Bilatuz aditz-aukera sinpleagoak: "genegi = genegike" (obviatuz "-ke" sufijo potentziala)

Gaur egin nahi genuke ohartxo bat gain aditz-forma bat ("genegi" ordéz "genegike" non obviatzen dén "-ke" sufijo potentziala) zein erabiltzen den an liburua zeintaz air garen (1920ko "Euskal-Zenbakiztia": ikus adibidez atzoko sarrera):

Finean forma hori dá:

genezake = genegike = geneike = geinke = genegi = genei

zeinen forma tripersonalak geldituko lirakén honela:

genezaioke = geneioke = geinkio = geneio

zenezaiekete = zeneiekete = zeinkiete = zeneiete

eta solik erabiliz forma objetu-sigularrak (esan nahi baitá kin objetu pluralak ere: ikus "J.L. Ormaetxea (2006): "...ez da oraingo ezaugarri bat, aspaldikoa baizik.""):

genezaizkioke = genezaioke = geneioke = geinkio = geneio 

zenezaizkiekete = zenezaiekete = zeneiekete = zeinkiete = zeneiete

Iruditzen zaigú beste aukera interesgarri bat noiz hala nahi den (beti ere aukeran). [2180] [>>>]

Iraganeko potentzialak: "ni - o - n (indikatiboa) → nei - o - n (subjuntiboa) → neiki - o"

Genioén herenegun:

Orainaldiko potentzialak lortuko liraké zuzenean ti forma indikatiboak an modu regularra, sinpleki ordéztuz hasierako "di-" (orainaldiko indikatiboa) kin "deiki-" (orainaldiko potentziala). Horrá adibide batzuk:

• di - guzu → deiki - guzu > deikiguzu = diezagukezu/diezazkigukezu

• di - ete → deiki - ete > deikiete = diezaiekete/diezazkiekete

• di - ot →  deiki - ot > deikiot = diezaioket/ditzazkioket

Ikusten denez, hauek ere erabiliko liraké kin objetu singularrrak eta pluralak.

Gaurkoan referituko gara i iraganeko potentzialak, non forma regurralak sortuko lirake ti iraganeko subjuntiboa járriz "-ki-" leheanago ze konkonrdantzia datiboak, eta kenduz iraganeko azken "-n" hori, zein potentzialetan ez den erabiltzen.

• ni - o - n (indikatiboa) → nei - o - n (subjuntiboa) → neiki - o = neikio (nioke/nizkioke)
  

• geni - o  - n →  genei - o  - n (subjuntiboa) → geneiki - o = geneikio edo geinkio (geniezaiokeen/geniezazkiokeen)
  

• zeni - gute - n → zenei - gute  - n (subjuntiboa) → zeneiki - gute = zeneikigute edo zeinkigute (zeniezaguketen/zeniezazkiguketen)

Sinpleagoak eta euskara hutsa.

"deikiguzu = ahal diguzu"

Atzokoan genioén:

Orainaldiko potentzialak lortuko liraké zuzenean ti forma indikatiboak an modu regularra, sinpleki ordéztuz hasierako "di-" (orainaldiko indikatiboa) kin "deiki-" (orainaldiko potentziala). Horrá adibide batzuk:

• di - guzu → deiki - guzu > deikiguzu = diezagukezu/diezazkigukezu

• di - ete → deiki - ete > deikiete = diezaiekete/diezazkiekete

• di - ot →  deiki - ot > deikiot = diezaioket/ditzazkioket

Ikusten denez, hauek ere erabiliko liraké kin objetu singularrrak eta pluralak.

Jakina, baita esan geneike (geinke):

• deikiguzu = ahal diguzu

• deikiete = ahal diete

• deikiot = ahal diot

Berdin, berdin. Aukeran.

Orainaldiko potentzialak: "di - guzu" (indikatiboa) → deiki - guzu > deikiguzu (potentziala) = diezagukezu/diezazkigukezu

Azken sarreretan ikusten ari gara nóla sortu forma subjuntibo regularrak eta gainera sinpleagoak zein "*ezan"-subjuntiboak, eta orain aipatu nahi genituzké euren kide potentzialak, zeinekin guztiz zehaztuko genuke hemengo puntu hau:

Gure ikuspuntutik, subjuntiboetan eta potentzialetan oso erraz egin liteke sinplifikazio hori.

Orainaldiko potentzialak lortuko liraké zuzenean ti forma indikatiboak an modu regularra, sinpleki ordéztuz hasierako "di-" (orainaldiko indikatiboa) kin "deiki-" (orainaldiko potentziala). Horrá adibide batzuk:

• di - guzu → deiki - guzu > deikiguzu = diezagukezu/diezazkigukezu

• di - ete → deiki - ete > deikiete = diezaiekete/diezazkiekete

• di - ot →  deiki - ot > deikiot = diezaioket/ditzazkioket

Ikusten denez, hauek ere erabiliko liraké kin objetu singularrrak eta pluralak.

