asteartea, abendua 20, 2022

"Lukito", kin "-to" ordéz "-ko" askoz erabiliagoa

Genioén atzo mintzátuz gain "-ko" sufiko diminutibo-hipokoristikoa:

Gorrotxategi-k hortxe dioenez: 

Este sufijo ["-ko"] se añade por lo general a nombres de animales, ... [Gorrotxategi, 1984:263]

eta aipatzen ditú: "Ossoco", "Samurco",  "Arzco", "Ochoco", "Axerko", "Zozoko". Eta horiei akaso gehitu behar genieke "Sesenco" zaharragoa ere (K.o. I-II mendeak), agertua an Soriako lurrak (batera kin beste arrasto interesgarri batzuk), eta zein, nahiz, dirudienez, izan litekén zeltikoa ere, gauza da ze ezin hobeki uztartzen den an zerrenda hori.

Edonola ere, oraingo kontua hauxe da: Existitzen al dira antzeko deiturak baina kin "-to" sufijo ustez alternatiboa?

Eta erantzunez ki azken galdera hori, Gorrotxategi-k (1984) zioén hemen:

Michelena, FLV, 1969, estima que este sufijo "-to" se halla también en vizc. Lukito, nombre personal del zorro ... [Gorrotxategi, 1984:241]

non ez den erabiltzen "Lukiko", baizik "Lukito". Puntu honetan, gogoratu nahi genuké honako sarrara:

Azpimarratzen genuén atzo nóla Pharies (2002) gogoratzen zuén ondorengo observazioa on González Ollé (1962):

Irakurtzen dugu an David Pharies-en "Diccionario  etimológico  de los  sufijos  españoles" (2002), aipatuz González Ollé (1962), nóla gaztelanian, XV. mendetik atzera...

..., sólo '-ico' es compatible con las bases terminadas en '-t-'. (...) ..., esta restricción no se abandona completamente haste el siglo XIX, ... [Pharies gain González Ollé, 2002:307]

eta amaieran genioén ze:

Akaso, antzeko restrikzio moduko bat funtzionatzen zén an akitaniera (eta an euskara) noiz aukeratzen artén "-ko" edo "-to" diminutiboak. Esan nahi baita ze, nola esan dugun beste nonbaiten, akaso sufijo-aukera hori neurri handi batean zor zaión ki inguru fonikoa.

Esan nahi baita ze, garai zaharretan, akaso noiz azkenaurreko silaban aurkitzen zén "-k-" soinua, existitzen zen joera bat ki emán bukaeran "-t-" soinu diminutiboa, nola an "neskato", eta noiz azkenaurreko silaban existitzen zén "-t-" soinua, alderantzizko joera gertatzen zen, emanez errazago "-k-" an bukaera diminutiboa, nola an "mutiko".

Halako joera batek (zein akaso neurri batean pasatu zén ki gaztelania zaharra, agian via romantze nafar-aragoiarra) erakutsiko luke berriro nóla "-k-" eta "-t-" soinu horiek, neurri batean bederen, erabakiko zirén zatio arrazoi fonikoak.
"Lukito" horretan ere erabiltzen dá "-to" ordéz "-ko" askoz erabiliagoa. [1845] [>>>]

Etiketak: ,