Lakarra-ri erantzunez: Comrie-ren faktore funtzionalak
Hizkuntzetan existitzen dira tendentzia universalak, edo regularitateak zeini bilatu behar zaie explikazioa. Joseba Lakarra-k ba omen daki ze explikazio hori ez da funtzionala, eta ni has nadin ikasten zerbait, gomendatzen dit Comrie, zein mintzo den honela (an "Universales del lenguaje y tipología lingüística", 1981):
Una forma de considerar una tendencia universal (an hizkuntzak), tal vez la mejor forma de hacerlo, es como desviación estadísticamente significativa del modelo aleatorio. ... Un universal interesante de examinar desde este punto de vista es la afirmación, que ahora se sabe es una tendencia universal, de que en el órden básico de palabras el sujeto precede al objeto. Se conocen hasta ahora cierto número de lenguas que incumplen el universal, por ejemplo el malgache, con orden de palabras VOS y el hixkaryana, con orden básico de palabras OSV. Sin embargo la disparidad entre el número de lenguas que incumplen el universal (probablemente menos del 1 por ciento de las lenguas del mundo) y las que lo cumplen es abrumadora. Decir que los universales no tienen validez porque hay contraejemplos y abandonar la discusión, supone declinar la responsabilidad que se tiene, como lingüista, de estudiar las estructuras significativas del lenguaje. [Comrie, 1981]Comrie-k berak diosku hau:
Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico:... [Comrie, 1981]Beatriz Gallardo-k (Universitat de València) dio (an "Evolución de lenguas y tipología", 2000):
Como vemos, la tendencia universal (un 96% de las lenguas contrastadas) es que el sujeto preceda al objeto, tal y como ya recogía Greenberg en uno de sus universales sintácticos: ...Dio Comrie-k:
Entre las explicaciones que se han propuesto para este predominio,
Comrie sugiere una justificación cognitiva: el sujeto suele ser la entidad de la que parte la acción verbal, mientras el objeto tiene más saliencia cognitiva (lo que en téminos pragmáticos corresponde al foco y al comentario, ...). Otra tendencia que se observa respecto al orden de las palabras es la contigüidad que suele existir entre el objeto y el verbo (un 91% de la muestra de Tolmin). Ambos predominios (colocación inicial del sujeto, contigüidad de verbo y objeto) puden utilizarse como argumentos en pro de la iconicidad del orden de palabras (Haiman, 1992), es decir, la idea de que el orden de las palabras en la estructura superficial refleja el orden de los pensamientos. [Comrie, 1981]
Algunos de los universales de Greenberg, empíricamente comprobados, tienen explicaciones plausibles y esto es el mayor mérito de su relación de universales: se ha progresado tanto empírica como teóricamente. [Comrie, 1981:140]Comrie-k eskaintzen dizkigú azalpen nagusiak zein eman diren burúz existentzia on universal linguistikoak:
EXPLICACIONES DE LOS UNIVERSALES LINGÜÍSTICOS
Dentro de la propuesta generativo-transformativista sobre universales lingüísticos, ..., es evidente que la cuestión de la explicación de los universales lingüísticos tene una solución obvia: están ahí porque son innatos. Sin embargo nunca se plantea esta explicación sobre fundamentos independientes, de forma que la única razón para aceptar el innatismo parece ser la falta de cualquier alternativa plausible y global. ... Hay que prestar especial atención a las explicaciones pragmática, funcional y cognitiva, pues son fuentes muy ricas para explicar las propiedades formales del lenguage.
...
1. Monogénesis:
... La desventaja de la monogénesis como supuesta explicación de los universales lingüísticos, es que resulta absolutamente especulativa e inverificable: si todas las del mundo descendieran de una sola lengua original -custión que debe quedar abierta- , el lapso de tiempo entre la lengua original y nuestros testimonioa más antiguos de lengua es tan grande, que no hay esperanzas de establecer este origen monogenético, ni de rastrear los cambios que separan el proto-mundo de las lenguas atestiguadas. ......