Lizasoko varietatea: "nor-nork" = "nor-nori-nork" singularra, aski orokorra an varietate osoa, eta gainera = "nor-nori-nork" plurala, salbuespenez, baina jasota dago

Galdetzen genuén atzo:

Existituko al da erabilerarik non flexio bera, demagun "dizut", dén erabiltzen honela?

Nik eraman dizut. (nor-nork)
Nik eraman dizut liburua. (nor-nori-nork singularra)
Nik eraman dizut liburuak. (nor-nori-nork plulara)

Existituko al da erabilera hori?

Eta gauza da ze ikusten dugu Lizasoko hizkera an betiko Yrizarren "Morfología del verbo auxiliar vasco" (2008):

non: "yo te he" = "dizut" ("nor-nork"):

eta: "yo te lo he" = "dizut" ("nor-nori-nork" singularra):

eta, Lizason bertan, jasotzen da hau ere: "yo te los he" = "dizut" ("nor-nori-nork" plurala):

Hor ikusten dugu ze, nahizta pluraleko forma guztiak ez diren berdin nola singularrak (1. personako objetu indirektoek batzutan bádute konkordantzia plurala: "niri" eta "guri"), 2. eta 3. personetako objetu datiboetan ez da egiten komunztadura plurala, halan ze 2. personako objetu datiboetan ("zuri" eta "zuei") berdin litzaké "nor-nork" eta "nor-nori-nork" singularra eta plurala.

Edonola ere, esan behar da ze Bonaparte-k Lizason jasotako formetan oraindik gordetzen dela komunztadura plural hori, halan ze pensatu behar dugu ze konkordantzia horren galera partziala ez dela batere zaharra, izanik gainera aski salbuespenezkoa an varietatea. Kontrara, "nor-nork" eta "nor-nori-nork" singularrak berdinak dira aski orokorki an varietate osoa. [944] [>>>]

Zerbait erabiltzeak ez du esan nahi ze erabilera hori bereziki erraza denik, baizik soilik ze erabilera hori ez da ezinezkoa

Dudagabe, errazago erabiltzen dena, gehiago erabiltzen da, eta normalean modu efektiboagoan ere, justuki berdin nola, txanponaren bestaldean, erreminta erlatiboki nekezagoak gutxiago erabiliko diren, ahal bada behintzat. Horrela, bádira "lanabes" ia erabiltezinak, zeinen erabilera izanen dén ia zero, eta beste batzuk zein, erabiltezin izateke, ez dirén erabilterrazak, nahiz, aukerarik ezean, erabili beharko diren. Esan nahi baita ze, erabiltzeak ez du esan nahi ze erabilera bereziki erraza denik, baizik soilik ze erabilera ez da ezinezkoa.

Hori adibidetzeko, hona hemen ondorengo mezua ti Josu Lavin (ikus hemen):

Normaltasunez erabiltzen du, nahiz jodidu egiten du.

Bide batez, Josu Lavin-ek egin zuén mezu hori erantzunez ki ondorengo proposamena ti Erramun Gerrikagotia (ikus hemen):

Han ere, Josu Lavin-ek aipatzen zuén beste forma bat ordezta "zinatekete" luzeegia:

zinakeie = zinakee = zinatekete

zein orobat izan litekén beste aukera interresgarri bat. [925] [>>>]

Sarasolaren aportazio orokorra ikaragarria da: izan ere, dá historikoa

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Eta noiz proposatu du Ibonec Academian ketekete horien aurkaco ecer?
Ala philologoençat dirade?

Eta gauza da ze, nekez eginen da proposamen argiagorik zeinda hemengoa:

1.: Nik bai ikastoletan, bai euskaltegietan eta orokorrean, Euskal Filologiatik kanpoko leku denetan, debekatuko nituzke zorrotz, potentzial eta aditz paradigma horiek guztiak. Euskarak aspaldi asmatu ditu horiek modu errazean esateko moduak, eta jendeak jada erabiltzen ditu.

2.: Atxagak azken nobelan sistema hori erabiltzen du. Seguru propio egin duela, eta nik uste hori dela bidea. Sistema horrek badu beste sistema bat jasoagoa-edo, Iparraldean eta Nafarroan 1666tik gutxienez erabiltzen dena, eta oraindik bizi-bizirik dagoena: "Ematen ahal dizut", "ematen ahalko dizut" eta horiek denak. Are gehiago, nire semeek "harek ekar dezala" beharrean, "harek ekartzia" esaten dute. Eta nahikoa da, ondo ulertzen da.

3.: Berritasun horien aurrean ezin duzu esan, "oso gaizki dago" eta debekatu. Frogak egin ditzagun, ea bide horrek zer ematen duen.

