Nóla gure "-(k)o" hipokoristiko zaharra heldu zen ki bihúrtu biderkatzaile

Orriotan mintzatu ohi gara burúz evoluzio linguistikoa, azpimarratuz ze tresna linguistikoak joaten dirá evoluzionatzen, adibidez aldatzen euren posizio sintaktikoa, edo baita aldatzen euren esannahia eta funtzio komunikatiboa ere. Horren inguruan, galde genioke i geure burua nóndik eta nóla heldu den gure "-(k)o" hipokoristiko zaharra ki bihúrtu biderkatzaile an ...

• Zazpi lauko, hogeita zortzi. [Egaña, 2022]
  

esan nahíz:

• Zazpi bidér lau, hogeita zortzi.

Hortaz, egin daigun historia pizka bat, hasiz esánez ze, gure analisian (azpimarratu nahi dugú ze historia apur hau datór ti gure analisi propioa), "-(k)o" sufijoa hasi bide zén izaten atzizki referentzial hipokoristiko bat (funtzionatuz nola hurbileko referentzia deiktiko edo vokatibo bat), zein gerora bihurtuko zén nexu referentzial adnominala (baita erábiliz "o" erakuslea ki egín bere referentzia). Horrá sarrera batzuk garátuz puntu hori:

• Existitzen al da an akitaniera (edota an iberikoa) paralelismorik arten "-(k)o" eta "-(t)o" sufijoak (kin ustezko '-k-' eta '-t-' epentetikoak) an erabilera diminutibo-hipokoristikoa?

• NESCATO

• Biak ('-co' eta '-to') agertzen dirá kin grafia bikoitza: '-co/-cco' eta '-to/-tto' (baita ere '-ten/-tten') 

• 'neskato' vs 'mutiko': non akaso inguru fonikoak erabakiko zuén '-t-' ala '-k-' ('-to' ala '-ko')

Hortik abiatuta, eta bide referentzial beretik, garatuko zén, seguruena geroago, "-(k)o" erlazionatzaile adnominala:

• Gorrotxategi (1984): "Este suf. ["-ko"] hay que diferenciarlo por su valor del suf. de gen. inanimado '-ko' ..." 

• Momentuz bederen, guk aldeztuko genuke "-ko" genitiboaren sorrera propio bat. Baina, galdera dá: sorrera propioa izan balitz, nóndik eta nóla gerta ziteken?  

• Eta nóndik defenda liteke "-(k)o" edo "-(t)o" analisia non "-k-" eta "-t-" dirén epentetikoak? Interpretátuz '-(k)o' diminutibo-hipokoristikoa nola hurbileko referentzia (deiktiko) bat

• "-ko" dá erlazionatzaile 'adnominal' orokor bat zek eginen lioke referentzia ki izen bat ("adnominala") bidéz "-o" referentzial hori  

Behin "-(k)o" erlazionatzaile adnominala sortu delarik (apárte "-(k)o" hipokoristikoa), gutxiago falta zaigu ki azaldu bere bikakaera eta signifikantza biderkatzailea. Horretaz bihar saiatuko gara. [>>>]

'Eneko zuhurro' versus 'Eneko Erroko'

Atzokoan (eta herenegun) aipatzen genuén "çalduno" forma, zeinen bukaerako "-o" hori litzaké berbera zein den agertzen an "otsoko" edo "neskato", nahiz azken erabilera horietan agertzen den kin "-k-" eta "-t-" epentetikoak. Azken "-o" hori orobat izanen litzaké berbera zein den agertzen an "Erroko", edo "derauko" (kin "-k-" epentetikoa). 

Finean, "-o" hori izanen litzaké referentzia bat, jatorriz hurbileko referentzia bat, zein gero joanen zén bihurtzen diminutibo-hipokoristikoa (gaur egun funtzio horretan bereiztu dá "-to/-tto/-txo"), edo beste erabileratan, erlazionatzaile orokor moduko bat (gaur egungo "-ko" erlazionatzailea).

