igandea, urtarrila 12, 2020

A alternantzia arten absolutiboa eta genitiboa noiz aglutinatzen "kin" soziatiboa

Ari garelarik mintzatzen buruz atzizkiak zein pasatzen diren ki izán beste zerbait solteagoa, hala nola adibidez izenak, adverbioak, aditzak, postposizio solteak edo preposizio solteak ere, gogoratu behar dugu ze, hainbat atzizkik erakutsi izan dute alternantziá arten kasu absolutiboa eta genitiboa noiz gauzatzen euren aglutinazioa ki izena. Esan nahi baita ze, nola genioen hemen, adibidez "kin" soziatiboa lotu izan dá kin absolutiboa ere:
"kin" soziatiboa, gainera, ager daiteke loturik ki absolutiboa, nola an Landuchioren hiztegia (1562):
Vere personeaquin
Oyñaquin çapaldu
Gozoquin
[adibideok atera dira tikan "Euskal morfologiaren historia": Azkarate-Altuna, 2001:105]
nahiz, orokorkiago, agertzen da loturik ki genitiboa, osatuz "...-re kin" = "...rekin"... [Balbula, 2019]
Larramendik, an bere "El imposible vencido" (1729) jasotzen du, pluralerako, ondorengo aglutinazioak, zein, antzera ere, joan bide litezke solterik (ikus an edizioa hen 1853):
acquin—con los, con las.
acgatic—por los, por las.
acgabe—sin los, sin las.
etan—en los, en las.

[Larramendi, 1729, tikan edizioa hen 1853:2]
nahiz sigularrean eramaten dú genitiboa:
aquin—con el, con la;
agátic—por el, por la.
agábe—sin el, sin la.
án, eán, agán—en el, en la.

[Larramendi, 1729, tikan edizioa hen 1853:2]
Alternantzia absolutibo-genitibo horrek erakusten du "kin" atzizki aglutinatu bat, aski independentea, zein, nola genioen gorago, antzera idatz liteke solterik, printzipioz postpositiboki:
laguna kin, lagunak kin
baina, duda gabe, dena gelditzen da prest afin, nahi edo behar izanez gero, egín jauzi prepositiboa:
kin laguna, kin lagunak
Beti ere, aukeran. []

Etiketak: ,