4.: Euskaraz hala-moduan hitz egiteko "diezazkigukete" denak ikasi behar baditugu, gureak egin du. [...] Indarrak ahulak eta urriak ditugu, beraz gasta ditzagun merezi duten gauzatan. Forma horiek euskararen kontrarako besterik ez dira momentu honetan.

[Sarasola, Argia, 2004]

Gure ustez, Sarasola-k, puntu horretan, gehiago zehaztu beharko luken nóla ordezkatu "zenizkigukete" adibidez (zein ez den potentziala nola "diezazkigukete", baizik baldintzaren ondoriozkoa), baina adibidez potentzialetan (luzeenetan), argi dago ze bere proposamena dá erabiltzea "ahal" formak (ikus hemen nóla interpretatu kolore horiek).

Sarasola-ren aportazio orokorra ikaragarria da: izan ere, nola genioen hemen, dá historikoa. [921] [>>>]

Ibon Sarasola (2004): "..., Euskal Filologiatik kanpoko leku denetan, debekatuko nituzke zorrotz, potentzial eta aditz paradigma horiek guztiak"

Galdetzen zuén atzo Josu Lavin-ek gain laguntzaile potentzialak eta, puntu honetan, akaso komeniko litzake gogoratzea zér esan zuen Ibon Sarasola-k an 2004 gain paradigma potentzialak-eta, erantzunez ki galderak on Estitxu eta Ixiar Eizagirre (Argia, 2004):

GALDERA: Ereduzko Prosa Gaur aplikazio informatikoan, "zeniezazkigukete"
aditza behin soilik agertzen da 87 liburutatik...

IBON SARASOLA: Eskerrak!

GALDERA: Ahoan kabitzen ez diren aditz horien paradigmak, ikastolatan ikasarazi egiten dituzte. Zer iritzi duzu?

IBON SARASOLA: Nik bai ikastoletan, bai euskaltegietan eta orokorrean, Euskal Filologiatik kanpoko leku denetan, debekatuko nituzke zorrotz, potentzial eta aditz paradigma horiek guztiak. Euskarak aspaldi asmatu ditu horiek modu errazean esateko moduak, eta jendeak jada erabiltzen ditu. Nire semeekin ikusi dut garbi. Bartzelonatik hona ailegatu, ikastolatik pasa eta eguerdian bertan aldatu zuten hizkera. Harrezkero ez diet "dezaket" eta halakorik entzun. "Egin ahal duzu?", "Eman ahal didazu?" eta halako formak erabiltzen dituzte. Atxagak azken nobelan sistema hori erabiltzen du. Seguru propio egin duela, eta nik uste hori dela bidea. Sistema horrek badu beste sistema bat jasoagoa-edo, Iparraldean eta Nafarroan 1666tik gutxienez erabiltzen dena, eta oraindik bizi-bizirik dagoena: "Ematen ahal dizut", "ematen ahalko dizut" eta horiek denak. Are gehiago, nire semeek "harek ekar dezala" beharrean, "harek ekartzia" esaten dute. Eta nahikoa da, ondo ulertzen da.

Berritasun horien aurrean ezin duzu esan, "oso gaizki dago" eta debekatu. Frogak egin ditzagun, ea bide horrek zer ematen duen. Euskaraz hala-moduan hitz egiteko "diezazkigukete" denak ikasi behar baditugu, gureak egin du. Batez ere horiek denak erabiltzen dituenak aldameneko lerroan egundoko aldrebeskeriak jartzen baditu. Indarrak ahulak eta urriak ditugu, beraz gasta ditzagun merezi duten gauzatan. Forma horiek euskararen kontrarako besterik ez dira momentu honetan.

[Sarasola, Argia, 2004]

Kunplitu dirá 16 urte. [919] [>>>]

Zenbait hizkeratan existitzen dá "lei" vs "le(g)ike" eta "le(d)iteke"

Genioen atzo ze:

..., "letorke" litzaké forma redundantea, non bikoiztu egin dén aipaturiko zentzua on posibilitatea. Ez ordea, 1. eta 2. personetan, non "nekarke" edo "ze(ne)karke" formek regularki jasoko zutén euren "akasoko" zentzua.

