Kontzeptualizazio zentrala vs informazio osagarria

Konparatu hurrengo bi definizio gorriz markatuak.

Lehenengoa dá originala (Alberdi, X; García, J.; Ugarteburu, I. (2008): “La definición: del paradigma de la tradición lexicográfica (y terminográfica) al discurso expositivo en textos técnicos; estrategias discursivas”):

La definición extensiva
La definición extensiva se basa en la enumeración de todos los objetos particulares que cada concepto representa en calidad de genérico (Cabré 1993: 210). Al igual que ocurre en lexicografía y terminología, se utiliza en contadas ocasiones, ya que, en general, en los textos científicos y técnicos se recurre a la definición comprehensiva (enumeración ordenada, de más general a más específica, de todas las características que lo describen). Ejemplo de definición extensiva:
POLIEDROS REGULARES son el tetraedro, hexaedro, octaedro y dodecaedro o icosaedro. (Alberdi, X; García, J.; Ugarteburu, I. (2008), 7-8 or.)

Bigarrenean Xabier Alberdik (aurreko definizioaren hiru autoreetako batek) ematen digú aurreko definizio horren "birmoldatzea eta euskarara egokitzea": (Alberdi, X., 2008: “Zenbait gogoeta euskal definizioen idazkeraz”)

HEDADURAZKO DEFINIZIOA
Bi prozedura nagusi ditugu kontzeptuak definitzeko edo mugarritzeko (Cabré 1993: 210): hedadura bidezkoa (‘extensión’) eta ezaugarri bereizgarrien bidezkoa (‘comprehension’). Kontzeptu batek generikoa den aldetik ordezkatzen dituen objektu partikular guztiak banan-banan aipatzean datza hedadurazko definizioa. Lexikografian eta terminografian gertatzen den bezalatsu, gutxitan erabiltzen da definizio mota hau azalpenezko testu espezializatuetan: ia beti, ezaugarri bereizgarriak aipatuz definitu ohi dira kontzeptuak. Izan ere, hedadurazko definizioaren bidez ez da zehazten kontzeptu bat zer den, delako kontzeptuak zer unibertso hartzen duen baizik. Alegia, definitzeko ―mugak jartzeko eta kontzeptu bat besteetatik bereizteko― modu bat da hedadurazko definizioa, baina prozedura honek ez dio ezer kontzeptuaren izaeraz edo muinaz. Hona hedadurazko definizioaren adibide bat:
POLIEDRO ERREGULARRAK, beraz, tetraedroa, hexaedroa, oktaedroa, dodekaedroa eta ikosaedroa dira.
(Alberdi, X. (2008), 79 or.)

Ohartu nóla, gaztelaniazkoan, autoreak doaz zehazten progresiboki euren definizioa (eta mezu osoa), zuzen bezain preziso, lehenengo sintagmatik hasita (La definición extensiva), pausuz pausu (se basa en), autoreak doaz iltzatzen elementu informatibo zehaztaile gehigarriak (la enumeración) gerota rhematikoagoak (de todos los objetos particulares que), koherenteki.

Euskarazko moldaketan ordea, definizioa ez da hasten adibidez kin "Hedadurazko definizioa datza an...", baizik horrelaxe bukatzen bigarren esaldia "...-an datza hedadurazko definizioa".

Gaztelaniazkoak, behin emanda thema (La definición extensiva) gehi aditz nagusi hori non dán oinarritzen definizioa (se basa en), dú jarraitzen ematen kontzeptualizazio zehaztaile zentral estrategiko bat (enumeración), zein dan bizkarrezurra on definizioa eta zein jarraituko dan zehazten eta fintzen (definitzen) gero eta gehiago. Horri dei genezaioke expresamolde deduktibo-zehaztailea.

Euskarazkoan, ordea, autorea (gaztelanizkoaren hiruetako bat eta bera) hasten da kin informazio osagarria  (zeinen aukera ez dan zertan izan sinplea: kontzeptu batek), nondik joan bideratzen definizioa induktiboki (kontzeptuak zer egiten duen) aldé ideia zentral estrategikoa on definizioa (banan-banan aipatzean datza) afinda bukatu an kontzeptua zein ari zen definitzen (hedadurazko definizioa). Egia esan soilik azkenean enteratuko gara ze ari ginan irakurtzen edo entzuten definizio bat. Expresamolde horri dei genezaioke expresamolde induktibo-inguratzailea (ikus ere "Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa").

Beste bi adibide:

1) "Etxe: Gizakia bizitzeko prestatzen den edozein eraikin [BUKAERAN]" (Elhuyar) vs. "Casa: [HASIERAN] Edificio para habitar" (RAE).

2) "Ekonomia: Gizarteko ondasunen produkzio, banaketa eta erabileraren inguruko gizarte-erlazioen multzoa; erlazio horiek aztertzen dituen zientzia" [BUKAERAN] (Elhuyar)  vs. "Economía: [HASIERAN] Ciencia que estudia los métodos más eficaces para satisfacer las necesidades humanas materiales, mediante el empleo de bienes escasos." (RAE). 