2. El innateísmo y otras explicaciones psicológicas:
... Aquí nos limitaremos a reiterar que, como explicación de los universales lingüísticos, sobre todo considerándolo sin un compromiso apriorístico con el paradigma chomskyano, el innatismo permanece falto de sentido porque no está sujeto a verificación independiente alguna -más bien es el nombre dado al conjunto de universales lingüísticos, y el uso de este nombre no debe impedirnos apreciar el hecho de que un nombre no es una explcación. ...
3. Explicaciones funcionales y pragmáticas:
Otra propuesta de explicación de los universales lingüísticos sería la de que ciertos universales sirven para hacer las lenguas más funcionales, bien como sistema de comunicación en general, o, más específicamente, en relación con las necesidades comunicativas de los seres humanos. ... La base de las explicaciones funcionales en sintaxis es que el universal lingüístico dado facilita la recuperación del contenido semántico a partir de la estructura sintáctica, mientras que la violación del universal la dificultaría. ...
Bistan da, Comrie-k bere oinarrizko liburu horretan egiten dú nagusiki nire planteamendu berbera, zein den hurbilketa funtzionala. [71] [⇶] [A15] [A16] [A17]
RESUMEN
En este capítulo hemos contrastado, y ejemplificado, dos opciones
radicalmente distintas sobre la investigación de universales lingüísticos y sobre los universales lingüísticos. Una, defendida por Chomsky, arguye que la mejor forma de estudiar los universales lingüísticos es mediante el estudio abstracto y pormenorizado de una lengua individual, y considera que la explicación fundamental de los universales lingüísticos es que son propiedades innatas del ser humano. La otra, sustentada por Greenberg, y también en este libro, afirma que la investigación sobre universales lingüísticos requiere como base de datos una amplia variedad de lenguas, considera que se pueden establecer algunos universales lingüísticos según niveles concretos de análisis, y mantiene una actitud abierta sobre posibles explicaciones de los universales lingüísticos, considerando sobre todo los factores psicológicos y funcionales (incluyendo los pragmáticos). [Comrie, 1981]
posted by Jesus Rubio at astelehena, urtarrila 16, 2006
16 Comments:
Kaixo Ricardo:
Nik, hemen, egin nituen bost galdera, eta hor dago planteamendu bat (planteamendu estatistiko-funtzionalista-orokorgarria).
Lakarrak, hemen, "gomendatu" zidan Comrie.
Eta Comrie-k egiten du nire planteamendu estatistiko-funtzionalista-orokorgarri hori berbera, alegia: bilatu regularitateak (tendentzia unibersalak), eta horiek azaltzeko, lehenetsi esplikazio funtzional orokorgarria:
Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico: ....[Comrie]
edo
Entre las explicaciones que se han propuesto para este predominio, Comrie sugiere una justificación cognitiva: el sujeto suele ser la entidad de la que parte la acción verbal, mientras el objeto tiene más saliencia cognitiva (lo que en téminos pragmáticos corresponde al foco y al comentario, ...).[Beatriz Gallardo]
Hori ez baduzue ikusten, ez onartzen (nola onartu egin beharko zenuketen bai Lakarrak eta baita zuk ere, Ricardo), nik esan behar dut ezen zuen itsukeria zientifikoak ez du mugarik.
Bide batez, galderak egitea eta erantzunak eskatzea librea da, baina nork bere ikerketa interesak izatea eta interes horien barruan ez daudenei ez erantzutea ere librea da. (Ricardo G.)
Hau goikoa irakurririk ganik Ricardo Gomez gogora etorri zait zer ote da apologia egitea alde boikota at responsabilitatea. Edozelan ere ezin bazaio eskatu ezein persona konkretu individualari sar dadin mundu investigativo konkretuan inork agindurik, da egia ere generalki dagoz obligatuak (ez behartuak) linguistak kin euren responsabilitate proprioak, berba eginik generalki eta kollektivoki, ez kin konkretuki hain eta hain urlia.