Geroago etorriko ziren aditz perifrastikoak, analitikoagoak, zatituagoak (zeinekin, apárte lortu sinplifikazio morfologikoa, lortuko zén aukera oparoagoa), eta eurekin aditz laguntzaileak, zein ez ziren baizik betiko aditz trinko zehatz batzuk, zein ziren ezberdinak segun euren erabilera transitiboa (adibidez, "egin") edo intransitiboa ("edin"). Horrela sortuko ziren, adibidez:

etor ledike > etor leike  (antzera nola "letorke")
ekar legike > ekar leike (antzera nola "lekarke")

halan ze aditz trinko jakin horiek (laguntzaile bihurtuak) erabiliko zirén askoz maizago zein lehenago. Eta akaso maiztasun horrekin, zenbait hizkeratan gordeko zirén erabilera zahar-laburragoak, zeren maiztasuna eta laburtasuna ez dira izaten bidaide desegokiak. Edonola ere, gauza da ze, diogunez zenbait hizkeretan, entzun ahal dira adizki potentzialak non ez den agertzen "-ke":

Ea bada, ez izu-bildurtu; arerioa txakur estu bat da; ausika egin lei, guk gura ez izan arren; tentau gaikez;... [Añibarro, "Lore sorta espirituala", 1802]

non daukagun:

lei < legi < le gi

Azpimarratu nahi dugu ze "lei" forma hori dá monosilabikoa, bitárten "leike" dén bisilabikoa, eta batuko "lezake" trisilabikoa.

Bestalde, "lei" forma orobat dagokio ki "edin" laguntzailea, nola konproba daikegun an ondoko pasartea (Juan Mateo Zabala an bere sermoiak, 1816-1833), non adizki hori agertzen den alternatuz kin "leike" (eta sermoi berean gorago daukagú "leiteke" ere an ber zentzua):

Egunean egunean dantzugu senarrai esaten: Ai Aita! Jaungoikoak emon eustan emazte bat, ezin beragaz bakerik egin leike: ain da temosea, ain da berbalaria ta min luzekoa, ain arrabiosea ze neure arimea galdu erazoten deust. Emazteak barriz diño: Jaungoikoak emoniko senar bat baukat, zeinegaz ezin bizitzarik egin lei; beti beti dago nire kontra, ezin ikusi nau, berbatxu bat egiten bot aserratuten da, ezin gusturik ezetan-bere emon deutsat. [Juan Mateo Zabala, "Sermoiak", 1816-1833]

Hor dugú:

lei < ledi < le di

zeinen alternatibak diren "leike" (bisilabikoa) edota "leiteke" (batuko "liteke") trisilabikoa, non esan behar den ze "te" eta "ke" betetzen ari dirá ber funtzioa redundanteki, antzera nola an "litzateke" ("litzake"). Azpimarratu, azkenik ze Zabala-k bere sermoietan erabiltzen ditú "lei", "leike" eta "leiteke" formak, aukeran, hirurak ere. Esan nahi baita ze, "lei" forma zaharra, hor daukagu, bitxi, distiratsu, labur, eta aukeran. [880] [>>>]

Txopi: "Sudokuak ere dira oso logikoak, baina inork ez ditu ebazten bezain pronto ikusi"

Atzo irakurtzen genuén ondorengo mezua ganik Txopi, erantzunez ki hemengo komentarioa on Gilen:

Egunon Gilen:

Dut erantzungo zu buruz lengo eguneko iruzkina. Egia da, ez dut ukatuko, ezer gutxi dakidala buruz aditzak. Dena dela ahal dut erabili logika ta sen ona, ta dut segitzen pentsatzen euskal aditza dela zaila. Duzu konparatzen gaztelerarekin, zeinek ditu forma irregularrak, ta bai, berriz ere naiz ados zurekin, baina nik dut konparatzen esaterako kin aditz inglesak ta da evidente askoz geyo zailak direla gure hizkuntzan. Dut ingo konparazio motza:

- I love you – Maite zaitut
- I loved you (plural) – Maite zintuz x
- You (plural) could love me – Maite x x x
- If she could bring you (plural) the keys – Giltzak ekar x x x
- They could follow us – Jarrai x x x
- If you (plural) would follow us – Jarraituko x x x

Ta abar luze bat zein ahal da askoz geyo korapilatu. Are geyo, hori dena sartu gabe aditz trinkoetan edo hitanoan.

Ez dut sartu nahi an lehiaketa ea nork daki hobeto aditzak, benetan ez da hori nire asmoa. Baina baldin badugu hartzen hamar euskaldun, ausaz, nork jakingo zuen horrelako aditzak? Are geyo, nork esango zuen aditz horiek hitzetik hortzera? Goazen izatera realistak, inork ez. Agian azterketa batean bai, zeren zuk esan bezala, euskal aditza da logikoa, baina horrek ez du esan nahi dala erraza edo ahal dala erabili eguneroko elkarrizketetan naturaltasunez. Logika ez da nahikoa baldintza, Sudokuak ere dira oso logikoak, baina inork ez ditu ebazten bezain pronto ikusi. Gabiltza oker gure aditzak ez badu jarioa ta abiadura. Helburuak ez dira azterketak, diskurtsoak, goi mailako literatura, ez, helburuak behar dute izan erabiltzea aditza lanean, an lagun artea, an famili giroa… erosotasun osoz. Ta bost axola gaztelera edo frantsesa, guk in behar dugu gure bidea eta kitto.