Esan nahi baita ze, gure analisian:

Eneko zuhurro 

izanen litzaké formalki oso antzekoa nola: 

Eneko Erroko

epentesiak gorabehera. Gure ikuspuntutik, hirurek konpartituko lukete "-o" referentzial berbera. [1858] [>>>]

Irigoyen (1981): "Salvador çalduno (...) Salvador ese caballero"

 Atzokoan ikusten genuén honako itzulpena on "-o" an "çalduno":

Salvador çalduno (...) Salvador (el) caballero (este) [Azkarate eta Altuna, 2001:41]

eta gaur aipatu nahi genuke beste hau ganik Irigoyen (an "Haur ola zirola", 1981):

Salvador çalduno (...) Salvador ese caballero [Irigoyen, 1981:386]

Bai, "çalduno", esan nahi baitá "çaldun hori". [1857] [>>>]

Azkarate eta Altuna (2001): 'Salvador çalduno' = 'Salvador (el) caballero (este)'

Mintzo ginén herenegun gain bi "-ko", zein jatorriz izan zitezkén referentzialak (atzo genioenez, referituz ki "-o", referituz ki "hori"). Lehenengoa bihurtuko zén diminutibo-hipokoristikoa, hasieran izenetan:

"Otsoko" diminutibo-hipokoristikoan ere, amaierako "-(k)o" hori interpreta geinke nola hurbileko referentzia (deiktiko) bat ki pertsona hori zeini referitzen ari dén hiztuna. Zérbait nola:

Otsoko = Otsokori = Otso hori

Eta bigarrena, agertzen da an abizen modukoak (jarraitzen dugú hemen): 

..., Eneco Erroco (..., 1219), ... [Mitxelena, 1969:8-9]

non, gure ikuspuntutik, akaso esaten ari zén:

Eneko Erroko = Errokori = Erroko hori"

horrela referitzen zirelarik justu ki Eneko Erroko (hori), eta ez ki, demagun, Eneko Iturraldeko (hori). Hor, jada, izeneko "-ko" hori izanen zén diminutibo hutsa, bitárten abizenekoa hasiko zén nola referentziala (kin amaierako "-o").

 Gaur azpimarratu behar dugú ze baita erabili dá "-o" referentziala ere an abizen-modukoak:

Salvador çalduno (...) Salvador (el) caballero (este) [Azkarate eta Altuna, 2001:41]

Adibideotan, nagusiki erabiltzen zén kin adjetiboak. [1856] [>>>]

Eta referentzia hori egiten dá ki '-o'

 Zioén atzo Josu Lavin-ek:

KO ekialdecoa ere bada: derauco, çaico / çauco, e.a.

Eskerrik asko, Josu. Bai, hola da: hortxe daukagu ber "-(k)o" referentziala zein aurkitzen dugún an mendebaldeko "jako" edo "natorko" (kasu honetan ekialdekoa). Eta referentzia hori egiten dá ki "-o". [1855] [>>>]

Eneco Erroco

 Genioén herenegun:

Puntu honetan gogoratu nahi genuke ondorengo komentarioa, zein Josu Lavin-ek egin zuén hemen:

TO: KO, TSO Nori atzizkien itchura ere badaducate.

Eta hortik doa argumentua. Esan nahi baita ze antzera nola, demagun, mendebaldeko "jako" edo "natorko" formetan egiten dugún "-(k)o" analisia, non bukaerako "-o" morfema hori dén referitzen ki, kasu horretan, objetu indirektoa (3. persona singularra), garai zaharragoetan "Otsoko" diminutibo-hipokoristikoan ere, amaierako "-(k)o" hori interpreta geinke nola hurbileko referentzia (deiktiko) bat ki pertsona hori zeini referitzen ari dén hiztuna. Zérbait nola:

Otsoko = Otsokori = Otso hori  

Halako referentziak (esan bezala, deiktikoak) denborarekin joanen ziren galtzen euren transparentzia morfologikoa, eta pixkanaka bihúrtzen sufijo diminutibo-hipokoristiko derivatibo hutsak, zein aplika litezkén ez soilik ki hurbileko pertsonak, baizik ere ki elementu inanimatu ez-hurbilekoak. Batzuetan erabiliko zén "-to" (alternatiba epentetiko tipikoa), hasieran nagusiki zatio arrazoi fonikoak (inguru fonikoa).

