'cein' hori nekez lotuko zaio ki hasierako "buztina", nola interpretatzen ari garen

Atzoko sarreran Josu Lavinek aportatzen zigún ondoko versionea respektu esaldia zein Txopik proposatú hemen:

El pájaro se posó sobre el tejado de arcilla blanda y roja de los acantilados de la playa de Bakio. [Txopi]

Choria pausatu cen buztin guri eta gorrizco teilatuaren gainean cein baita sorcen Baquioco hondarçaco itsas labarretan. [Josu Lavin]

zein hasten dén askoz egokiago zein atzoko versione anonimoa, zein zén hau:

Bakioko hondartzako labarretako buztin guri-gorriaz eginiko teilatuan kokatu zen txoria. [Anonimoa]

izan ere, Josurenak hasieratik kokatzen gaitu an marko interpretatibo egokia:

Choria pausatu cen...

Kontextualki ulertuko zen nóla "choria" dén mintzagaia (eta ez galdegaia, nola ulertuko litzaké aplikatuz a deslegea e galdegaia), baina, badaezpada ere, ez letorke hor txarto azentu informatibo desanbiguatzaile bat, zeinekin ziurtatú hasieratiko interpretazio zuzen eta zuzenekoa:

Choria pausatu cén...

edo, inkluso hobeki, kasu honetan:

Choria cén pausatu...

Bietan, argi gelditzen da nóla jarri beharko garen begiraki aurrerantza asmóz topatu informazio rematikoena, hola evitatuz interpretazio bereziki enfatikoak, zein ez diren gure oraingo helburua. Jarrai dezagun:

Choria pausatu cen buztin guri eta gorrizco teilatuaren gainean cein...

Hor, lehenik, bitan zatitu da a sintagma preverbal luze-luzea zein geneukan an versione anonimoa, halan-ze, bigarrenik, nahi izan dira reordenatú bi azpisegmentuak an ordena progresiboagoa (azpisegmentuek dúte mantentzen euren barruan a ordena buruazkena). 

Horrela, goragoko textu-zati horretan, interpretazionalki eta expresiboki daukagú ber arazo-klasea zein geneukan an versione anonimoa baina orain reduzitua ki sintagma laburrago bat, non  jasotzen dugun "buztin guri eta gorrizco" hori, aski sotilki matizatua, aurrén bere referentzia nominala ("teilatua"), hola zailduz a gozamena eta disfrutea e matiz horiek an euren expresio betea. Bai, zenbat eta laburragoa izán sintagma buruazkena, arazoa txikiagotuko da, baina hortxe egonen da bere etengabeko efektu ez-hain-txiki hori, zein metatuz joango da areanda irakurleak (irakurle askok) utzí irakurketa, adibidez. 

Bestalde, sintagma horren ordena buruazkena bera dá muga bat ki jarraitutasun ireki, libre eta erosoa, zailduz bidea buruzki pensamentu reflexiboa bezain matizatua eta efektiboa. Ez da, ez, gutxi. Adibidez, gure sintagma postposizional hori dá amaitzen kin "-ren gainean" postposizio luzea, burutúz 17 silabako segmentu luzea ere, zein esan beharko da an modu aski bateratua, sintetikoa, afin, ahal den neurrian, hobeki ulertua izan dadin (nahiz ez interpretatu hain ondo), fortzatuz horren ostean eten intonatibo bat, ez bada fonikoa, zein, aukeran izanda, ona baita, baina zein, noiz behartua, ez den interesgarria, ez baitu favoretzen a jarraitutasun sintaktiko-interpretatiboa zeinen bila ari garen, baizik-ze ari da islatzen desordena bat. 

Desordena horren ondorioz, "cein" hori nekez lotuko zaio ki hasierako "buztin" buruazkena, nola interpretatzen ari garen, baizik ki "teilatua", zein ez zen orain gure helburua. Proba dezagun honela, adibidez:

Txoria zén pausatu gain teilatua ne buztin guri eta gorria zein sortzén an itsalabarrak ne hondartza ne Bakio.

[Hor erabili dugú: "gain" prepositiboa (= "-ren gainean"), zein den erabiltzen an textuinguru matematikoa; "ne" genitiboa, zeintaz mintzatzen ginén hemen, "zein" betikoa, eta "an" zein ez baita baizik "han" atono bat an erabilera prepositiboa. Ikus ere: "Mekanismo sintaktiko garatzaile propio bezain universalak"]

[⇶]