Bukatzeko nahi dut esan, respetua an iritzi desberdinak dela funtsezkoa. Badakit ze euskara asuntoetan berotzen da jendearen odola aisa, ere bai niri, baina behar dugu jakin kontrolatzen gure emozioak. Denon onerako.

Txopi

[860] [>>>]

Josu Lavin (2003): "...sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak."

Gilen-ek jarraitzen dú:

Euskal aditza matematikoa da, oso logikoa, eta denbora laburrean ikas daiteke ahalegin relativoki txikia eginda.

Hori oso ondo dago, baina forma ez da funtzioa. Ezin da egin ohiko nahasketa artén forma eta funtzioa, artén erraztasun konstruktibo formala eta erraztasun praktiko funtzionala, berdin nola ezin diren parekatu zenbaki arabigoak eta zenbaki erromatarrak noiz egíten operazio matematikoak, edo sistema numeriko dezimala eta binarioa noiz erabiltzaileak dirén burmuin humanoak (eta ez ordenagailu elektronikoak), edota, finean, sintaxi buruazkena eta burulehena, zein baitira formalki simetrikoak an kontrako norabideak (ezkerretara eta eskuinetara), baina ondo asimetrikoak funtzionalki noiz mugítzen informazioa eta moldátzen expresioa.

Esan nahi baita ze, batek defenda lezaké, erabiliz irizpide matematikoak eta logika konstruktibo gardena, nóla "zeniezazkigukete" dén aski formazio regularra, zein, hortaz, oso denbora laburrean ikas daiteke ahalegin relativoki txikia eginda, baina horrek ez dio kentzen bere desegokitasun funtzionala (bereziki barné sintaxi buruazken bat). Ikus Josu Lavin-ek, ondórenda aipatu atzoko hitzak on Salaburu (2002), zér zioskun burúz "zeniezazkigukete" eta antzeko hiperadizki polisilaboak (Sustatu, 2003-11-26):

Egiatan ereduzko 87 liburu horietan behin ere ez da erabilia izan testuinguru natural batean [ari da gain "zeniezazkigukete"].

Berdin egin genezake gure seme-alabek eta ikasleek ikastera derrigortuta dauden hiperadizki polisilabiko guztiekin eta ikusiko genuke ezen inork ere inoiz ere ez dituela erabili, ez ahoz ez eta idatziz.

Google bilatzailean zeniezazkigukete bilatzen baduzue ikusiko duzue aditz paradigmetan besterik ez dela agertzen.

Euskaltzain maiteok, euskara euskaldunontzako hizkuntzarik zailena bihurtu duzue.

Zuen paradigmetan adizki fantasma hauek, agertzekotan, marka bat eraman behar lukete erabiltzaileak jakin dezan ezen ez dituela ikasi behar, eta irakasleek gure seme-alabak torturatu ez ditzaten.

Gure idazle klasikoek sekulan ez dituzte erabili hain adizki luzeak, zeren sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak baitira.

Adizki horiek inork erabiliko baditu, laburtu beharko dira egiazko euskararen arabera, edo bestela paradigmetatik kendu eta kito! [Josu Lavin, Sustatu, 2003-11-26)]

Halako hiperadizki polisilabiko horiek guztiak guztiz regularrak balira ere, euren logika konstruktiboa matematikoa balitz ere, eta formalki denbora laburrean ikasgarriak balira ere, berdin jarraituko lukete izatén funtzionalki, Josu-ren hitzetan, sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak. [859] [>>>]

Irakaslea naiz (oraindik behintzat), eta hori naizen aldetik eta naizen bitartean,...

Atzoko sarreran irakurtzen genuén nire erantzuna ki Xabier Erroteta respektu bere komentarioa postúlatzen legea ezen "zenbatenaz laguntzailea baita esplizitoagoa, hanbatenaz da testua prozesaerrazagoa". Nire erantzun horretan nioén ze existitzen dira anitz egoera (kontextual) non aditz laguntzaile eliptikoek ez duten ezertan ere oztopatzen, baizik lagúntzen arintzen diskursoa avantailatsuki. Puntu horri Xabier Erroteta hasi zitzaion erantzuten honela (ikus hemen):

Ongi zaila da zuri deusetan aurrea hartzea zeren beti zauden urrats bat aitzinago beste edonor baino. Hori bai duzula avantaila kualitativoa respektu foro hunetako iritziemaile enparauak. Halere, beti horren nabarmen aitzina egoteak badu berekin arrisku zerbait ere, eta hori da tropa multzo nagusia sobera aitzinatuz gerta zintezkeela, urrunduegiz, tropa horren ikusmiratik arrunt kanpo, nola gera ditaken gerlan scout edo esploratzaile bat zeinak bere lerroetatik sobera urrundurik galtzen baitu kontaktua preseski jende harekin zeinari nahi dion hornitu informazione muntaduna respektu etsaiaren positione eta indarra. [Xabier Erroteta]