Gure azalpenaren arabera, "-(k)o" referentzia diminutibo-hipokoristiko hori (hasiera batean akaso gehiago izan zitekén hipokoristikoa zéinda diminutiboa) joango zén galtzen bere hurbileko zentzua, eta bihurtzen derivatibo hutsa, esan nahi baita sufijo diminutibo bat. Baina, gerora, hasiko zen erabiltzen kin zentzu referentziala adibidez an abizenak:

..., Eneco Erroco (..., 1219), ... [Mitxelena, 1969:8-9]

non, gure ikuspuntutik, akaso esaten ari zén:

Eneko Erroko = Errokori = Erroko hori"

horrela referitzen zirelarik justu ki Eneko Erroko (hori), eta ez ki, demagun, Eneko Iturraldeko (hori). Hor, jada, izeneko "-ko" hori izanen zén diminutibo hutsa, bitárten abizenekoa hasiko zén nola referentziala (kin amaierako "-o"). [1854] [>>>}

Gehiago gain "Belasko"

Mintzo ginén hemen, erantzunez ki galdera bat on Josu Lavin, gain "Belasko" deitura, sugerituz ze akaso saia gintezke lotzen "Berasko" kin "bele" eta "beleko". Orain aipatu nahi genituzké ondorengo hitzak on Mitxelena (1957):

Como ya señaló A. Luchaire, Berasco es la forma vasca que corresponde a rom. Belasco, Blasc(o) (lo cual, dicho sea de paso, dice poco a favor de  la derivación usual de este antropónimo del vasc. bele "cuervo", cuya l es común a todos los dialectos vascos), como Garindo a rom. Galindo. [Mitxelena, 1957]

Horixe. [1853] [>>>]

Eta nóndik defenda liteke "-(k)o" edo "-(t)o" analisia non "-k-" eta "-t-" dirén epentetikoak? Interpretátuz '-(k)o' diminutibo-hipokoristikoa nola hurbileko referentzia (deiktiko) bat

Jarraituz kin gure ildoa, galdetzen dugu an titulua:

Eta nóndik defenda liteke "-(k)o" edo "-(t)o" analisia non "-k-" eta "-t-" dirén epentetikoak?

Puntu honetan gogoratu nahi genuke ondorengo komentarioa, zein Josu Lavin-ek egin zuén hemen:

TO: KO, TSO Nori atzizkien itchura ere badaducate.

Eta hortik doa argumentua. Esan nahi baita ze antzera nola, demagun, mendebaldeko "jako" edo "natorko" formetan egiten dugún "-(k)o" analisia, non bukaerako "-o" morfema hori dén referitzen ki, kasu horretan, objetu indirektoa (3. persona singularra), garai zaharragoetan "Otsoko" diminutibo-hipokoristikoan ere, amaierako "-(k)o" hori interpreta geinke nola hurbileko referentzia (deiktiko) bat ki pertsona hori zeini referitzen ari dén hiztuna. Zérbait nola:

Otsoko = Otsokori = Otso hori  

Halako referentziak (esan bezala, deiktikoak) denborarekin joanen ziren galtzen euren transparentzia morfologikoa, eta pixkanaka bihúrtzen sufijo diminutibo-hipokoristiko derivatibo hutsak, zein aplika litezkén ez soilik ki hurbileko pertsonak, baizik ere ki elementu inanimatu ez-hurbilekoak. Batzuetan erabiliko zén "-to" (alternatiba epentetiko tipikoa), hasieran nagusiki zatio arrazoi fonikoak (inguru fonikoa). [1852] [>>>]

Hortxe agertzen dira berriro Azkueren "-k-" eta "-t-" epentetikoak

Lehengo sarrera batean irakurtzen genuen nóla González Ollé-k aipatzen zuén Cejador (an "Los sufijos diminutivos en castellano medieval", 1962):

El origen vasco ha sido propuesto por Cejador, para quien -ico procede "del éuskaro -ko con -i temática, ..." (...) ..., la opinión de Cejador merece ser considerada, pues el vasco posee, en efecto, un sufijo -ko, (...) como sufijo diminutivo (zatiko, mutiko, aitako, etc). [González Ollé, 1962]

