asteazkena, otsaila 20, 2013

Kontzeptualizazio zentrala vs informazio osagarria

Konparatu hurrengo bi definizio gorriz markatuak.

Lehenengoa dá originala (Alberdi, X; García, J.; Ugarteburu, I. (2008): “La definición: del paradigma de la tradición lexicográfica (y terminográfica) al discurso expositivo en textos técnicos; estrategias discursivas”):
La definición extensiva
La definición extensiva se basa en la enumeración de todos los objetos particulares que cada concepto representa en calidad de genérico (Cabré 1993: 210). Al igual que ocurre en lexicografía y terminología, se utiliza en contadas ocasiones, ya que, en general, en los textos científicos y técnicos se recurre a la definición comprehensiva (enumeración ordenada, de más general a más específica, de todas las características que lo describen). Ejemplo de definición extensiva:
POLIEDROS REGULARES son el tetraedro, hexaedro, octaedro y dodecaedro o icosaedro. (Alberdi, X; García, J.; Ugarteburu, I. (2008), 7-8 or.)
Bigarrenean Xabier Alberdik (aurreko definizioaren hiru autoreetako batek) ematen digu haien definizio horren ondorengo "birmoldatzea eta euskarara egokitzea": (Alberdi, X., 2008: “Zenbait gogoeta euskal definizioen idazkeraz”)
HEDADURAZKO DEFINIZIOA
Bi prozedura nagusi ditugu kontzeptuak definitzeko edo mugarritzeko (Cabré 1993: 210): hedadura bidezkoa (‘extensión’) eta ezaugarri bereizgarrien bidezkoa (‘comprehension’). Kontzeptu batek generikoa den aldetik ordezkatzen dituen objektu partikular guztiak banan-banan aipatzean datza hedadurazko definizioa. Lexikografian eta terminografian gertatzen den bezalatsu, gutxitan erabiltzen da definizio mota hau azalpenezko testu espezializatuetan: ia beti, ezaugarri bereizgarriak aipatuz definitu ohi dira kontzeptuak. Izan ere, hedadurazko definizioaren bidez ez da zehazten kontzeptu bat zer den, delako kontzeptuak zer unibertso hartzen duen baizik. Alegia, definitzeko ―mugak jartzeko eta kontzeptu bat besteetatik bereizteko― modu bat da hedadurazko definizioa, baina prozedura honek ez dio ezer kontzeptuaren izaeraz edo muinaz. Hona hedadurazko definizioaren adibide bat:
POLIEDRO ERREGULARRAK, beraz, tetraedroa, hexaedroa, oktaedroa, dodekaedroa eta ikosaedroa dira.
(Alberdi, X. (2008), 79 or.)
Ohartu nóla, gaztelaniazkoan, autoreak doaz zehazten progresivoki euren definizioa (eta mezu osoa), zuzen bezain preziso, lehenengo sintagmatik hasita (La definición extensiva), pausuz pausu (se basa en), autoreak doaz iltzatzen elementu informativo zehaztaile gehigarriak (la enumeración) gero eta rematikoagoak (de todos los objetos particulares que), koherenteki.

Euskarazko moldaketan ordea, definizioa ez da hasten adibidez kin "Hedadurazko definizioa datza an...", baizik horrelaxe bukatzen bigarren esaldia "...-an datza hedadurazko definizioa".

Gaztelaniazkoak, behin emanda tema (La definición extensiva) gehi aditz nagusia non dan oinarritzen definizioa (se basa en), du jarraitzen ematen kontzeptualizazio zehaztaile zentral estrategiko bat (enumeración), zein dan bizkarrezurra hon definizioa eta zein joango dan zehazten eta fintzen (definitzen) gero eta gehiago. Horri dei genezaioke expresamolde deduktivo-zehaztaile.

Euskarazkoan, ordea, autorea (lehengo hiruetako bat eta bera) hasten da kin informazio osagarria  (zeinen aukera ez dan zertan izan sinplea: kontzeptu batek), nondik joan bideratzen definizioa induktivoki (kontzeptuak zer egiten duten) aldé ideia zentral estrategikoa hon definizioa (banan-banan aipatzean datza) afinda bukatu an kontzeptua zein ari zen definitzen (hedadurazko definizioa). Egia esan soilik azkenean enteratuko gara ze ari ginan irakurtzen edo entzuten definizio bat. Expresamolde horri dei genezaioke expresamolde induktivo-inguratzailea.

