Bittor Hidalgo: Tema-erremaren haritik

Azkenean, bihar hasiko gara komentatzen atzo aipatutako pdf-a (eta hango adibidea) zeren lehenago eman nahi dut ondorengo komentarioa ga Bittor Hidalgo, zein den previoa (hil honen 5-eko e-maila):

-----------------------------------------------------------------------------

TEMA-ERREMAren haritik:

Eman dezagun ondoko esaldi hau, edo antzeko, IU bakarrean ahoskatua (14 silaba IUen mugetan jada), hala ahoskatzeko kodetua mezu emaileak, eta beraz hala prozesatua mezu hartzaileak (barne GAILUR AZENTUAL INTONATIBO bakarraren pean), eta beste testuinguru murriztaileago baten ezean (ez da aurretik galdera zehatzik…):

[BaTEra joango gara denok iturrira]_IU

IU bakarra izanik eta esaldi osoa, bera da INFORMAZIO OSOA eta beraz PREDIKAZIO GUNE (ez PREDIKAZIO MARKO (topiko, tema, mintzagai…)). Horren barne euskarazko ohiko sisteman IUaren GAILUR AZENTUAL INTONATIBOA lehen osagai ‘baTEra’ horretan ematen da eta berari erantsita isats azentual intonatiboa atono deazentuatuan ondoko osagaiak, beraz DESGAILURTUAK.

Esaldia bestela ordenatua balitz, esateko, eta berriro, IU bakarrean ahoskatua (10 silaba IUen mugetan jada), hala ahoskatzeko kodetua mezu emaileak, eta beraz hala prozesatua mezu hartzaileak (barne GAILUR AZENTUAL INTONATIBO bakarraren pean), eta beste testuinguru murriztaileago baten ezean (ez da aurretik galdera zehatzik…):

[DEnok joango gara batera iturrira]_IU

IU bakarra izanik eta esaldi osoa, bera da INFORMAZIO OSOA eta beraz PREDIKAZIO GUNE (ez PREDIKAZIO MARKO (topiko, tema, mintzagai…)). Horren barne euskarazko ohiko sisteman IUaren GAILUR AZENTUAL INTONATIBOA lehen osagai ‘DEnok’ horretan ematen da eta berari erantsita isats azentual intonatiboa atono deazentuatuan ondoko osagaiak, beraz DESGAILURTUAK.

Eta hala prozesatuko ditu mezu hartzaileak, kolpe batean IU osoa, eta honen barreneko hierarkia AZENTUAL INTONAZIONAL eta hala PREDIKATIBOaz ere jabeturik, mezu emaileak eskaini moduan. Ados.

Zer gertatzen da ordea halako esaldi batean beste IU independente ahoskatu eta prozesatu bat baldin badaukagu, esateko: ‘eguraldi ona egiten badu’ (11 silabako IUa, IUen neurrien mugan, ezin ahoskatu/prozesaturikoa aurreko 10 silabako IUarekin GAILUR AZENTUAL INTONATIBO bakarraren pean), eta bere GAILUR AZENTUAL INTONATIBO propioa duena)?

Bi aukera:

Edota aurretik emanda:

• [Eguraldi ona egiten badu]_IU [baTEra joango gara denok iturrira]_IU

• [Eguraldi ona egiten badu]_IU [DEnok joango gara batera iturrira]_IU

Edo ondoretik emanda:

• [BaTEra joango gara denok iturrira]_IU [eguraldi ona egiten badu]_IU

• [DEnok joango gara batera iturrira]_IU [eguraldi ona egiten badu]_IU

Zer balio predikatibo duke orduan IUetako bakoitzak (PREDIKAZIO MARKO ala PREDIKAZIO GUNE).

Lehenengo kasuan (eta beste testuinguru murriztaileago baten ezean (ez da aurretik galdera zehatzik…)) lehen IUek soilik izan lezakete PREDIKAZIO MARKO (topiko, tema, mintzagai…), ez IUa amaituta mezu hartzaileak ezin sentitu lezakeelako nahikoa INFORMAZIO / PREDIKAZIO duenik, eta esaldia amaitugabetzat sentitu behar duelako, jakiteko baldintzape horretan ZER? ‘Eguraldi ona egiten badu’, ZER? Esaldiak ezin dira hor amaitu (eta horregatik gorde beharko du mezu hartzaileak IU horien informazio aktibo bere memoria laburrean, harik eta ondoko IUetan integratu ahal izan arte informazio hori).