Irákurriz "La crítica etimológica de Julio Cejador", idatzia ganik "José Javier Granja Pascual (an ASJU, 1987), aurkitzen dugú honako interpretazio-saioa te gure "-k-" eta "-t-" interkalatu horiek: 

Luego, t indica relación locativa o de otra especie, que yo explicaré en otra ocasión, y k actividad. [Granja, 1987:638]

Hortxe agertzen dira berriro Azkueren "-k-" eta "-t-" epentetikoak. [1851] [>>>]

Detaile gehiago gain Soriako evidentziak

 Atzokoan komentatzen genuén:

Eta hauxe dio Gorrotxategi-k (2009) gain "sesenco" (an "Vasco antiguo: algunas cuestiones de geografía e historia lingüísticas", 2009):

- Nombre Sesenco (procedente de Villar del Rio)" formación mediante el sufijo diminutivo -co a partir del termino vasco para 'toro': zezen. [Gorrotxategi, 2009:544]

Gorrotxategi-k ematen ditú detaile hauek ere:

Dudagabe, ondo interesgarria. [1850] [>>>]

Gorrotxategi (2009) gain "sesenco": "formación mediante el sufijo diminutivo -co a partir del termino vasco para 'toro': zezen."

Lehengo batean genioén:

Gorrotxategi-k hortxe dioenez: 

Este sufijo ["-ko"] se añade por lo general a nombres de animales, ... [Gorrotxategi, 1984:263]

eta aipatzen ditú: "Ossoco", "Samurco",  "Arzco", "Ochoco", "Axerko", "Zozoko". Eta horiei akaso gehitu behar genieke "Sesenco" zaharragoa ere (K.o. I-II mendeak), agertua an Soriako lurrak (batera kin beste arrasto interesgarri batzuk), eta zein, nahiz, dirudienez, izan litekén zeltikoa ere, gauza da ze ezin hobeki uztartzen den an zerrenda hori.

Eta hauxe dio Gorrotxategi-k (2009) gain "sesenco" (an "Vasco antiguo: algunas cuestiones de geografía e historia lingüísticas", 2009):

- Nombre Sesenco (procedente de Villar del Rio)" formación mediante el sufijo diminutivo -co a partir del termino vasco para 'toro': zezen. [Gorrotxategi, 2009:544]

 [1849] [>>>]

Henrike Knörr (1999): "..., con sufijo diminutivo '-no', de donde 'Semeno', a veces con cambio '-n-' > '-r-' por disimilación de nasalidad: 'Semero'"

Orain gutxi, erantzunez ki Josu Lavin, genioen ze:

• '-ño' (edo '-no') atzizkia ez da agertzen an Gorrotxategi-ren zerrenda te sufijo akitano testigatuak
  

Erdi Aroan, aldiz, atzo irakurtzen genuén "-no" antzeko bat an:

... Semero Araueco (... 1210) ...

eta, beheragoko aipuan, irakurri ahal dugú Semero Berascoiz (1067), non, Henrike Knörr-en analisian ("Nombres de persona en el País Vasco: cuestiones históricas y de normalización", 1999), "Semero" ez litzaken baizik aldaera bát on "Semeno" diminutiboa, kin "-no" > "-ro":

..., o Seme "hijo", que consta en las inscripciones de Aquitania (Sembe), como hemos dicho, éste desnudo, palatalizado o no, Cheme d'Eliçandi, 1366, o con sufijo diminutivo -no, de donde Semeno, a veces con cambio -n- > -r- por disimilación de nasalidad: Semero Berascoiz, Leire, 1067". Esta relación de seme con Semeno, etc. ya fue propuesta por Michelena; ... [Knörr, 1999:139]

Edonola ere, ikusten dugunez, hor "-no" aplikatzen dá ki "seme", maskulinoa. [1848] [>>>]

Mitxelena (1969): "Ampliaciones de uno ["-ko", ("aquit. -c(c)o")] y otro ["-to", ("aquit. -t(t)o")], con una especie de "moción a la indoeuropea", parecen ser, por ej., ollasko 'pollo', morrosko 'muchachote" ..."