Patras, Peloponnesoa.
Diozu, Ricardo:
"Comriek dioenak (zuzen izan ala ez) berdin-berdin balio duela SVO, SOV eta VSO hizkuntzetarako,..."
Jakina! Goiko mezu hori ez da baizik lehenengo mezua hon serie bat, zein izan daiteke luzea, non erantzunen diot a Joseba Lakarra. Hurrengo mezuetan jarraituko dut ildo hori.
"... eta, halaber, oinarrizko ordenaz ari dela, ez nahitaezko eta betirako ordenaz."
Noski, ba!
"Proposatzen dizut zuk zeuk egitea ikerketa "serio" bat, planteatu dituzun bost galderei erantzuteko, ..."
Beraz, ezin duzue ezertxo ere esan? Ezta Europa mailan ere?
Egia esan, nik gehiago espero nuen ti ikerle batzuk zein dedikatzen dira, besteak beste, a aztertzea protoeuskararen hitz-ordena.
Eta are gehiago ti ikerle bat nola zu, zeinek zenioen hemen ezen:
"Egia bide da, halere, hitz ordenan gehienik --ez bakarrik-- gertatu den aldaketa SOVtik SVOra doana dela; ..."
Nondik atera duzu ideia hori? Ez diguzu esan nahi?
Ricardo, batetik esan ze nire erantzunak orai nagoelarik Grezian ez dira eginak nik ohi dudan konditionetan ze hemen nago interneten nagoenean soil.
Jake esaten duzu (esaten duzunez gero, esaten duzun ezkero; hirurak erabiliak euskara realean) ez duzu nire mezua ulertu' reesango dut beste hitz batzukin, ea hortara ulertu ahal duzu nik esana jada. Ba dauka bi parte, 1 eta 2, nahiago baduzu.
Lehenengoan, printzipalean, nioen ezen zurea irakurririk [Bide batez, galderak egitea eta erantzunak eskatzea librea da, baina nork bere ikerketa interesak izatea eta interes horien barruan ez daudenei ez erantzutea ere librea da.] etortzen zait gogora zer ote da pologia egitea alde boikota at responsabilitatea esan nahirik ze egiten duzu edo hurbil hortarik apologia boikotaren alde ez erantzuteko edo evitatzeko responsabilitatea eskapando, responsabilitate inherentea. Hortaz, orai ba dakikezu zer esan nahi nuen eta ahal duzu erantzun, nahi bazendu.
Bigarrenean, 2. partean esango dugu, despistatu zaituke lexikoak, horrek obligatuak, baina ez behartuak, ze askok eta askok berdintzat eta tzat synonymo hartzen dituzte bi hitzak, behabada hori jazo zaizu zuri ere, ziur ez dakit. Gaurko purismoan (lexikalean, besterik orai ez aipatzearren) desterraturik dago tik euskara obligatu hitza. Bien differentzia ulertzeko jakin daigun ze dator obligatu tik obligatione eta behartu tik behar. Halan esaten dugu behartu edo derrigortu dabe pagau daian, baina ez zeukan obligazinorik pagatzeko, edo, igoteko Everestera ez zagoz obligaturik eroaten oxigenorik baina bai beharturuk, edo noiz dago semaphoroa gorri daukat obligationea geratzeko baina ez nago beharturik.
Guzi honekin zein ez da guti, Ricardo, ez bazaizu nahiko gaztiga zazu' eta egingo dut beste ahalegin bat seguruenez. Ahaztu baino lehen esan dezadan bidenabar eta mesedez txartzat ez hartu ezen nik eginiko galderarik utzi duzu inoiz baino sarriago gabe erantzun. Ba nuen gehiago ere esateko buruz beste puntu konkretu differente bat baina egingo duket beste leku batean, akaso. Izan ondo Ricardo eta egin zure ahalegina zeure erara alde euskara (euskararen alde) responsableki, nahi dukezun artio.
