Diskursoa (zeinen helburua baita informazio berria ematea an modu eraginkorra) edozein registrotan orohar hobe doa (jarraituago, koherenteago, matizatuago, aberatsago eta efektiboago) noiz erábili sintaxi burulehena

Txopi zúen galdetzen atzo:

Nolabait esanda, ¿divortzioa da geyo handia artean hizkuntza kolokiala eta idatzia an hizkuntza buru-azkenak?

Eta, ¿zein dira honen ondorioak? [Txopi]

Gauza da ze sintaxi buruazkenetan arazo handiak egoten dira ki jaso informazio-kantitate handia an modu konpaktu-landu-matizatu-efektiboa, eta lan horretan saiatuz gero (hala egiten da batzuetan japonieran, euskaran eta seguruena, beste hainbat hizkuntzetan ere), emaitza izanen dá diferentzia handia artén registro kolokial-bapatekoa (non ez dagoen denborarik planifikatzeko) eta registro landu-planifikatua (non báden denborarik planifikatzeko). 

Baina inportanteena ez da hori. Inportanteena da ze, registro guztietan (hala landuagoetan nola kolokialagoetan), komunikazioa izanen dá orohar ondo matizatuagoa eta ondo efektiboagoa noiz erábili baliabide burulehenak (atzerakarga informatiboa eta intonatiboa tarteko). Azpimarratu behar dugu ze bi atzerakarga mota horiek ez dira baizik ber arazoaren manifestazio ezberdinak, nola genioén an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak":

Bestalde, esan behar da ze bádira hizkuntzak, nola pirahã, zeintan diskursoa dén hain zatitua, hain ezjarraitua non adibidez izen-modifikatzaileak banan-banan ematen diren, nola genioen an "Baina, nólatan uka daiteke?"

Baina, nólatan da posible ukatzea ondoko evidentzia? [Ikus "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursiboa" (Rubio, 2014), an "Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?" (Mendizabal, 2014:125)]

Nólatan uka daiteke?

Pirahãn, bestalde ez dute erabiltzen baliabide koordinatzaile edo subordinatzaile explizitu-prezisorik, nola genioen an "Ezin da ukatu":

Atzo galdetzen genuen nóla den posible ukatzea konklusioá ezen munduko teknologia sintaktiko guztiak ez daude berdin garatuak, noiz-eta hortxe daukagun hain muturreko adibidea nola den sintaxi piraharra, non, besteak beste, izen-osagarriak ematen dirén banan banan, deskonposatuki (ikus atzoko aipua eta artikulu osoa).

Eta akaso espero litekenez, aipatutako ezaugarri ondo esanguratsu hori konbinatzen da kin beste batzuk nola ausentzia e-nexu koordinatibo eta subordinatibo explizituak, edo ordenamendu buruazkena, biribildúz teknologia komunikatibo bat erlatiboki oso gutxi potentea respektu sintaxi burulehen ondo hornituak kin edonolako nexuak [ikus ere "Hizkuntza bere osotasunean" (Rubio, 2017), an "Gotzon Aurrekoetxea lagunartetik hara" (EHU, Iglesias/Ensunza (arg), 2017:301]:

Ezin da ukatu.

Baldintza sintaktiko horiexetan, saiatuz gero, diskurso planifikatua eta kolokiala izanen liraké ia berdinak, baina biak ere izanki askoz gutxio potenteak eta askoz gutxio efektiboak zein euren kide burulehenak. Eta hor dago koxka: hemen kontua ez da hainbeste zéin den diferentzia artén registro kolokiala eta landua barné hizkuntza bera (nahiz hau ere interesgarria den), baizik zér gertatzen den noiz konparatzen ditugun edozein registroko diskurso buruazkena (edo buruazken azpigaratua, nola sintaxi pirahãrra) kin registro bereko diskurso burulehena azpi baldintza orokorrak. 

Gauza da ze baliabide burulehenak berdin erabilgarri eta efektiboak dirá an edozein registro, tikan umorea edo hizkera kolokialena harik eta diskurso (ez-planifikatu edo berdin planifikatu) landuena. Eta, hortaz, diskursoa (zeinen helburua baita informazio berria ematea an modu eraginkorra) edozein registrotan hobe doa (jarraituago, koherenteago, matizatuago, aberatsago eta efektiboago) noiz erábili sintaxi burulehena. Sintaxi burulehenean ez da izaten distantzia handirik artén hizkera ez-planifikatua eta planifikatua, izan ere edozein kontextutan erabili ahalko da ha potentzia ti baliabide burulehenak afin lórtu erabiltzailearen helburu komunikatiboak ondo efektiboki. 

Kausa dá exklusiboki teknologiko-sintaktikoa, eta bere ondorioa dá komunikatiboa, sakona eta ondo orokorra. Horixe da arazoa, zeinentzako soluziobide bakarra dirá euskararen garabideak, nahi bezain gradualki eta jakitez ibiliak, eta jakina, norabide onean. [1378] [>>>]