Zénbat eta objetu rhematikoagoa, hainbat VO gehiago aurkituko dira, non antzematen dén erlazio orokor bat artén rhematikotasuna eta posizio postverbala (azpi baldintza orokorrak)

Duela hiru egun genioén:

Lopez Mendizabal-ek (1913) jarraitzen dú kin bere exposizioa azálduz nóla burutu kenketak, hor erabiliz expresioak nola:

3-tik 12-ra dijuaz 7 [Lopez Mendizabal, 2013:22]

bitarten, beheraxeago, erabiliko dú an ber kontextua:

3-tik 4-ra 1 dijua [Lopez Mendizabal, 2013:22]

akaso "1" hori iruditu zaiólarik oso evidentea, oso kontextuala (eta ondorioz, gutxi informatiboa, gutxi rhematikoa).

Horren harian gogoratu nahi genuké ondorengo sarrera non mintzo ginén gain erlazioa artén objetu rhematikoak (tipikoki hala izaten dira) eta euren joera ki joan diakronikoki mugitzen aldé posizio postverbala (beti ere, ahal badute, arrazoi intra edo extralinguistikoak tartean), non aditzak jokatuko luké paper aurkezlea (eta hortaz, gutxio rhematikoa) respektu ondorengo objetu rhematikoagoa. Horretaz mintzo ginen an ondoko sarrera, zein honatzen dugún osoki:

• Euskara historiko idatzia: ..., zénbat eta informazio (objetu) gutxiago aurreikusgarria, zénbat-eta rhematikoagoa, zénbat eta konplexuagoa, aberatsagoa an matizeak, edota pisuagoa an luzera, orduan eta joera handiagoa egonen da aldé SVO

Zenioen, Gilen:

Ondo legoke aztertzea SVO ordenak zer toki eta funtzio izan dituen euskara idatzi historikoan, eta hala formulatzea haren erabilera gobernatzen duten arauak.

Báda hor joera komunikatibo orokor bat, universala, aplikagarria ki hizkuntza guztiak, mintzatuak, idatziak, historikoak, oraingoak, hemengoak eta edonongoak, hauxe:

Zénbat eta informazio (gehien-gehienetan: objetu) akontextualagoa, zénbat-eta independenteagoa respektu inguru fisiko edo diskursiboa, zénbat eta informazio (objetu) gutxien aurreikusgarria, zénbat-eta rhematikoagoa, zénbat eta konplexuagoa, aberatsagoa an matizeak, edota pisuagoa an luzera, orduan eta joera handiagoa egonen da aldé SVO baldin... ahal bada (eta ondo azpimarratu nahi dut hóri "ahal bada", zeren egon daitezke beste faktore batzuk, hala intralinguistikoak nola extralinguistikoak, zein ahal duten oztopatú, eta, zenbait baldintzatan, are revertitú prozesu potentziatzaile natural eta logiko hori).

Gauza da ze: 

• noiz hasí komunikazioa, baldintzak izanen zirén oso bereziak, oso kontextualak, halan-ze ia ez zen beharko baizik keinu bat afin adierazi ia guztia, edo hitz bakar sinple bat (objetua) zeren beste guztia orohar izanen zén ondo kontextuala. Gero agertuko ziren aditzak (OV, eta, gerora, horren gainean postposizioak) eta azkenik, batzuetan, beharko ziren sujetuak (kontextualenak), zein akaso hasieran bukaeran izanen ziren (OVS), nahizta gero, hala izatekotan, sujetu horiek aurreratuko ziren bidéz kasu kontrastibo bat (ergatiboa edo nominatiboa), osátuz SOV eredua, zein, zenbait ikerlarik diotenez, izan liteken, antzineko ia ordena bakarra.
  

• Baina, baldintza komunikatiboak handitu ahala, orobat handitzen dira behar estruktural progresiboak (eta justuki euskara idatzi historikoan aurre egin behar izan zioten ki egoera bat non material informatiboak ez ziren inondik inora informazio aski kontextualak, baizik bestelako lan askoz ere konplexuagoak, eta gainera idatziz, zein berez dén medio exigenteagoa zein medio mintzatua, zeren ez dago intonaziorik), eta horrela, euskara idatzi historikoan hasi ziren (edo jarraitu zuten) ibiltzen bide burulehen hori (ez daigun ahaztu ze VO dá estruktura burulehen bat, eta gure ikuspuntutik SVO ere).

Eta nahizta orain ari garen mintzatzen buruz SVO ordena, ibilbideá ez litzake diferentea baldin referituko bagina ki baliabide sintaktiko burulehen guztiak, nola genioen hemen:

Ordena horiek existituta ere, argi esan behar da ze estruktura guzti horiek garatu behar dira, hala nola orobat baliabide sintaktiko burulehenak (zein diren osagarri perfektua e SVO ordena, zeinekin sortzen dituztén eragin komunikatibo sinergiko ondo nabarmenak).  

Esan nahi baita ze, zénbat eta aukera estruktural burulehen gehiago izán, orduan eta aisago erabiliko ahalko da SVO ere, horrela zinez normalduz SVO estruktura hori, izan ere, SVO estrukturak ez du erakusten bere botere informatibo-expresibo osoa areanda ez izán ondo lagundua ga aukera burulehenak (zénbat eta aukera gehiago hobe).

Edonola ere, eta erantzunez ki zure galdera, Gilen, gorago aipatutako tendentzia hori (laburbilduz: zenbat eta kontextu eta mezu exigenteagoa, orduan eta joera handiagoa ki erabili SVO), orokorra da, logikoa, eta aplikagarria ki hizkuntza guztiak, mintzatuak, idatziak, historikoak, oraingoak, hemengoak eta edonongoak: eta euskara historiko idatzian ere.

Bai, zénbat eta objetu rhematikoagoa, hainbat VO gehiago aurkituko dira. Horren inguruan, ikus ere:

• Zénbat eta intentzio zehaztaileagoa, zénbat eta hobekiago prestatu nahi izan entzulea (edo irakurlea) afin jaso zehaztapen akaso sorpresibo bat, orduan-eta tendentzia handiagoa ki erabili SVO zehaztailea

Bai, baldintza komunikatibo orokorretan (noiz hasten diren izaten minimoki exigenteak, eta ez kontextual hutsak), objetu rhematikoek universalki jotzen dute ki posizio postverbala (gero existitzen dirá oztopo intra eta extralinguistikoak zein gainditu behar diren, eta zein ez diren zértan izan aisa gaindigarriak), zenbat eta rhematikoagoak izan, are gehiago (eta edozein luzerako objetuak izan ahal dirá oso rhematikoak: hiztunaren intentzioak agintzen du), horrexegatik posizio postverbala izan behar dá aukerako posizio bat. [2243] [>>>]