Hemen, Ricardo, tranpa egiten duzu -nahitara edo ohargabeki, nik uste horraitio behar du izan derrigorrez ganik philologo bat nahitara- noiz esaten duzu “Txopi: Ba nik ederki ulertu dut zure mezu luzea lehen irakurketan, euskaraz idatzita badago ere”. Ricardo, probemak dagoz non dagozen eta ez dagoz non ez dagozen. Esaterako kamino baten dagoz batxean non dagozen, ez horraitio non ez dagoen batxerik kamino hortan. Ari gara generalki, Ricardo, ezen euskaraz ulertzeko ba dagoz problemak eta ezintasunak textuen redaktionean (libreki redaktatzean eta ere noiz behar da traduzitu) ez izanik ere luzeak, esaterako an titular periodistikoak, zuk ondo ederki dakizun lez. Ez gara ari buruz ezein textu, gara ari buruz ari garena, Ricardo.
Esaterako euskaratu zazu hau textu turistikoa hon prospektu informativo normala eta gero egingo dugu berba konkretuan. Bestea da eskapismoa edo nola esango luke hak Josu Lavin ederki, grazioso eta humore sanoz humoretsu' geratzen zara tan kanpante eskapando, muzin eginik arlo darabilguna (ezen da ba dira problemak eta problema handiak an syntaxia hon euskara; nik diot neure aldetik ze problemak ez dira soil syntaktikoak baizik gehiago, nola lexikoa, orthographia, verbua,... Hara Ricardo textua' dezazun edo dezan itzuli zeuk nahi lukeenak (kostu ekonomikorik balu traduktioneak, neure kontu eta hortaz trankil).
En el interior, las obras fueron continuadas según el estilo adoptado en las dos primeras capillas de la derecha, cuyas partes de obra habían sido ya construidas dado que, en el edificio actual, el exterior clásico se contrapone a un interior gótico que refleja muy bien el tradicional decorativismo que seguía los cánones de la corte, suavizado apenas por unas “correcciones” aconsejadas probablemente por el mismo Alberti.
Erantzunaren zain, fite artio.
Ricardo, momentuz ez dizut erantzungo ze orai asteburuan ez dakit zelan ibiliko naiz astiz eta egokieraz eta datorren astean ustea dugu itzultzeko, bidaiatzeko hemendik Greziatik kin automobila horra Nafarroara etxera.
Izan ondo eta segi lanean eta animoso.
Patras
Zapatua 21 urtarrila 2006.
Lehenengo (1) esan, Ricardo, ze ez nuen ulertu ondo zer zen ez zenduena ulertu eta hortakoz izkiriatu nuen hori buruz lexikoa (obligatione eta behartu) ze ez zenuen esaten baizik soil “ez dudalako zure mezua ulertzen, ez zehazki eta osoki behintzat”. Ricardo askotan zara zeharo hitzetan spartanoa eta telegraphikoa (oraiko hau, aipua ere egin zenuena buruz zioena hak jn Arrate presidentea hon Athletic eta ... gehiago), nire ustez bedere. Markatu behar zenuen eta konkretatu piskat gehiago zer zen ez zenuena ulertzen guzion mesederako. Vale, hori lehenengo.
Sarturik beste sail batean (2) diosu ezen zara edo zarateke “marzianoa” zeren ...
“Izan ere, martzianoa naiz antza. Txopik idatzia primeran ulertu nuen, euskara arruntean idatzita ere, eta zuk edo Rubiok idazten dituzuenak oso-oso nekez ulertzen ditut, lauzpabost aldiz irakurri ondoren eta daudakan burmuin apurra horretan buru-belarri jarrita.
