Thema kontrastiboak

Zenioén herenegun, Bittor:

Beste adibide bat, esaterako, hiztun batek elkarren segidan ematen ditu ondoko esaldiak:

‘Munduko hiririk aberatsena New York da’

[...] non ez datekeen zalantzarik, esaldia bi IUtan emana, lehena ezin izan litekeela bigarrenaren marko predikatiboa baino (tema, topiko, mintzagai…), zeinarekin osatuko litzatekeen predikazioa (predikazio gune, errema, …).

Eta hiztun berak jarraitzen duela bere jarduna, ondoko esaldiak emanez segidan: [...] Beti ere bi IUtan zatituta (edo are gehiago, baina…):

[Munduko hiririk aberatsena]PREDIKAZIO MARKO… [New York da] PREDIKAZIO GUNE…
[Munduko hiririk ederrena]PREDIKAZIO MARKO… [New York da] PREDIKAZIO GUNE…
[Munduko hiririk handiena]PREDIKAZIO MARKO… [New York da] PREDIKAZIO GUNE…
[Munduko hiririk maitagarriena]PREDIKAZIO MARKO… [New York da] PREDIKAZIO GUNE…
[Munduko hiririk liluragarriena]PREDIKAZIO MARKO… [New York da] PREDIKAZIO GUNE…
…

Horietan guztietan lehen IUa da zalantza gabe osagai BERRIA / EZEZAGUNA…, eta bigarrena da ZAHARRA, EZAGUNA…

Eta hala ere esaldian emana lehen IU ‘berri, ezezaguna…’da beti TEMA, TOPIKO… eta aldiz bigarren IU ‘zahar, ezaguna…’da beti ERREMA, GALDEGAI, FOKU… edo nahi duzuna. [Bittor Hidalgo]

Estruktura/intonazio horretan, zuk esan lez, lehenengo IUak dirá thematikoak (zértaz), eta bigarrenak rhematikoak (zér berri), halan ze, esaldi paralelo horietan guztietan, hiztuna intentzionalki ari da buruz lehen partea noiz emán bigarren partea, zeini hiztunak ematen dion relevantzia informatibo nagusia (berritasun informatibo subjetiboa). Esan  nahi baita ze hiztunak aukera zeiken beste estruktura bat, baina aukeratu du hori arauz bere intentzio komunikatibo personala.

Gure kasu horretan gainera, gertatzen da ze parte rhematikoa errepikatzen da, baina esaldi bukaerak ondo izan litezké zertxobait ezberdinak (edo denak ezberdinak):

[Munduko hiririk aberatsena] [New Yórk da]

[Munduko hiririk adèrrena] [Róma da]

[Munduko hiririk handìena] [New Yórk da]

[Munduko hiririk maitagàrriena] [Roma da]

[Munduko hiririk liluragàrriena] [New Yórk da]

zein baita eman geinke honela:

Munduko hiririk aberatsena New Yórk da,

edèrrena, Róma;

handìena, New Yórk berriro,

maitagàrriena, Róma berriro,

eta azkenik, liluragàrriena, New Yórk, hirugarrenez.

Hor, berriro diot, lehenengo parteak dira thema kontrastiboak, bitárten bigarrenak dirén foku rhematiko, zein errepika daitezke ala ez, baina ez dira horregatik gutxio rhematiko an intentzioa e hiztuna.

Theman ere egoten da azentu thematiko bat, bigarren mailakoa respektu azentu rhematiko nagusia, eta gure kasuan azentu thematiko hori kontrastiboa da, eta hortaz markatuagoa an elementu kontrastiboa, zein dén erlatiboki informatiboagoa (edo gutxio thematikoa) zein zati thematiko ez-kontrastiboak (azken hauek inkluso obvia daitezke, bitárten zati kontrastiboak ezin obvia litezke). Baina, nahiz zati kontrastiboa izán themaren parte informatiboena (edo, esan geinke, rhematikoena), jarraitzen du izaten thematikoa an intentzioa e hiztuna: hiztuna ari da buruz hiriák ze duten berezitasun hau edo bestea, baina bere mezua zuzendua dago ki zehaztu zéin diren hiri berezi horiek. 

Gure kasu zehatzean, gainera, bost esaldietan hiri rhematikoa errepikatzen da, eta horrek ken leioke indarra ki intonazio rhematikoa, akaso sórtuz ritmo errepikagarri monotono-samar berezi bat non  espero ahal ditugu bukaera paralelo berdin horiek. Baina hori ez litzake izanen baizik efektu komunikatibo gehigarri bát zeinekin gaineratuko genioke beste intentzio bat ki esaldia, nola azpímarratuz: BERRIRO New Yórk da.

Esan behar da ze kontua informatiboki oso bestelakoa izango litzake baldin elementu kontrastibo horiek ("aberatsena", "ederrena", ...) egonen balira an parte rhematikoa, eta "New York" an zati thematikoa, demagun honela:

[Munduko hiririk ABERÁTSENA da New York] 

[Munduko hiririk EDÉRRENA da New York] 

[Munduko hiririk HANDÍENA da New York] 

[Munduko hiririk MAITÁGARRIENA da New York] 

[Munduko hiririk LILÚRAGARRIENA da New York]

Hor, "New York" agertzen zaigú guztiz deazentuatua, esaldi-bukaeran, hórtxe non batzutan agertzen dirén elementu thematiko eskuragarrienak, obvioenak, kontextualenak, zein bestela akaso ez liraken aipatu ere eginen:

Munduko hiririk ABERÁTSENA da New York,

eta EDÉRRENA,

eta HANDÍENA,

eta MAITÁGARRIENA,

eta LILÚRAGARRIENA.

non horiek guztiak dirén foku rhematikoak (eta ez thema kontrastiboak), eta non obviatzen ahal dugu informazio thematiko ez-kontrastiboa, salbu akaso noiz bilatzen dugún, intentzionalki, efektu ritmikoren bat, edo esaldia nolabait biribiltzea edo guztiz argitzea.

Horrela, goragoko lehen adibidean, hiztunak intentzionalki  jarri du bere nolabaiteko berritasun erlatibo-subjetiboa gain parte rhematikoa, eta ez gain parte thematikoa (esan nahi baita ze aukeratu du estruktura sintaktiko-intonatibo bat). Zeren, finean, zér den thema (zértaz) eta zér rhema (zér berri) dependitzen da ti intentzioa e hiztuna. Ikus muturreko adibide hau:

New York zaratatsua da, halan-ze, nik, oporretarako, nahiago dut .... NEW YÓRK!!!!

non "New York" thema da lehenengoan, baina bigarrenean bihurtu da rhema guztiz ezusteko-enfatikoa (oso rhematikoa, eta zentzu horretan berria). [⇶]