Hortaz, zehaztu nahiko nuke nire papera an afera guzti hau, zein ez baita inongo gerla-exploratzailearena, baizik irakasle batena, nola nioen an nire "Euskararen Garabideak" (2002:23) komentatúz Atxaga-ren hitz batzuk:

Atxagari ez bezala, niri Filologia biziki gustatzen zait; eta Atxaga ez bezala ni irakaslea naiz (oraindik behintzat); baina hala ere Atxagarekin bat nator goitik behera (kurioski bera ere ekonomialaria da). Nik ere, unibertsitateko euskal irakasle naizen aldetik eta naizen bitartean, nire alorra daukat, eta bertan nire helburuak baditut. Eta, filologoekin edo gabe, uste dut gaur eta hemen nire euskal irakasle unibertsitario moduko lanaren oinarrizko xedeetariko bat hauxe izan behar dela: euskara unibertsitate-hizkuntza garatu, eraginkor, eta behar dituen tresnez ondo hornitua izan dadin, hori barik ez baitago kalitatezko euskal unibertsitaterik (...). ["Euskararen garabideak", 2002:23]

Irakasle eta ikertzaile moduan egiten ditut, beraz, nire ikerketa eta komentario guztiak, zeinen artean aurkitzen dén komenientziá ki normalizatú laguntzaile eliptikoak an anitz perpaus subordinatu (prepositibo eta postpositibo), hala nola:

Joango naiz nahiz zu etorri.
Joango naiz noiz zu etorri.
Joango naiz afin zu etorri.
Joango naiz noiz zu etortzen.
Joango naiz bitárten zu etorri.
Joango naiz lehen(ago) zein zu etorri.
Joango naiz gero(ago) zein zu etorri.
Joango naiz harik zu etorri.
Joango naiz ordezta zu etorri.
Joango naiz segun zu etorri ala ez.
...

Horietatik erdia, markatuak daudenak, normaltasunez erabili ohi ditut nire klaseetan (horietako bat, ondo dakigunez, guztiz normalizatua dago: "nahiz..."), eta horiekin batera, normaltasunez ere erabiltzen ditut adibidez "zein" edota "non" familiko erlatibo murriztaileak (ez gutxitan kin laguntzaileak eliptiko) hala nola ere "zein" konparatiboa edota halako beste asko ere, eta nire ikuspegitik aprovetxamendu handiz. 

Beste batzuk soilik erabilktzen ditut an beste espazio batzuk, non ikúsi egoki, baina kontua litzaké ze, gutxika bada ere, halako erabilera potenteak normaldu litezén gerota gehiago harik bihúrtu guztiz aukerakoak. Edonola ere, azterketa egin behar dá eta baita proaktiboki aplíkatu ikasitakoa ahalik eta hobekien. [695] [>>>]

Perpaus subordinatuetan eliditu daiteké aditz laguntzailea

Genioen hemen, erantzunez ki Xabier Erroteta:
______________________________________

Postulatzen duzu, Xabier, lege hau: "zenbatenaz laguntzailea baita esplizitoagoa, hanbatenaz da testua prozesaerrazagoa", eta gauza da ze, nahizta askotan aditz laguntzaileek lagundu, bádira anitz egoera (bereziki perpaus subordinatuetan) non aditz laguntzaileak eliditu litezkén ondo avantailatsuki, horrela arínduz diskursoa.

Ikus adibide hauek:

Joango naiz nahiz zu etorri.
Joango naiz noiz zu etorri.
Joango naiz afin zu etorri.
Joango naiz noiz zu etortzen.
Joango naiz bitarten zu etorri.
Joango naiz lehen(ago) zein zu etorri.
Joango naiz gero(ago) zein zu etorri.
Joango naiz harik zu etorri.
Joango naiz ordezta zu etorri.
Joango naiz segun zu etorri ala ez.
...

Dudarik gabe, euskal diskursoak behar dú normaldu (erabilera aukeran) halako estruktura sinple, arin, progresibo, funtzional, eta efektibo, non laguntzailea eta bere balizko subordinantea doazén justuki... eliptiko. 