Galdetzen zuén Josu Lavin-ek hemen:

BelasKO litzateke tipo honetakoa?
Ala oilaSKO motakoa?

Puntu horretaz, Mitxelena-k aipatzen zuén "Beleko" an atzoko aipua ("Notas lingüísticas a «Colección diplomática de Irache»", 1969), zeintan "-ko" izanen zén diminutibo-hipokoristikoa ("aquit. -c(c)o"): 

...: Axerko, Beleko, Otsoko (frente a Ochoa), Zozoko, (Xoxoko) ... [Mitxelena, 1969:9]

zeinen jarraian zioén justuki hau:

Ampliaciones de uno ["-ko", ("aquit. -c(c)o")] y otro ["-to", ("aquit. -t(t)o")], con una especie de "moción a la indoeuropea", parecen ser, por ej., ollasko 'pollo', morrosko 'muchachote" ... [Mitxelena, 1969:9]

nondik akaso saia gintezke sartzen "Berasko" an ber multzo zabaldu hori (ikus Mitxelenaren aipu hau ere). Esan azkenik ze Mitxelena-k berak, referentzia berean gorago, aipatua dú "Berasko":

... Berasco (Sancio, Eneco) Errotaco, ... [Mitxelena, 1969:9]

non "Berasko" dén izena, bitárten "Errotaco" dén leku-genitiboa. [1847] [>>>]

'Axerko' vs 'Lukito'

Atzoko aipu batean, Gorrotxategi-k (1984) aipatzen zuén ...

Michelena, FLV, 1969... [Gorrotxategi, 1984:241]

Horrá hitzak on Mitxelena (1969), non elkarrekin agertzen dirén "Axerko" ("aquit. -c(c)o") eta "Lukito" ("aquit. -t(t)o"): 

Otro elemento formativo usado en antropónimos (aquit. -t(t)o, [...] ) ocurre en vizc. Lukito, nombre personal del 'zorro' equivalente a Axerko ... [Mitxelena, 1969:9]

Bai, "Axerko" versus "Lukito" (ikus ere "'neskato' vs 'mutiko': non akaso inguru fonikoak erabakiko zuén '-t-' ala '-k-' ('-to' ala '-ko')"). [1846] [>>>]

"Lukito", kin "-to" ordéz "-ko" askoz erabiliagoa

Genioén atzo mintzátuz gain "-ko" sufiko diminutibo-hipokoristikoa:

Gorrotxategi-k hortxe dioenez: 

Este sufijo ["-ko"] se añade por lo general a nombres de animales, ... [Gorrotxategi, 1984:263]

eta aipatzen ditú: "Ossoco", "Samurco",  "Arzco", "Ochoco", "Axerko", "Zozoko". Eta horiei akaso gehitu behar genieke "Sesenco" zaharragoa ere (K.o. I-II mendeak), agertua an Soriako lurrak (batera kin beste arrasto interesgarri batzuk), eta zein, nahiz, dirudienez, izan litekén zeltikoa ere, gauza da ze ezin hobeki uztartzen den an zerrenda hori.

Edonola ere, oraingo kontua hauxe da: Existitzen al dira antzeko deiturak baina kin "-to" sufijo ustez alternatiboa?

Eta erantzunez ki azken galdera hori, Gorrotxategi-k (1984) zioén hemen:

Michelena, FLV, 1969, estima que este sufijo "-to" se halla también en vizc. Lukito, nombre personal del zorro ... [Gorrotxategi, 1984:241]

non ez den erabiltzen "Lukiko", baizik "Lukito". Puntu honetan, gogoratu nahi genuké honako sarrara:

• 'neskato' vs 'mutiko': non akaso inguru fonikoak erabakiko zuén '-t-' ala '-k-' ('-to' ala '-ko')
  

Azpimarratzen genuén atzo nóla Pharies (2002) gogoratzen zuén ondorengo observazioa on González Ollé (1962):

Irakurtzen dugu an David Pharies-en "Diccionario  etimológico  de los  sufijos  españoles" (2002), aipatuz González Ollé (1962), nóla gaztelanian, XV. mendetik atzera...

