Errepideak desdoblatu ahal dira, eginez nolabaiteko bi errepide, bakoitza an norabide ezberdin bat, eta sintaxibideak ere joan ahal dira gerota gehiago desdoblatzen, sortuz SOVO sintaxi mixtoa

Lehengo batean aurkitzen genuén "doblatu" aditza artén arrotzhitzak zein Erramun Gerrokagoitia-k aukératu noiz azaldu zér diren hitz horiek:

"doblatu" horrek, apárte "bikoiztu" edo "errepikatu", esan nahi dú "egin dobladura bat":

antzera nola "plegatu" aditzak esan nahi duén "egin plegadura bat":

edo "tolestu" aditzak "egin tolestura" bat:

Hor doá 3. adiera ti "doblatu" aditza:

eta adiera bat ti "plegatu" aditza":

edo 1. adiera ti "tolestu":

eta plegatua dena, desplegatu ahal da:

berdin nola tolestua dena destolestu ahal den:

justuki berdin nola doblatua dena, desdoblatu ahal den. Gainera, errepideak desdoblatu daitezke, eginez nolabaiteko bi errepide, bakoitza an norabide ezberdin bat. Eta nolabait horrela ulertu behar dirá euskararen desdoblamenduak, zeinen bitartez, alde batetik, desplegatzen baita tresna sintaktikoen potentzia guztia, eta bestetik, lortzen dirá aukera sintaktiko bikoitzak, desdoblatuak, bakoitza an norabide bat.

Bide batez esán ze, azken adiera hori ("desdóblatu errepideak") agertzen zaigú an estilo-liburua ti "Berria" egunkaria, nahiz kin asteriskoa (ulertzen dugú ze horrela agertzen da zeren Euskaltzaindiaren Hiztegia-k ez dakar aditz hori):

Eta bai, esan dugunez, zentzu batean, sintaxiak ere desdobla daitezke, garatuz, desplegatuz, destoleztuz edo desdoblatuz aukera burulehen potenteak, horrela bikóiztuz bideak, eta sortuz SOVO sintaxi mixtoa, zeinen inguruan gogoratu ahal dugún, adibide, gure sarrera-zati hau:

• Azentu diakritiko tonikoa ere

Sintaxi desdoblatu eta bikoitz batean (SOVO pre eta postpositiboa), ondo lagungarria da markatzea zéin den norabidea, progresiboa edo regresiboa, zeintan irakurrí eta interpretatú sintagmak. Halako sintaxi jori batean berretu litezké partikula eta erabilera potentzialki anbiguoak, zein, dudarik ez, hobe baldin desánbiguatu an ber instant noiz irakurri (mintzatuan intonazioak eginen du bere lana).

Esan nahi baita ze, halako sintaxi desdoblatu batean maiz askoan nahas litezké, demagun "zein..." erlatibo burulehen atonoa edo "nola..." konparatibo berdin atonoa, eta euren kide galdetzaile indirekto tonikoak, "...zéin..." edo "...nóla...", halatan ze, hor ere, lagungarria izanen litzake azentu diakritikoa, kasu honetan tonikoa, zein dún askatzen zalantza hori. Kasu horrexetan, azentua ez litzake jada intonatibo hutsa, nahiz, jakina, hor ere intonazioa ezberdina izanen zen, baizik, diogunez, tonikoa ere (zeren markatuko lirake aukera galdetzaile indirekto tonikoak eta ez atonoak).

Halako azentu diakritiko tonikoa orriotan erabili izan dugu ez gutxitan, nola, adibidez, an azken esaldia on herenegungo sarrera:

Azentu progresibo hori dá ondo lagungarria an transizioa tikan sintaxi buruazken hutsa ki sintaxi desdoblatua (hala nola an sintaxi desdoblatua bera: SOVO), afin lagundu interpretatzén, lehenengo kolpean, lehenengo begiratuan, zéin den norabidea on diskursoa.

Azken "..., zéin den norabidea on diskursoa" horretan agertzen zaigú "zéin" azentuatu hori, zeinen azentua dén diakritiko tonikoa, afin ezberdindu dezagun tikan "zein..." erlatibo atonoa.

Eta gauza da ze bi azentu akutu horiek dirudité ondo lagungarriak ki erraztu instanteko interpretazioa, nahizta, finean, azentua jartzea edo ez jartzea geldituko litzake eskú erabiltzailea.

