Erdozia-ren "Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen" (2006) hala nola an bere tesia (2006), nondik atera dirén artikuluak nola "Processing Derived Word Orders in Basque" non Laka ere agétu artén autoreak.

Hortaz, ikus ditzagun errore-portzentajeak an experimentua zein Laka-k aipátu an "SVO eta OVS hurrenkerak" noizta kéndu gorago aipatutako bi efektu berdintzaileak (hau da, konsideratuz 29 parte-hartzaileak, ordezta Laka-k eta Erdozia-k utzitako 24ak, eta esaldi singularrak) (Erdoziaren tesia, 2006:131):

  • SVO ordenan ("Gizonak ikusi du emakumea"), partaideek huts egin duté esaldien %6.1 
  • OVS ordenan ("Emakumea ikusi du gizonak"), partaideek huts egin duté esaldien %15,5
Nola experimentu horretan parte-hartzaile bakoitzak erabili behar izan dituén 20 esaldi an ordena bakoitza, guztira izanen ditugú datuak ti 29 lagun bider 20 esaldi = 580 esaldi an ordena bakoitza. Hau da, zenbaki absolututan:
  • SVO ordenamenduan, 580 esalditik 36 huts egin dituzte.
  • OVS ordenamenduan, 580 esalditik 90 esaldi huts egin dituzte (2,5 alditan gehiago zein SVO ordenan).
Portzentaien diferentzia hori estatistikoki esanguratsua edo nabarmena da (p < 0.004), esan nahi baita ze oso zaila litzaké ordenen arteko diferentzia hori suerte hutsez gertatzea, halan ze diferentzia hori azaldu behar da. Eta kasu honetan, diferentzia hori egotzi beharko litzaio(ke) ki hitz-ordena (zein aski ondo isolatua gelditu den), halatan non ondorioztatu beharko genuke ze, experimentuko baldintza sinple horietan, SVO atera da esanguratsuki eraginkorragoa (errazagoa, akats gutxiagorekin ulertzekoa) ezi OVS, eta beraz, prozesatzeko errazagoa.

Gainera, ikusia dugunez, experimentu horretan, reakzio-denborak ere izan dirá nabarmenki handiagoak an OVS respektu SVO, eta beste experimentu batean (non erabili soilik esaldi singularrak) SVOk izan zuén errore-portzentaje esanguratsuki txikiagoa ezi OVS eta SOV.

Laka-k bere artikuluan behin da berriro ematen dú aditzera ze "Nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan [alegia, SVO]" respektu OVS, eta hori ezin onartuzkoa da. [234] [>>>]
____________________________________________________

Irakur serie guztia:

Etiketak: , , ,

posted by Jesus Rubio at igandea, otsaila 28, 2016