Finean, esaldiak dirá unitate komunikatiboak zein diren zuzenduak ki emán informazio berria, rhematikoa, eta horren barruan bereziki informazio rhematikoena, zein, horregatik, egoten dén prosodikoki nabarmendua
Hizkuntzak izaten duté ordena ez-markatu bat zeinen arabera ordenatzen dirén esaldiko elementuak baldin, adibidez, informazio guztia bada rhematikoa (ez thematikoa). Euskaraz, adibidez, Alberdi-k diosku an bere gramatika (Oinarrizko gramatika, 2008:90):
Informazioa ematean, euskarak badu oinarrizko ordena normal bat, ez-markatu edo neutro esaten zaiona, eta honako hau da, beste arrazoiren batek aldatzera eramaten ez badu: SOV [subjektua/osagarriak/aditza] (adizlagunak ere osagarri gisa ulertu behar dira hemen). [Alberdi, 2008:90]
Eta galdera dá: SOV ordena horretan (zeintaz esan behar dugun ze, gure ikuspegitik, ez den euskararen ordena neutro bakarra), nón jarriko litzake (defektuzko) gailur intonatiboa? Ba, justuki gain osagarria, izan ere osagarrian egonen litzaké informazio rhematikoena.
Horrela, nahiz orain osagarria lekuz aldatu den (respektu SVO), gauza da ze gailur intonatiboa berriro joan zaigú ki informazio-gune orohar rhematikoena, ezustekoena,... nola baita osagarria respektu sujetua edo aditza, tipikoki gutxiago rhematikoak.
Finean, esaldiak dirá unitate komunikatiboak zein diren zuzenduak ki emán informazio berria, rhematikoa, eta bere barruan bereziki informazio rhematikoena, zein, horregatik, egoten dén prosodikoki nabarmendua. [1210] [>>>]Etiketak: azentuak, thema-rhema
posted by Jesus Rubio at osteguna, martxoa 25, 2021
1 Comments:
Gaur utzi beharko didazu heterodoxo samarra izaten zure mezuko hainbat kontzepturen ingurutik, nahiz bakoitza eztabaidatzeak luze jotzen duen
1. ‘informazio berria’ diozu: Esaldia da, osotasunean, INFORMAZIOA ematen duena, PREDIKAZIOA. Eta informazio hori ez da berria, ez zaharra., ez. ESALDI ZATIEK ez dute informazio ematen, esaldiaren / informazioaren zatiak AIPATZEN baino.
2. ‘informazio rhematikoa (informazio berriaren barruan)’: errematikoak, ez du zertan ez ‘berri’ ez ‘zahar’ izan, heterodoxoa balirudike ere.
IU bakoitzaren barnean errematikoagoa izango da honen GAILUR AZENTUAL / INTONATIBOA, GAILUR AURREA eta GAILUR ONDOA. Berdin dio lehen aipatua den edo ez, ‘berriagoa’ edo ‘zaharragoa’ den, esperotakoa edo ustekabekoa.
Ondoko IU guztientzako (esaldian eta esaldien artean), aurreko IU guztiak dira PREDIKAZIO MARKO / MINTZAGAI / TOPIKO / TEMA..., gura duzuna. Nahiz eta ondoko IU hori lehen aipaturikoez osatua den edo ez, osagai ‘berriago’ edo ‘zaharragoz’, esperotakoez edo ustekabekoez.
Esaldi batek izan litzake IU ‘tematiko’ bat baino gehiago, baldin eta esaldia bere testuinguruan ezin baliteke bere horretan ‘osotutzat’ eman, baizik eta ondoko IUak eskatzen. Behin esaldi bat amaitua eman litekeenean halako IU ‘errematikoa edo’ eman denean (h.d. mezu hartzaileak esaldia amaitutzat eman lezakeenean), esaldiak izan litzake artean IU gehiago ‘tematikoak’ esaldia harekin amaitu ezin baliteke, edota ‘errematikoak’ berriro, esaldia hartan amaitutzat eman baliteke.
3. Diozu: «Hizkuntzak izaten duté ordena ez-markatu bat zeinen arabera ordenatzen dira esaldiko elementuak baldin, adibidez, informazio guztia bada rhematikoa (ez thematikoa)». Eta nik ez dut uste hala den, munduan esaten direnak esaten direla. Hizkuntzek badute joera janbikoa (≈ OV, ≈ osagai lexikoak + osagai gramatikalak, ≈ euskara, turkiera, japoniera, korearra… –beren salbuespenekin–), edo trokaikoa (≈ VO, ≈ osagai gramatikalak + osagai lexikoak, ≈ espainola, frantsesa, ingelesa… –beren salbuespenekin–). Eta hala osatzen dituzte beren ohiko IUak, bakoitzak bere modura. Baina gero nire ustea da hizkuntza guztiek ere ez dituztela oso modu desberdinean antolatzen beren IUen segidak, eta batean IU1 + IU2 + IU3 + IU4 + … dena testuinguru jakin batean (ez baitago testuingururik esplizituago edo inplizutuago gabeko esaldirik), beste hizkuntzan ere hala moduzkoa ohi dela, nahiz tarteka binakako aldaketak-eta ohikoak izan [(IU2 + IU1) + (IU4 + IU3) + …] gisakoak sintagma zenbaitek IU bat baino gehiago hartzen ohi badu...
4. S/O/V osagaien ordenaz Greenberg hasi zen aztertzen, eta bide horretan jarraitu da munduko hizkuntzen sailkapenean, nahiz ikerlari zentzudun askok dioten geroztik ezin ote den konparaketa hori hala bideratu hizkuntzen artean askok beharrik ez dutelako Sa bat agerian emateko esaldietan, edota are Oa, edota are zehar objektua hauek aditz multzoan adieraziak direlako (euskaraz bezala) edo bestegatik. Eta IU bakoitzaren barruko egituraz gain, IUen arteko ordenamendua esaldien testuinguruak eta hiztunaren helburu pragmatikoek gidatu ohi dutelako, eta ez hizkuntzen egitura gramatikalizatu zurrunek (pisu handia ohi dutenak sintagma eta IU partikularren egituratzean).
5. Berriro errepikatuko naiz. Esaldi bateko lehen IUan ez da osagai ‘berez tematikoena’ ematen, eta ondorengoetan osagai ‘berez rematikoenak’. Baizik eta esaldi bateko lehen IUan (IUetan) ematen dena, bihurtzen da ‘tema/topiko/mintzagai/ezagun/zahar’ ondoko IUentzako, zeinetako azken IUa izanen den azken IU errematikoa/predikatiboa.
6. IU bakoitzak du bere GAILUR PROSODIKO / AZENTUAL / INTONATIBOA, izan hau tema edo errema. Eta tema den IU batek (esaldian lehenagoko batek) izan lezake GAILUR PROSODIKO / AZENTUAL / INTONATIBO nabarmenagoa, ondoko IU errematiko batek baino, zeinak jada soilik bere ondorengo posizioagatik dukeen balio errematikoa.
Eta abar, eta abar, baina nekeza da horrela eztabaidatzea... Agian antolatu beharko genuke jardunaldi bat...
Argitaratu iruzkina
<< Home