Errepideak desdoblatu ahal dira, eginez nolabaiteko bi errepide, bakoitza an norabide ezberdin bat, eta sintaxibideak ere joan ahal dira gerota gehiago desdoblatzen, sortuz SOVO sintaxi mixtoa

Lehengo batean aurkitzen genuén "doblatu" aditza artén arrotzhitzak zein Erramun Gerrokagoitia-k aukératu noiz azaldu zér diren hitz horiek:

"doblatu" horrek, apárte "bikoiztu" edo "errepikatu", esan nahi dú "egin dobladura bat":

antzera nola "plegatu" aditzak esan nahi duén "egin plegadura bat":

edo "tolestu" aditzak "egin tolestura" bat:

Hor doá 3. adiera ti "doblatu" aditza:

eta adiera bat ti "plegatu" aditza":

edo 1. adiera ti "tolestu":

eta plegatua dena, desplegatu ahal da:

berdin nola tolestua dena destolestu ahal den:

justuki berdin nola doblatua dena, desdoblatu ahal den. Gainera, errepideak desdoblatu daitezke, eginez nolabaiteko bi errepide, bakoitza an norabide ezberdin bat. Eta nolabait horrela ulertu behar dirá euskararen desdoblamenduak, zeinen bitartez, alde batetik, desplegatzen baita tresna sintaktikoen potentzia guztia, eta bestetik, lortzen dirá aukera sintaktiko bikoitzak, desdoblatuak, bakoitza an norabide bat.

Bide batez esán ze, azken adiera hori ("desdóblatu errepideak") agertzen zaigú an estilo-liburua ti "Berria" egunkaria, nahiz kin asteriskoa (ulertzen dugú ze horrela agertzen da zeren Euskaltzaindiaren Hiztegia-k ez dakar aditz hori):

Eta bai, esan dugunez, zentzu batean, sintaxiak ere desdobla daitezke, garatuz, desplegatuz, destoleztuz edo desdoblatuz aukera burulehen potenteak, horrela bikóiztuz bideak, eta sortuz SOVO sintaxi mixtoa, zeinen inguruan gogoratu ahal dugún, adibide, gure sarrera-zati hau:

• Azentu diakritiko tonikoa ere

Sintaxi desdoblatu eta bikoitz batean (SOVO pre eta postpositiboa), ondo lagungarria da markatzea zéin den norabidea, progresiboa edo regresiboa, zeintan irakurrí eta interpretatú sintagmak. Halako sintaxi jori batean berretu litezké partikula eta erabilera potentzialki anbiguoak, zein, dudarik ez, hobe baldin desánbiguatu an ber instant noiz irakurri (mintzatuan intonazioak eginen du bere lana).

Esan nahi baita ze, halako sintaxi desdoblatu batean maiz askoan nahas litezké, demagun "zein..." erlatibo burulehen atonoa edo "nola..." konparatibo berdin atonoa, eta euren kide galdetzaile indirekto tonikoak, "...zéin..." edo "...nóla...", halatan ze, hor ere, lagungarria izanen litzake azentu diakritikoa, kasu honetan tonikoa, zein dún askatzen zalantza hori. Kasu horrexetan, azentua ez litzake jada intonatibo hutsa, nahiz, jakina, hor ere intonazioa ezberdina izanen zen, baizik, diogunez, tonikoa ere (zeren markatuko lirake aukera galdetzaile indirekto tonikoak eta ez atonoak).

Halako azentu diakritiko tonikoa orriotan erabili izan dugu ez gutxitan, nola, adibidez, an azken esaldia on herenegungo sarrera:

Azentu progresibo hori dá ondo lagungarria an transizioa tikan sintaxi buruazken hutsa ki sintaxi desdoblatua (hala nola an sintaxi desdoblatua bera: SOVO), afin lagundu interpretatzén, lehenengo kolpean, lehenengo begiratuan, zéin den norabidea on diskursoa.

Azken "..., zéin den norabidea on diskursoa" horretan agertzen zaigú "zéin" azentuatu hori, zeinen azentua dén diakritiko tonikoa, afin ezberdindu dezagun tikan "zein..." erlatibo atonoa.

Eta gauza da ze bi azentu akutu horiek dirudité ondo lagungarriak ki erraztu instanteko interpretazioa, nahizta, finean, azentua jartzea edo ez jartzea geldituko litzake eskú erabiltzailea.

Bai, garatuz eta eskainiz aukera burulehenak, horrela bikóiztuz bideak, eta sortuz SOVO sintaxi mixtoa. [2175] [>>>]