 [694] [>>>]
______________________________________

Ikus ere sarrera hauek:

• Modu guztietako nexu subordinatzaile burulehenak + partizipioa
• Ez genuke eginen baizik segitu bidea zein zabaldu zutén zenbait idazle zaharrek

Amuriza: "Alde horren erantzule nagusia aditz perifrastikoa dugu"

Xabier Amuriza-k, behinda detéktatú diferentzia silabiko nabarmenak artén euskara eta gaztelania (elkarrizketa luze honetan diferentzia horiek ibiliko zirén an proportzioá 100-75), diosku ze:

Alde horren erantzule nagusia aditz perifrastikoa dugu. Eta, zer esanik ere ez euskaraz hain ugari diren bi elementuko aditzak direnean: Lloras-1lorabas-llorarías, respiras-respirabas-respirarías, huyes-huías-huirías. Euskaraz: negar egiten duzu-negar egiten zenuen-negar egingo zenuke, arnasa hartzen duzu-arnasa hartzen zenuen-arnasa hartuko zenuke, ihes egiten duzu-ihes egiten zenuen-ihes egingo zenuke... [Amuriza, 2010:106]

Eta bai, akaso hor agertzen zaizkigu bi erantzule nagusiak on diferentzia silabikoa artén euskara eta gaztelania (aparte utzita ze biek ere erabiltzen dituzté erlatiboki silaba gehiago zein adibidez inglesak, nahiz bestaldetik silaba horiek izán sinpleagoak eta arinagoak):

• Adizkien luzera: arnasa hartzen duzu-arnasa hartzen zenuen-arnasa hartuko zenuke.
• Erábiltzea konposizioa noiz sortzen hitzak (eta aditzak): arnasa hartu, eskularruak...

Eta gauza da ze euskararen proportzio silabiko erlatiboki handiago hori respektu gaztelania (silaben konplexutasuna litzaké antzekoa bietan, hala nola ere silabako abiadura) bihurtzen dá benetako arazo noiz metátu gain arazo konparatibo guztiz larriena, zein ez den baizik hitz-ordena buruazkena, non silaba kopuruak dirén ondo relevanteak. [669] [>>>]

"harik (eta)... + partizipioa": normaltasun osoz, nola Juan Garziak an bere "Joskera Lantegi"

Aurreko sarreratan egon gara mintzatzen burúz aukerako erabilera on "harik (eta)... + partizipioa", eta gaur nabarmendu nahi genuke ze justuki estruktura hori erabili dú Juan Garzia-k non eta an bere "Joskera Lantegi" (1997), non ikusi ahal dugun, normaltasun osoz:

Hura igotzen ari zen, ni [...] jaisten nintzen bitartean.

Azken esaldi hori aldiberekotasunaren adiera berezkotik aparte euskaraz ulertzeko, erdara poliki jakin beharra dago. Perpausa laburra delako pentsa dezake baten batek ez dela hain desegokia ere (erdararen arrazoiak bere eginez, euskararenik ez baitago batere), baina perpausa luzatu ahala, erdal kalko nabarmena onartuko bagenu ere, gero eta zailago egingo litzaiguke arian ulertzen nola lotzen den aurreko esaldiarekin komaren ondoko guztia, harik eta, amaieran, BITARTEAN hori irakurri (esaldian berriz atzera jotzera behartzen gaituzten halako egituren abusua da, hain zuzen, euskarazko testuen irakurgaiztasunaren gakoetako bat: Gakoa, maiuskula eta guzti). [Juan Garzia, 1997:286]

Eta horixe da bidea, bideá on normalitatea. [535] [>>>]

Baita laburrenak eta sinpleenak ere

Aurreko sarrera batean aipatzen genuen ondorengo adibidea, non geneuzkan, elkarrekin, "harik..." eta "...arte" ["Euskara Batuko Eskuliburua", Euskaltzaindia, 2018]:

HARIK (ETA) Gutxieneko aprobetxamendua lortzen ez duen langileari IVAPek ez dio ondorengo ikasturteetarako lanorduz kanpoko ikasketarik onartuko, harik eta langileak bere kabuz 11. oinarrian ezarritako gutxieneko aprobetxamendua lortu arte. [EBE, Euskaltzaindia, 2018]

zeinen aurretik ematen baitá ondoko azalpen hau (referitua ki partikula burulehen guzti horiek zein, nola "harik (eta)...", erabil daitezke afin aurkéztu mendeko perpausak):

mendeko perpausen hasiera markatzeko partikulak

Komunikazioa errazteko, egoki izaten da mendeko perpaus luze-konplexu mota batzuk hasieratik markatzea. Horretarako, hitz iragarle deitzen diren partikulak erabiltzen dira. Halakoek, aurrekari gisa jokaturik, mezua errazten dute, modua ematen baitute testuaren esanaz jabetzeko amaierara iritsi arte egon gabe.

Eta bai, hala da, komunikazioa errazteko, egoki izaten da erabiltzén halako partikulak nola "harik (eta)...", afin hobeki emán perpaus subordinatu luze-konplexuak, baina argi utzi behar da ze euren erabilera egokia ez dela mugatzen ki halako perpaus luze-konplexuak, baizik ze berdin erabil daitezkela afin aurkéztu edozein perpaus, baita laburrenak eta sinpleenak ere, hala nola:

Harik eta ikusi arte.
Harik eta Herodes hil artean.
Harik eta heldu ziren arteraino.