• [Eguraldi ona egiten badu]_{PREDIKAZIO MARKO} [baTEra joango gara denok iturrira]_{PREDIKAZIO GUNE}

• [Eguraldi ona egiten badu]_{PREDIKAZIO MARKO} [DEnok joango gara batera iturrira]_{PREDIKAZIO GUNE}

Aldiz , bigarren kasuan (eta beste testuinguru murriztaileago baten ezean (ez da aurretik galdera zehatzik…)) lehen IUek jada eman liezaiokete / emanen diote mezu hartzaileari nahikoa informazio / predikazio sentitu ahal izateko esaldia hor amaitua, berdin dio hor amaitzen den edo ez, eta berdin dio amaierako silaban goranzko intonazio ematen den (predikazio gehiago iragarriz, esaldi berean edota esaldi berri batean), edota beheranzko intonazioa ematen bada ere, predikazioaren (esaldiaren) nolabaiteko amaiera iragarriz, nahiz hiztunak ondoren ere erantsi lezakeen beste hainbat IU esaldi berean (‘afterthought…’). Lehen IUek hala PREDIKAZIO GUNE balio izanen dute (errema…, bere barne hierarkia AZENTUAL INTONAZIONAL eta hala PREDIKATIBOaz ere). Eta ondoko IUek zer balio dute? Ez dira jada PREDIKAZIO MARKO. Bigarren IU hauentzat PREDIKAZIO MARKO bihurtu dira aurreko IUak (PREDIKAZIO GUNE izan direnak, aurreko beste IU eta ESALDI guztiak ere bihurtu diren bezalaxe), eta kasuan PREDIKAZIO MARKO horien ondoren mezu hartzaileak sentitu ahal izango duenez berriro esaldiaren predikazioa / informazio osoturik, bigarren PREDIKAZIO GUNE bihurtuko dira esaldian. Esaldiak hala BI PREDIKAZIO GUNE (edo are gehiago) izan ahalko ditu (zuk Jesus sintaxi ‘burulehenei’ atxikitzen diezun moduan).

• [BaTEra joango gara denok iturrira]_{PREDIKAZIO GUNE} [eguraldi ona egiten badu]_{PREDIKAZIO GUNE}

• [DEnok joango gara batera iturrira]_{PREDIKAZIO GUNE} [eguraldi ona egiten badu]_{PREDIKAZIO GUNE}

predikazio guneak (PG) horrela kateatu ahal izateko esaldian (zure kezka Jesus), garrantzizkoa da lehen PGa lehenbailehen ixtea esaldian, gero ondoren PG gehiago kateatzeko. Esaldian lehen IU guztiak PREDIKAZIO MARKO (PM) baldin badira, mezu hartzaileak ezin izango du hauetako informazio ekarria inongo marko globalagotan integratu eta eutsi beharko lieke bere memoria laburrean neurri humanoez gainetik...

Horregatik da errazago prozesagarria horrelako esaldi luze bateko segida (IU bakoitzeko informazio ekarria aurrekoarekin integratu litekeelako):

 • [BaTEra joango gara denok iturrira]_PG

[eguraldi ona egiten badu]_PG

[EsTHErren urtebetetzea ospatzera]_PG

[oPAri on bat egin nahi diogulako]_PG

[haLAko egun berezi batean]_PG

[beTIrako gogoratu gaitzan]_PG

[bere biHOtzeko lagun gisa.]_PG

Alderantzizkoa baino, non IU bakoitza ezinbestean zintzilik geratzen den hurrengoen zain

• [Eguraldi ona egiten badu]_PM

[EsTHErren urtebetetzea ospatzera]_PM

[haLAko egun berezi batean]_PM

[bere biHOtzeko lagun gisa]_PG

[oPAri on bat egin nahi diogulako]_PM

[beTIrako gogoratu gaitzan]_PG

[baTEra joango gara denok iturrira.]_PG

Horregatik da hain garrantzizkoa, zuk Jesus ere defendatzen dukezun bezala, esaldiko eta sintagmetako BURU SINTAKTIKOAK eta bereziki ADITZAK, ez gehiegi, ez artifizialki atzeratzea esaldietan. Eta ez horrenbeste, nire ustez, (silaba gutxiko) IU naturalen barne ordena modu artifizial batean aldatzea, tradizioan aurkitzen ez dugun moduetan, nahiz eta noski hizkuntzak gauzak ere aldatzen diren (aldatzen ditugun hiztunok) gure behar komunikatiboen arabera.

Nahikoa gaurkoz ere. Ez dakit zer iruditu dakizukeen, nahiz pentsatzen dudan ezagutzen dituzula halako argudio guztiak ere... Ondo izan Bittor

------------------------------------------------------------------------------------------

Eskerrik asko, Bittor. Joango gara ikusten zure komentario guztiak. [⇶]