Azkenik, zuen hizkera hori ulertzea lortzeko modu bakarra gaztelaniaren bitartez galbahetzea dela, hots gatelaniara hitzez hitzeko itzulpena egitea. Eta, hala ere, ez dut beti lortzen.
Hortaz, martzianoa naiz, ez baitut ulertzen nolatan izan daitekeen zuen idazkera hori hain komunikatiboa, ulertzeko hain zaila gertatzen bazait. Bakarra izango al naiz horretan?“.
Nahiz ederto ongi dago analysiak egitea tik prespektiva personala' uste dut ze duzu personalizatzen lar Ricardo, zeren problemea ez da hon “marziano Ricardo” edo “flipatu zombi Erramun eta Jesus”, baizik da ea duen ala ez duen problema syntaktikoak -aski handiak; handitasuna beti da derrigorrez respektuz zeozer, kasu hontan beste hizkuntzak, esan dezagun simpletzeko gure inguruko hiru relevanteak soil inglesa, frantzesa eta espainola- gure hizkuntzak, hak euskara; hori da “arlo darabilguna”. Dudarik ez dagoke, gainera, ze nire prosa personal hon Erramun ez dateke onena, ez onenetarikoa eta gainera izan ahal naiz ere kontraproduzentea eta kaltegarri developamendu syntaktiko hortan, hau da an dynamikea ze behar luke hak euskara kommunikativoa nola jada salatu zuen explizituki hak Josu Lavin (eta hontan ere izan ahal du Josuk egiaren parterik), baina hala ere hor ez dago gunearen epizentroa, ez. Da problema impersonal eta apersonala.
Besterik da' zuk sartu nahi ez baduzu an hori “koba volkaniko” eta akaso ere “explosivoa” aritzeko auzolanean bila euskara modernoak behar dituen bide berriak, apportaturik zure ahala zein (ni seguru naiz -soil intuitivoki- zeren ez bait zaitut zu ezagutzen eta ezta zure lan personala) ez dateke guti eta arbuiagarri.
Beheraxago diozu (3):
Besterik da pentsatzen baduzue euskarak bakarrik balio behar duela itzultzeko (gaztelaniatik itzultzeko, hobe esanda). Behin eta berriz darabilzuen argudioa testu bat gaztelaniatik euskarara itzultzea delako, horixe bailitzan euskarak duen erabilera bakarra edo garrantzitsuena.
Hemen diozuna, Ricardo, da nire ustez arras interesantea. Zeren nik behintzat eta seguru Jesus Rubiok eta beste edozeinek eta seguruenez ezta zuk ere ez dugu pensatzen euskarak valio du bakarrik itzultzeko eta gutiago soil tik gaztelania. Nondik atera dukezu hori ideia barraban hori? Edozelan ere nabarmenki euskarak, gu izanik horren populu txipia (500.000 jende), behar du eta beharko du asko itzuli hon edozein hizkuntza (eta seguru itzuli beharko da ez guti tik gaztelania, nola orai berean). Orduan, Ricardo, ez kendu importantziarik itzulpengintzari, nahiz ez da hori kokretuki “arlo darabilguna”. Gainera, akaso, beharbada, agian, onhartzen duzu ezen behintzat hemen -hemen itzultzean, bai- ba du problemarik euskarak, baina soil hemen. Ez al da hola, Ricardo? Hemen bai? Galderea da Ricardo, ez ahaztu.
Galdetzun duzu (4), xuxen:
“Bide batez, behin galdetu nuen eta ez zidan inork erantzun: hizkera mota hori hitz egiteko ere, ahoz alegia, erabiltzen al duzue?”
Hemen esan ezen ez dut ongi ulertzen galderearen zergatia zeren ikusten eta erixten ez badiozu egoki “hizkera mota horri” ez diot zentzurik hartzen nik interesatzeari ea ere “erabiltzen dugu” berbaz. Baina erantzunik zure galdereari diot nik -ez naiz sartzen kin Jesus R.- ze ez dut ikusten ezer txarrik erabilera hortan noiz egingo litzateke egoki (ez beharbada, nik izkirioz bezain desegoki eta inulergarri, nola zuk diostazun).