..., sólo '-ico' es compatible con las bases terminadas en '-t-'. (...) ..., esta restricción no se abandona completamente haste el siglo XIX, ... [Pharies gain González Ollé, 2002:307]

eta amaieran genioén ze:

Akaso, antzeko restrikzio moduko bat funtzionatzen zén an akitaniera (eta an euskara) noiz aukeratzen artén "-ko" edo "-to" diminutiboak. Esan nahi baita ze, nola esan dugun beste nonbaiten, akaso sufijo-aukera hori neurri handi batean zor zaión ki inguru fonikoa.

Esan nahi baita ze, garai zaharretan, akaso noiz azkenaurreko silaban aurkitzen zén "-k-" soinua, existitzen zen joera bat ki emán bukaeran "-t-" soinu diminutiboa, nola an "neskato", eta noiz azkenaurreko silaban existitzen zén "-t-" soinua, alderantzizko joera gertatzen zen, emanez errazago "-k-" an bukaera diminutiboa, nola an "mutiko".

Halako joera batek (zein akaso neurri batean pasatu zén ki gaztelania zaharra, agian via romantze nafar-aragoiarra) erakutsiko luke berriro nóla "-k-" eta "-t-" soinu horiek, neurri batean bederen, erabakiko zirén zatio arrazoi fonikoak.

"Lukito" horretan ere erabiltzen dá "-to" ordéz "-ko" askoz erabiliagoa. [1845] [>>>]

Gorrotxategi-k (1984) gain "-ko": "Este sufijo se añade por lo general a nombres de animales [eta aipatzen ditú: "Ossoco", "Samurco", "Arzco", "Ochoco", "Axerko", "Zozoko"]. Galdera dá: bá al da halakorik kin "-to" sufijo ustez alternatiboa?

Sarrera honetan genioenez, "-ko" agertzen da askotan an Erdi Aroko euskara:

... Erdi Aroa, non dauzkagún hainbat deitura pertsonal kin "-ko", bai diminutibo-hipokoristikoak an izenak, eta baita genitiboak an abizenak, nola ikusi ahal den an ondorengo aipua ti Gorrotxategi (ikus ere hemen):

 Gorrotxategi-k hortxe dioenez: 

Este sufijo ["-ko"] se añade por lo general a nombres de animales, ... [Gorrotxategi, 1984:263]

eta aipatzen ditú: "Ossoco", "Samurco",  "Arzco", "Ochoco", "Axerko", "Zozoko". Eta horiei akaso gehitu behar genieke "Sesenco" zaharragoa ere (K.o. I-II mendeak), agertua an Soriako lurrak (batera kin beste arrasto interesgarri batzuk), eta zein, nahiz, dirudienez, izan litekén zeltikoa ere, gauza da ze ezin hobeki uztartzen den an zerrenda hori.

Edonola ere, oraingo kontua hauxe da: Existitzen al dira antzeko deiturak baina kin "-to" sufijo ustez alternatiboa? [1844] [>>>]

Gorrotxategi (1984): "... el suf. aquitano [referitzen da ki "-to(n)"] no posee -n- más que en los casos oblicuos y la cons. [referitzen da ki azken "-n-" hori] no pertenece al tema."

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera emánez Gorrotxategi-ren zerrenda on akitanierako sufijo derivazional testigatuak, non nabarmentzen genituén ...

...  "-c(c)o", "-t(t)o" eta "-xso", zein interpretatu dirén nola sufijo diminutibo-hipokoristikoak (zerrendan, hiru sufijootan agertzen dá "-n-" bat arten parentesiak, zein ez den pertenitzen ki atzizkia).

Gogoratu behar dugú ze Gorrotxategi-k (1984) zioén ondorengoa noiz referitzén ki "-n-" hori an "-to(n)" sufiko akitaniarra:

De todas formas no hay que olvidar que el suf. aquitano [referitzen da ki "-to(n)"] no posee -n- más que en los casos oblicuos y la cons. [referitzen da ki azken "-n-" hori] no pertenece al tema. [Gorrotxategi, 1984:241]

Gorago genioenez, antzera gertatzen da an atzoko "-c(c)o(n)" eta "-xso(n)" sufijoak ere. [1843] [>>>]

Horrá zerrendá on Gorrotxategi (1984) kin akitanierako sufijo derivazional testigatuak