  Edo honela ere, hala nahiago balitz:

Harik eta heldu ziren.

edo:

Harik heldu ziren. 

edo, bere kasuan:

Harik heldu. 

zein, jada, nekez bihurtukó laburrago eta sinpleago. [526] [>>>]

Modu subjuntiboan, aditz ez-jokatua izan daiteké partizipioa edo aditz-erroa ere

Aurreko sarreretan aipatu dugu halako erraztasuná zeinekin euskaraz, hala aukeratuz gero, erabil litezkén aditz ez-jokatuak edo guztiz eliptikoak ordezta aditz osoak an perpaus subordinatuak (ikus sarrera hau edo hau).

Oraingo post honetan soilik zeháztu ze noiz mintzatu burúz aditz ez-jokatuak, hor doazela partizipioak eta aditz-erroak ere (aukeran noiz aditz laguntzaile eliptikoa doán an modu subjuntiboa), nola an adibide hau:

Naiz gal, ariko nauk (L-côte), aunque pierda, me ocuparé. [OEH]

zein, berdin ere eman litekén honela:

Naiz galdu, ariko nauk.

Berriro diot, aukeran. [521] [>>>]

Eta ez dago arazorik

Aurreko sarreran, jarraiki OEH, aipatzen genuén Lafitte-ren gramatika ("Grammaire Basque", 1944), baina gaur hona ekarri nahi genuke Lafitte-ren aipu original osoagoa:

747. Propositions concessives. - Le conjonctif est de règle dans les postpositions concessives:

a) soit avec le conjonction post-positive arren, quoique.

Ex. bekatoros handi bat naizen arren, quoique je sois un grand pécheur.

b) soit avec le conjonction prépositive nahiz, quoique.

Ex. nahiz ez den gaztelua, encore que ne soit pas un château.

Nota. - Nahiz supporte fort bien l'ellipse du verbe.

Ex.: nahiz haur hutsa, orori ohartu zen, quoique tout enfant, il s'était rendu compte de tout.

[Lafitte, "Grammaire Basque", 1944]

Azpimarragarria iruditzen zaigu hori-normalitatea zeinekin hor Lafittek jasotzen dituén bi nexu kontzesibo horiek, zein, bata postpositiboki eta bestea prepositiboki, dúten signifikatzen ber bera; bai eta nóla  autore horrek, normaltasunez ere, zehazten digun nóla estruktura horretan desager litekén aditz osoa, justuki zeren "nahiz" horrek supporte fort bien l'ellipse du verbe. Eta ez dago arazorik. [518] [>>>]

Aditz osoa ere joan daiteke eliptiko

Aurreko sarreran genioen ze adibidez "nahiz..." erabil liteké kin aditz ez-jokatua; adibidez an:

Nahiz izan haur hutsa, orori ohartu zen.

Eta gauza da ze aditza ere joan liteké eliptiko, nola zehazten digun Pierre Lafittek an bere "Grammaire basque" (1944):

"Nahiz" supporte fort bien l'ellipse du verbe. Ex.: nahiz haur hutsa, orori ohartu zen, quoique tout enfant, il s'était rendu compte de tout" Lf Gram 747. [OEH]

Esan nahi baita ze, baldin kontextuak lagundu, inkluso aditz osoa ere obviatu liteke. [517] [>>>]

"nahiz egin...", "harik egin...",...

Mintzatu ginelarik herenegun burúz perpaus subordinatu ez-jokatuak (esan nahi baita gain perpaus subordinatuak zeinen aditzak ez dauden jokatuak), gogoratu nahi genituzke ondoko sarrera hauek:

• Erlatiboak (eta beste) + aditz jokatugabea
• Modu guztietako nexu subordinatzaile burulehenak + partizipioa
• Ez soilik estruktura sintaktiko bat, baizik-ere mekanismo sintaktiko bat

non defenditzen den ze, berdin nola báden euskaran mekanismo sinplifikatzaile optatibo bat zek kéndu "-eta" partikula ti estrukturak nola "nahiz-eta" edo "harik-eta", era berean báda beste mekanismo sinplifikatzaile bat zeinengatik halako estrukturetan ken litekén aditz laguntzailea (ere), erabiliz "nahiz-eta... egin" ordezta "nahiz-eta... egin zuen" edo "harik-eta... egin arte" ordezta "harik-eta... egin zuen arte", eta orobat "harik-eta... egin" ordezta "harik-eta... egin zuen", non, aukeran, sinplifikatu dén "...arte" posposizioa ere.

Jakina, aditza aurreratu liteke emanez "nahiz-eta egin....", "harik-eta egin....". Eta, azkenik, "-eta" ere kenduta: "nahiz egin..." "harik egin...". [516] [>>>]