Beste bi adibide:
1) "Etxe: Gizakia bizitzeko prestatzen den edozein eraikin" (Elhuyar) vs. "Casa: Edificio para habitar" (RAE).

2) "Ekonomia: Gizarteko ondasunen produkzio, banaketa eta erabileraren inguruko gizarte-erlazioen multzoa; erlazio horiek aztertzen dituen zientzia" (Elhuyar)  vs. "Economía: Ciencia que estudia los métodos más eficaces para satisfacer las necesidades humanas materiales, mediante el empleo de bienes escasos." (RAE)
Gainera, esan behar da ze estrategia hori da aurkitzen an oinarria bera hon sintaxi buruazkena ["Etxe, han dago = etxean dago", "Etxe, (haren) gain, han dago = etxe(aren) gainean dago"], zein dan abiatzen ti elementu konkretuagoak (nola izenak) afin horien gainean uztartu elementu abstraktuagoak (nola aditzak edo erlazionatzaileak). Estrategia inguratzaile hori dá oinarrizkoagoa, teknikoki gutxiago potentea: hala kuantitativoki (atzerakarga) nola informativoki ere (desoreka informativoa, inkoherentzia). Ikus, imaginatuz lehenengo aldiz irakurtzen ari garela:
Kontzeptu batek generikoa den aldetik ordezkatzen dituen objektu partikular guztiak banan-banan aipatzean datza hedadurazko definizioa.
Aurreko esaldi horretan tensio bikoitza dugu: 1) hóri tensioa hon atzerakarga eta 2) hóri tentsioa hon desoreka informativoa: izan ere aditz nagusia oso bukaeran dator (datza), eta horren aurretik eman zaigu pilo bat informazio zein printzipioz dugun interpretatu nola (bailitzan) tematikoa, noiz, jakina, zan hain rematikoa nola-ze bera zan definizioaren gorputza (oro har, zenbat eta mezu luzeagoa eta konplexuagoa, orduan eta arazo nabariagoa). Estrategia inguratzaile horri tentsioa kentzeko, bi soluziobide daude, bata partziala eta bestea osoa:
  •  Soluzio partziala: destrinkotu esaldia, eman independentzia eta koherentzia gehiago ki perpausak barne esaldia, erabili expresabide zehaztailea barne perpausak baina mantenduz lehengo ordena arten perpausak (hau hobe gauzatzen da kin sintaxi burulehena):
Un concepto, en cuanto que genérico, representa objetos particulares (esaldi koherentea, zein eman liteken independenteki), que, enumerados uno a uno, sientan la base de una definición extensiva. 
Horrela jeitsi dugu tentsio sintaktikoa (atzerakarga), baina ez dugu konpondu arazo informativoa: hor aritu gara gain "un concepto", ez gain "una definición extensiva".
  • Soluzio osoa: erabili modu zehaztaile orokorra hala barne perpausak nola arten perpausak  (sintaxi burulehena):
La definición extensiva se basa en la enumeración de todos los objetos particulares representados por un concepto en cuanto que genérico.
edo azken hau, zein dan neutroagoa respektu kontextua:
La definición extensiva de un concepto se basa en la enumeración de todos los objetos particulares representados por ese concepto en cuanto que genérico.
Hor kendu ditugu bi tentsioak: atzerakarga eta desoreka informativoa.

Oro har, estruktura eta valiabide burulehenekin izanen ditugú kalitatezko aukera gehiago ki izan zehatzak, arinak eta informativoki orekatuak. Eta, alderantziz, estruktura eta valiabide buruazkenekin esanguratsuki nekezagoa bihurtuko da expresamolde zehaztaile  potentea, progresivoa, irekia...

Eta aurrerapausuak eman ahal izango dira an neurria non irabazí aukerak ki erabili estruktura eta valiabide burulehenak, hasiz kin SVO ordenamendua, jarraituz kin erlazionatzaile sintaktiko burulehenak arten perpausak, eta bukatuz kin erlazionatzaile sintaktiko burulehenak arten sintagmak. []