Bai, garatuz eta eskainiz aukera burulehenak, horrela bikóiztuz bideak, eta sortuz SOVO sintaxi mixtoa. [2175] [>>>]

Ez dago sakoneko diferentziarik

Ondokoa idatzi nuen atzo an bloga on Erramun Gerrikagoitia (deitzén Referentziak) azpi sarrera titúlatzen "Zer luque tcharric, erabiliric librequi bakoitzac?":
_____________________________________

Dudarik gabe, oso interesgarria iruditzen zait ondoko estruktura hau:

"... kontrá dago neurri ekonomikoEN zein hartu zirén noiz...",

zein interpretatzen baitut nola oihu argi bat ganik tradizioa aldé genitibo burulehen flexible bat, zein saiatu egin ziren aurkitzen (horretara dator estruktura hori) baina zein ezin izan zuten aurkitu, justuki zeren desdoblamendua on sufijoak ez den gauza erraza fisikoki.

Nire ustez, egun, oihu horri erantzun beharko genioke bi modutan. Bata:

"... dago kontrá neurri ekonomikoak zein hartu zirén noiz..."

non "kontra" desdoblatu da gabé genitiboa, zein justuki hor ez den behar, eta bestea:

"... dago kontrá neurri ekonomikoak on gobernu guztiak zein aritu ziren noiz..."

non "on" hori ez da baizik sufijo genitibo aurreratua, zein, horrela, dén bihurtu egoki, flexible eta emankor (eta partikula bera da).

Ez dut ikusten tradizioa nola galga, baizik nola akuilu, eta ez dut ikusten uko egitea ki nexu ondo eratu eta funtzional bat (nola "bitartean-eta..." edo bere kidé "bitartén..."), soilik zeren ez den agertzen an literatura zaharra zein gelditu zaigun. Hori litzaké, nire ustez, tradizioa txarto ulertzea.

Halakoetan nengoen harik irakurri zure azken esaldia:

Eta esango dizut guztiz egokia iruditu zaidala zure idazkera ere aurretik, harik eta sabela mugiarazi didan arte azken galdera honen joskerak...

Sabela mugiarazi?

Sabela mugiarazi al dizu zerk-eta "an" inesibo optatibo xume txukun batek? Ba, eskerrak ez zaizula sabela mugitzen noiz ikusi "zein" erlatibo gaixo horietako bat edo "SVO" bat, zeren orduan akabo debatea, zientzia eta euren ondorioak. "an" hori ez da baizik ber "an" adverbio postpositiboa (zein sufijatu zen, zailduz bere desdoblamendua), baina aurrera ekarria. Eta ez da pisuagoa zein, adibidez, "zein".

Hona hemen bi galderatxo problematikoak:

"ikusten al duzu arazorik an nire erabilera estrukturalak? Ikusten al duzu arazorik an edukia?"

zein idatzi nituen erantzunéz ki zure dudak buruzki egokitasuna on nire erabilera (estrukturalak)... eta zeinen eredua dá:

Ikusten al duzu arazorik an...
Ikusten al duzu arazorik an... "an"?
Ikusten al duzu arazorik an... forma?
Ikusten al duzu arazorik an... edukia?
Ikusten al duzu arazorik an... nire erabilera estrukturalak?
Ikusten al duzu arazorik an... estruktura sintaktikoak?
Ikusten al duzu arazorik an... forma on estruktura sintaktiko prepositivoak?
Ikusten al duzu arazorik an... forma on estruktura sintaktiko prepositivoak nola "noiz + infinitiboa" edo "harik + infinitiboa"?
Ikusten al duzu arazorik an... edukia on liburua buruzki estruktura prepositiboak zein sortzen erábilíz mekanismo sintaktiko ezagunak?

Baita erabilera sipleenetan ere, estruktura prepositiboak ematen dú aukera ki fokalizatu indarra zehazki gain azken sintagma nominala:

Ikusten al duzu arazorik an..."an"?

hala nola aukera errazagoa ki jarraitu diskurritzen:

IIkusten al duzu arazorik an... edukia on liburua buruzki estruktura prepositiboak zein sortzen erábilíz mekanismo sintaktiko ezagunak?

Hori horrela da. Beste kontu bat da zér egin ahal den gaur eta hemen afin eman aurrerapausuak, eta hor sartzen zaigú gradualitatea, egokitasun erlatiboa, eta adibidez idazle zaharrak, zein hasi ziren bidea egiten.

Baina, euskal idazle zaharrik ez balitz existitu, ezingo al zen derivatu perpaus erlatibo burulehenik? Jakina baietz, zeren hor daude mekanismo sintaktikoak, zein diren euskara ere. Nire ikuspegitik, berdin desdoblatu daiteké "baizik...", "salbu...", "kóntra...", "aldé...", "an..." edo "on...": ez dago sakoneko diferentziarik. [674] [>>>]

_____________________________________________________

Ikus:

1.: ... noiz ikusi egoki

2.: Pilota-iragarkietan "erabilia eta onartua"

3.: Ez dago sakoneko diferentziarik

4.: Birzabaldu "31eskutik"

5.: Ez litzake egon behar batere arazorik