Bilatuz diskurso irekia, askea, reflexiboa, potentea, ..., efektiboa

Txopi atzo honela hasi zen bere hemengo komentarioa:

Hizkuntzalariak Bichackjian, zuen konsideratzen abantaila handia pasivoak on inglesa. Zergatik? Zeren hiztunak ahal du hasi esaldia nondik zaion komeni. ... [Txopi]

Erabat ados kin apreziazioa ezen estruktura pasiboak dúte ahalbidetzen thematizatzen hóri zein aktiboan zén rhematikoa, edo, bestela ikusita, dúte ahalbidetzen rhematizatzen hóri zein aktiboan zén thematikoa (aldatuz hasierá eta bukaerá). Esan nahi baita ze estruktura pasiboek izaten dute helburu pragmatiko diferentea respektu aktiboak, eta hortik dator euren funtzionalitate nagusia.

Finean, rhema bukaeran jarrita (eta rhemaren rhema are bukaeragoan), lortzen da estruktura irekiagoa, zeini eman ahal zaio jarraiera erraza bidéz baliabide progresiboak, zein dúten bihurtzen diskursoa hala irekiagoa nola, bide beretik, askeagoa, reflexiboagoa, potenteagoa, ..., eta, denaz gain, efektiboagoa. Zeren ez gara ahaztu behar ze denbora guztian ari gara buruz efektibitatea e gure diskursoa.

Gai honetaz jada mintzatu ginen an sarrera titulatzén "Hitz-ordenaren malgutasuna? Juan Garzia oker dabil", erantzunez ki Juan Garzia, zeinen ustez (eta funtzio pragmatikoa ikusten zuelarik ere: "informazioaren antolaera"), estruktura pasiboek beteko zutén arazo edo hutsune bat zein ez zen existitzen an euskara garziarra (de facto, euskara estandarra):

Dio Juan Garziak an bere Kalko fraseologikoak eta ideologikoak:

Pasibozko aldaeran —Los ladrones han sido detenidos por la policía— desberdin dena aktante­ak agertzeko ordena da —La policía ha detenido a los ladrones—, eta, horrekin batera, informazioaren antolaera (abiapuntuko hizpidea zein den). Euskaraz, jakina, ez da pasiboaren beharrik horretarako (aukeretariko bi baino ez ditut emango, amaieran utziz aditza):

Poliziak lapurrak atxilotu (egin) ditu.
Lapurrak poliziak atxilotu (egin) ditu.

       Horrenbestez, bi ondorio atera ditzakegu:

a) Euskaraz ez da, berez, egitura pasibo ablativo agentedun horren beharrik, erdaraz ablativo agente horrek betetzen duen funtzioa ederki betetzen baitu ergatiboak, hitz-ordenaren malgutasunarekin konbinaturik. Alegia, hura gabe legokeen arazo edo hutsune bat konpontzera dator egitura berezi hori ERDARAZ (eta guk EZ dugu arazo zein hutsune hori).

b) Hala ere, mimetismoz, interferentziaz, kalkoz, nahi izan dugu egitura hori ere geuretu, eta temati saiatuko gara horretan.

Baina, non dago arazoa edo hutsunea? Ikus dezagun:

Konsidera dezagun honako esaldi hau:

Lapurrak poliziak atxilotu ditu.

(hots, pasibo-antzeko esaldia non poliziak dan subjektu eta galdegaia), edo hobeto:

Lapurrak, poliziak atxilotu ditu.

Izan ere,  interpretatzen badugu poliziak nola subjektua (anbiguoa baita), orduan oso ordena markatua dugu hor (OSV), eta hortaz irakurketa estandarrean, subjektu hori beharko genuke interpretatu nola galdegaia, eta lapurrak nola mintzagai hanpatua. Gainera, euren artean koma jarrita evitatuko genuke interpretazioa non lapurrak dan subjektua (azken hori semantikoki bitxia izanik ere). Edozein kasutan, har dezagun honako versio hau:

Lapurrak, poliziak atxilotu ditu.

Gaztelaniaz ere eman daiteke goiko pasibo-antzeko hori:  

A los ladrones, la policía les ha detenido.

Esaldi hori posible da gaztelaniaz, baina erabiltzen da soilik an kontextu oso markatuak, zeren ... apárte ordenamendu hori, existitzen dira beste batzuk ere, neutroagoak, zein ez diran existitzen an euskara garziarra:

A los ladrones les ha detenido la policía. 

Ordenamendu horretan subjektu-galdegaia bilakatu da postverbal (ezin an euskara garziarra), horrela ahalbidetuz transizio jarraituagoa arten tema (A los ladrones) eta elementu rhematikoena (la policía). Gainera bada aukera pasiboa ere, zein ez dan (hau ere ez) existitzen an euskara garziarra:

Los ladrones han sido detenidos por la policía.

Gainera, transizio jarraituago horiek dira jarraikorragoak ere, irekiagoak. Izan ere, transizio horiek dira zuzeneko emaitza ti estruktura eta baliabide progresiboak, zein diran irekiak, eta horregatik askeagoak: esan nahi baita ze estruktura eta baliabide progresiboek dute hobeki ametitzen konplementazioa an bukaerako elementu rhematikoa (la policía), erraztuz horren konbinazioa kin osagarri sinple edo konplexuak, an aposizioa edo ez. Adibidez:

Los ladrones han sido detenidos por la policía especial creada recientemente por el gobierno federal (de los estados unidos de...) para la prevención de accidentes y delitos (cometidos por... y que estén) relacionados con el uso de alcohol y drogas (en ...) 

A los ladrones les ha detenido la policía especial que ha creado (que ha sido creada) recientemente (por) el gobierno federal (de los estados unidos de...) para la prevención de accidentes y delitos (cometidos por... y que estén) relacionados con el uso de alcohol y drogas (en ...)  

Non dago malgutasuna an hitz-ordena? Non dago arazoa? Non dago hutsunea?

Bai, bilatzen da diskurso irekia, eta hori lortzen baita bidez estruktura irekiak, progresiboak, zein dúten zuzentzen gure atentzioa buruzki alde rhematikoenak, zein izaten dirén helburu, eta ez abiapuntu (salbu an expresio oso kontextualak, eta oso enfatikoak). [⇶]