Atzokoan genioén ze gaur saiatuko ginen jasotzen Gorrotxategi-ren zerrendá kin sufijo akitaniar testigatuak (an "Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania", 1984:367-369). Horrá:

non nabarmendu ditugú "-c(c)o", "-t(t)o" eta "-xso", zein interpretatu dirén nola sufijo diminutibo-hipokoristikoak (zerrendan, hiru sufijootan agertzen dá "-n-" bat arten parentesiak, zein ez den pertenitzen ki atzizkia). [1842] [>>>]

'-ño' (edo '-no') atzizkia ez da agertzen an Gorrotxategi-ren zerrenda te sufijo akitano testigatuak

Zioén atzo Josu Lavin-ek:

Ez ahanz -ño atzizquia. Feminino ussaina duqueena, -tto-c masculinoa duqueen beçala.
Erka TOca eta NOca direlacoequin.

Atzokoan genioenez:

• 'neskato' vs 'mutiko': non akaso inguru fonikoak erabakiko zuén '-t-' ala '-k-' ('-to' ala '-ko')
  

bádirudi ze. neurri batean bederen, existitu liteké alternantzia moduko bat artén "-ko" eta "-to" zatio arrazoi nagusiki fonikoak. Bestalde, Gorrotxategi-k (1984) hauxe dio gain euren erabilera femeninoa edo maskulinoa:

Otros pocos parecen ser predominantemente masculinos, como -cco(n)-. (cf. las bases Sembe-, Atta-, que designan varones), aunque existe Andrecconi (dat. M.), donde la base femenina Andere ha impuesto su sentido (cf., sin embargo, Silexconis, H. sobre una base femenina Silex-). [Gorrotxategi, 1984:369]

eta:

Los sufijos -ten(n), -tto(n) y -xso(n)- forman nombres tanto de varón como de mujer, y el último también está atestiguado en algunos teónimos. [Gorrotxategi, 1984:369]

Esan nahi baita ze ez dirudi existizen denik korrespondentzia argi bat artén sufijoa eta generoa.

Azkenik esan ze "-ño" (edo "-no") atzizkia ez da agertzen an Gorrotxategi-ren zerrenda on sufijo akitano testigatuak ("Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania", (1984:367-369). Bihar saiatuko gara jasotzen zerrenda hori. [1841] [>>>]

'neskato' vs 'mutiko': non akaso inguru fonikoak erabakiko zuén '-t-' ala '-k-' ('-to' ala '-ko')

Azpimarratzen genuén atzo nóla Pharies (2002) gogoratzen zuén ondorengo observazioa on González Ollé (1962):

Irakurtzen dugu an David Pharies-en "Diccionario  etimológico  de los  sufijos  españoles" (2002), aipatuz González Ollé (1962), nóla gaztelanian, XV. mendetik atzera...

..., sólo '-ico' es compatible con las bases terminadas en '-t-'. (...) ..., esta restricción no se abandona completamente haste el siglo XIX, ... [Pharies gain González Ollé, 2002:307]

eta amaieran genioén ze:

Akaso, antzeko restrikzio moduko bat funtzionatzen zén an akitaniera (eta an euskara) noiz aukeratzen artén "-ko" edo "-to" diminutiboak. Esan nahi baita ze, nola esan dugun beste nonbaiten, akaso sufijo-aukera hori neurri handi batean zor zaión ki inguru fonikoa.

Esan nahi baita ze, garai zaharretan, akaso noiz azkenaurreko silaban aurkitzen zén "-k-" soinua, existitzen zen joera bat ki emán bukaeran "-t-" soinu diminutiboa, nola an "neskato", eta noiz azkenaurreko silaban existitzen zén "-t-" soinua, alderantzizko joera gertatzen zen, emanez errazago "-k-" an bukaera diminutiboa, nola an "mutiko".

Halako joera batek (zein akaso neurri batean pasatu zén ki gaztelania zaharra, agian via romantze nafar-aragoiarra) erakutsiko luke berriro nóla "-k-" eta "-t-" soinu horiek, neurri batean bederen, erabakiko zirén zatio arrazoi fonikoak. [1840] [>>>]