Evoluzio sintaktikoa vs evoluzio fonikoa
Dio Txopi-k an azkenaurreko sarrera:
Nahiz, printzipioz, ezaugarri foniko horiek ez luketen eragin nabarmenik gain egitura on diskursoa, zein izan liteken berdin aberatsa kin hitz erlatiboki luzeagoak edo laburragoak, egia da ze hitz funtzional luzeek, zein etengabe ari diren erabiltzen kin euren esangura erlazional hutsa, ez lukete batere lagunduko, baizik astundukó, diskursoa (horregatik jotzen dute ki izán labur). Bide beretik, bestelako hitzak (esan nahi baita ez-funtzionalak) ez lirake izan behar luzeak, eta oso bereziki an sintaxi buruazkenak, non, esan dugunez, hitz luzeak bihurtzen dirén arazotsu.
Bestalde, hitzak argiki ezberdindu beharko lirake euren artean, halatan ze, kontuan izanda ze soilik egoten dira vokal eta konsonante gutxi batzuk, hitz guztiak ezingo dira izan monosilabikoak salbú noiz erabili elementu tonalak zeinen konplexutasuna ezin dugun baloratu. Hortik segitzen da ze, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan hizkuntza batek, hainbat laburrago izan ahalko dira bere hitzak (aparte utzita, esan bezala, hizkuntza tonalak), nahizta bestalde, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan, egonen da tendentzia ki ager daitezen vokal, konsonante eta hitz antzekoagoak (gutxiago diferentziagarriak) edota esateko konplexuagoak, zeinen argitasuna eta zailtasuna ezin dugun baloratu.
Edonola ere, báda evoluzio fonikoa bilátuz funtzionalitate handiena kin esfortzu txikiena, halatan ze ceteris paribus (hots, beste guztia berdin izanda), hobe laburrago ezez luzeago. Arazoa dagó an ceteris paribus hori, zein, praktikan, ez den orohar batere argi (soinu zailagoak izan litezké adibidez indartsuagoak, berdin nola hitz luzexeagoak izan litezke adibidez argiagoak) salbu adibidez an hitz funtzionalak, zein izan behar dirén labur, eta an hitz definitiboki luzeak, zein izan beharko lirakén salbuespen. [639] [>>>]
Hau da esan duena Xavi Boadak buruz bi erdara:
Es evidente que el catalán es una lengua mucho más evolucionada que el castellano y eso se ve cuando para decir lo mismo la misma palabra es más corta en catalán que en castellano. Se debe a la evolución lingüística de cualquier lengua.
Baldintza orokorretan, sintaxi burulehenak markatzen du diferentzia funtzional diskursibo handia respektu sintaxiak zein baliatzen diren kin ordena buruazkena eta baliabide postpositiboak. Eta justuki diferentzia handi horrek gidatzen eta bultzatzen dú evoluzio sintaktikoa aldé eredu burulehenagoak, potenteagoak, efizienteagoak eta efektiboagoak, nahiz evoluzio hori ez da zértan izan erraza.
Baina, bestalde, diskursoa gorpuzten da an soinuak eta hitzak zein, nahiz antolatuak an modu sintaktiko efizienteena ere, daukaté gorputz foniko bat, gorputz fisiko bat zein izan ahal dén modu batekoa edo bestekoa (báditu ezaugarri batzuk), eta zein ahoskatu behar den erabiliz esfortzu bat zein izan ahal dén handiagoa edo txikiagoa.Nahiz, printzipioz, ezaugarri foniko horiek ez luketen eragin nabarmenik gain egitura on diskursoa, zein izan liteken berdin aberatsa kin hitz erlatiboki luzeagoak edo laburragoak, egia da ze hitz funtzional luzeek, zein etengabe ari diren erabiltzen kin euren esangura erlazional hutsa, ez lukete batere lagunduko, baizik astundukó, diskursoa (horregatik jotzen dute ki izán labur). Bide beretik, bestelako hitzak (esan nahi baita ez-funtzionalak) ez lirake izan behar luzeak, eta oso bereziki an sintaxi buruazkenak, non, esan dugunez, hitz luzeak bihurtzen dirén arazotsu.
Bestalde, hitzak argiki ezberdindu beharko lirake euren artean, halatan ze, kontuan izanda ze soilik egoten dira vokal eta konsonante gutxi batzuk, hitz guztiak ezingo dira izan monosilabikoak salbú noiz erabili elementu tonalak zeinen konplexutasuna ezin dugun baloratu. Hortik segitzen da ze, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan hizkuntza batek, hainbat laburrago izan ahalko dira bere hitzak (aparte utzita, esan bezala, hizkuntza tonalak), nahizta bestalde, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan, egonen da tendentzia ki ager daitezen vokal, konsonante eta hitz antzekoagoak (gutxiago diferentziagarriak) edota esateko konplexuagoak, zeinen argitasuna eta zailtasuna ezin dugun baloratu.
Edonola ere, báda evoluzio fonikoa bilátuz funtzionalitate handiena kin esfortzu txikiena, halatan ze ceteris paribus (hots, beste guztia berdin izanda), hobe laburrago ezez luzeago. Arazoa dagó an ceteris paribus hori, zein, praktikan, ez den orohar batere argi (soinu zailagoak izan litezké adibidez indartsuagoak, berdin nola hitz luzexeagoak izan litezke adibidez argiagoak) salbu adibidez an hitz funtzionalak, zein izan behar dirén labur, eta an hitz definitiboki luzeak, zein izan beharko lirakén salbuespen. [639] [>>>]
Etiketak: silabak
1 Comments:
Ados orokorrean kin hemengo iruzkinak. Argi dagoena da Euskararen eta Katalanaren erabilerak dirala oso desberdinak eta faktu honetan zerikusi du a hizkuntzaren gaitasun komunikatibok.
Dut uste ze iruzkinak zuen ba (bat) intuizio eta intuizioak dira askotan oso garrantzitsu. Gero jakina, landu behar dira eta batzutan ez dute asmatzen, ordea bestetan bai.
Txopi
Argitaratu iruzkina
<< Home