Gainera, esan behar da ze estrategia hori dá aurkitzen an oinarria berá on sintaxi buruazkena ["Etxe, han dago = etxean dago", "Etxe, (haren) gain, han dago = etxe(aren) gainean dago"], zein dan abiatzen ti elementu konkretuagoak (nola izenak) afin horien gainean uztartu elementu abstraktuagoak (nola aditzak edo erlazionatzaileak). Estrategia inguratzaile hori dá oinarrizkoagoa, teknikoki gutxiago potentea: hala kuantitatiboki (atzerakarga) nola informatiboki ere (desoreka informatiboa, inkoherentzia). Ikus ondoko esaldia, imaginatuz lehenengo aldiz irakurtzen ari garela:

Kontzeptu batek generikoa den aldetik ordezkatzen dituen objektu partikular guztiak banan-banan aipatzean datza hedadurazko definizioa.

Aurreko esaldi horretan dugú tensio bikoitza: 1) hóri tensioa on atzerakarga eta 2) hóri tentsioa on desoreka informatiboa: izan ere aditz nagusia oso bukaeran dator (datza), eta horren aurretik eman zaigú pilo bat informazio zein printzipioz dúgun interpretatu nola (bailitzan) thematikoa, noiz, jakina, zan hain rematikoa nola-ze bera zan definizioaren gorputza (orohar, zénbat eta mezu luzeagoa eta konplexuagoa, ordúan eta arazo nabariagoa). Estrategia inguratzaile horri tensioa kentzeko, bi soluziobide daude, bata partziala eta bestea osoa:

•  Soluzio partziala: destrinkotu esaldia, eman independentzia eta koherentzia gehiago ki perpausak barne esaldia, erabiliz expresabide zehaztailea barne perpausak baina mantenduz lehengo ordena arten perpausak (hau hobe gauzatzen da bidéz sintaxi burulehena):

Un concepto, en cuanto que genérico, representa objetos particulares (esaldi koherentea, zein eman liteken independenteki), que, enumerados uno a uno, sientan la base de una definición extensiva. 

Horrela, jeitsi dugu tensio sintaktikoa (atzerakarga), baina ez dugu konpondu arazo informatiboa: hor aritu gara gain "un concepto", ez gain "una definición extensiva".

• Soluzio osoa: erabili modu zehaztaile orokorra hala barne perpausak nola arten perpausak  (sintaxi burulehena):

La definición extensiva se basa en la enumeración de todos los objetos particulares representados por un concepto en cuanto que genérico.

edo beste hau, zein dan neutroagoa respektu kontextua:

La definición extensiva de un concepto se basa en la enumeración de todos los objetos particulares representados por ese concepto en cuanto que genérico.

Hor kendu ditugu bi tensioak: atzerakarga eta desoreka informatiboa.

Orohar, estruktura eta baliabide burulehenekin izanen ditugú kalitatezko aukera gehiago ki izan zehatzak, arinak eta informatiboki orekatuak. Eta, alderantziz, estruktura eta baliabide buruazkenekin esanguratsuki nekezagoa bihurtuko da expresamolde zehaztaile  potentea, progresiboa, irekia...

Eta aurrerapausuak eman ahal izango dira an neurria non irábazi aukerak ki erabili estruktura eta baliabide burulehenak, hasiz kin SVO ordenamendua, jarraituz kin erlazionatzaile sintaktiko burulehenak arten perpausak, eta bukatuz kin erlazionatzaile sintaktiko burulehenak arten sintagmak. [174] [⇶]

Pello Esnal: "Begien bistan dago zergatik: euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako."

Euskaltzaindiak argitaratu berri dú liburu bat titulatzén "Testu antolatzaileak, erabilera estrategikoak", eta horren inguruan egin diote elkarrizketa bat tu Pello Esnal, lan horren gidari eta koordinatzailea baita, non Patxi Sarriegi kazetariak galdetu dio (an Ortzadar gehigarria on Deia egunkaria, 08/10/07):

Euskaraz irakurtzea zaila delako kontuak ba al du gramatikarekin zerikusirik? Gramatika, lagungarria baino, oztopo gerta al daiteke idazterakoan?

Eta Pello Esnal-ek erántzun:

Euskaraz irakurtzea zenbaitetan zail izateak, berez, ez du zerikusirik gramatikarekin. Bai, ordea, gramatikaz ditugun uste okerrekin, lehen esan dizudan moduan.

Bestalde, Pello Esnal-ek berak eta Joxe Ramon Zubimendi-k 1993. urtean idatzi zutén "Idazkera-liburua", non besteak beste mintzatu baitziren buruz kontzeptu bat deitzén atzerakarga:

Auzoko erdarek ez bezala, euskarak atzean eramaten du askotan mezuaren giltza.
...
Mezuaren giltza atzean egoteak ezer gutxi errazten du irakurketa. Horregatik, irakurketa errazteagatik, erabili ohi zituzten idazle klasiko batzuek zenbait lotura-hitz atzean datorrena iragarriz: ze, zein, zeren, ezen ...
...
Atzera-karga ez da, ordea, esaldi-arazo soila. Joera berbera baitute euskal hitzek eta hitz-kateek ere. Begien bistan dago zergatik: euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako. [Zubimendi eta Esnal, 1993:172-173]

Beraz, begien bistan dugu zergátik dugun atzerakarga: "euskaraz hainbat hitz deklinatu egiten delako", eta begien bistan dugu nóla atzerakarga horrek sortzen dituén irakurketa-arazoak. Orduan, nóla esan ahal da ezen: "euskaraz irakurtzea zenbaitetan zail izateak, berez, ez du zerikusirik gramatikarekin"?

Pello Esnal-ek dio (an "Idazkera-liburua"):

Idazleei eta kazetariei dagokie zailtasun horiek gainditzea.

Hortxe datza gainkostuá on euskara, zeinen arrazoia baita erabat gramatikala. [⇶] [145]