Zenbait hizkeratan existitzen dá "lei" vs "le(g)ike" eta "le(d)iteke"

Genioen atzo ze:

..., "letorke" litzaké forma redundantea, non bikoiztu egin da aipaturiko zentzua e posibilitatea. Ez ordea, 1. eta 2. personetan, non "nekarke" edo "ze(ne)karke" formek regularki jasoko zutén euren "akasoko" zentzua.

Geroago etorriko ziren aditz perifrastikoak, analitikoagoak, zatituagoak (zeinekin, aparte lortú sinplifikazio morfologikoa, lortuko zén aukera oparoagoa), eta eurekin aditz laguntzaileak, zein ez ziren baizik betiko aditz trinko zehatz batzuk, zein ziren ezberdinak segun euren erabilera transitiboa (adibidez, "egin") edo intransitiboa ("edin"). Horrela sortuko ziren, adibidez:

etor ledike > etor leike  (antzera nola "letorke")
ekar legike > ekar leike (antzera nola "lekarke")

halan ze aditz trinko jakin horiek (laguntzaile bihurtuak) erabiliko ziren askoz maizago zein lehenago. Eta akaso maiztasun horrekin, zenbait hizkeratan gordeko ziren erabilera zahar-laburragoak, zeren maiztasuna eta laburtasuna ez dira izaten bidaide desegokiak. Edonola ere, gauza da ze, diogunez zenbait hizkeretan, entzun ahal dira adizki potentzialak non ez den agertzen "-ke":

Ea bada, ez izu-bildurtu; arerioa txakur estu bat da; ausika egin lei, guk gura ez izan arren; tentau gaikez;... [Añibarro, Lore sorta espirituala, 1802]

non daukagun:

lei < legi < le gi

Azpimarratu nahi dugu ze "lei" forma hori dá monosilabikoa, bitartén "leike" dén bisilabikoa, eta batuko "lezake" trisilabikoa.

Bestalde, "lei" forma orobat dagokio ki "edin" laguntzailea, nola konproba daikegun an ondoko pasartea (Juan Mateo Zabala an bere sermoiak, 1816-1833), non adizki hori agertzen den alternatuz kin "leike" (eta sermoi berean gorago daukagu "leiteke" ere an ber zentzua):

Egunean egunean dantzugu senarrai esaten: Ai Aita! Jaungoikoak emon eustan emazte bat, ezin beragaz bakerik egin leike: ain da temosea, ain da berbalaria ta min luzekoa, ain arrabiosea ze neure arimea galdu erazoten deust. Emazteak barriz diño: Jaungoikoak emoniko senar bat baukat, zeinegaz ezin bizitzarik egin lei; beti beti dago nire kontra, ezin ikusi nau, berbatxu bat egiten bot aserratuten da, ezin gusturik ezetan-bere emon deutsat. [Juan Mateo Zabala, Sermoiak, 1816-1833]

Hor dugú:

lei < ledi < le di

zeinen alternatibak diren "leike" (bisilabikoa) edota "leiteke" (batuko "liteke") trisilabikoa, non esan behar da ze "te" eta "ke" betetzen ari dirá ber funtzioa redundanteki, antzera nola an "litzateke" ("litzake"). Azpimarratu, azkenik ze, Zabalak, bere sermoietan erabiltzen ditú "lei", "leike" eta "leiteke" formak, aukeran, hirurak ere. Esan nahi baita ze, "lei" forma zaharra, hor daukagu, bitxi, distiratsu, labur, eta aukeran. [⇶]