Azkenean ari zarela niri buruz (5) amaitzen duzu:
"Arlo darabilguna", Rubiok dioen bezala, zeuek darabilzuena da, ez nik. Eta ez dut ulertzen zergatik pentsatzen duzuen zeuentzat garrantzitsua denak mundu ororentzat izan behar duela. Problema (eta batez ere soluzioa) zuek ikusten baduzue, zuek kezkatu; baina ez pentsatu jende guztia kezkatuko denik eta bere denbora horretan gogoeta eginez pasatu nahi eta behar duenik.”
Nahiz ari zarela buruz “arlo darabilguna” diozu ezen da guk darabilguna eta ez zuk, diot nik ze zu sartu zara esaten -nehork hortara dei expliziturik egin gabe- ezen ondo ulertzen duzu redaktatua hak Mikel Mendizabal nahirik agertu ze ez dago problema syntaktikorik an euskara. Zu zeu sartu zara hortan “arlo zenerabilana” (uste dut verbuak ondo irten didala, viva ni). [Ba da gero terriblea, ez nahi onhartzea duela diffikultaterik euskarak; verbua tarteko].
Eta amaitzeko, ze ba da niretzat nahiko, esango dut zeozer ze beharbada ez da egia osoa baina bai da nire sentipena ezen zuk bai ikusten duzu problemak euskaraz (nola “kordako” gehienak) baina ez zara mintzatzen zeren litzateke “politikoki inkorrektu”. Hori da nire ustea, uste darodana harik zuk gezurtatu.
Patras, domeka arratsaldea 22 urtarrila 2006.
Horrá zenbait erantzun zein desagertu diren:
Ricardo Gómez-ek zioen.
TUESDAY, JANUARY 17, 2006 4:04:00 PM
Ez dakit Joseba Lakarrak ikusten duen (ez dut uste), baina nik neuk ez dut
ikusten. Comriek planteatzen duena (hizkuntzen tipologia eta hizkuntzen
unibertsalak aztertzeko eta azaltzeko bide bat, bakarra ez dena) eta zuk
planteatzen duzuna (hizkuntza jakin bat, euskara, artifizialki aldatzea) bi mundu
desberdini dagozkie: Comrierena hizkuntzalaritzari, zurea hizkuntza artifizialen
eraikuntzari.
Bestalde, ez nago seguru Comrieren testua (mezuan aipatzen dituzun pasarteak
behinik behin) beti ondo ulertu duzun:
1. Subjektua objektuaren aurretik agertzea berdin-berdin gertatzen da SVO, SOV
eta VSO hizkuntzetan.
2. Bestalde, hizkuntza baten hitzen oinarrizko ordena ("orden básico de
palabras", Comrieren testuan) gauza bat da eta hizkuntza batek nahitaezko hitzen
ordena bat izatea beste bat. Tipologian SVO, SOV, VSO... hitzen ordenez
mintzatzen denean, oinarrizko ordenaz mintzatzen da (hizkuntza baten oinarrizko
ordena zein den jakiteko dagoen zailtasun guztiak gorabehera).
3. Greenberg-en, Comrie-ren eta, oro har, hizkuntz tipologia aztertzen duten
guztien ikerketak DIREN hizkuntzetan oinarritzen dira, eta ez IZAN BEHAR
LUKETEN hizkuntzetan. Beraz, hizkuntzen egiturak nolakoak diren azaltzen
saiatzen dira, eta hortik joera unibertsalak-eta ateratzen dituzte. Baina ez dute
ezer esaten (ezta saiatu ere) hizkuntzek nolakoak izan behar luketen, ez dute
hizkuntzen ustezko balioa epaitzen, eta ez dituzte hizkuntzak aldatu nahi, inondik
ere.
Ricardo Gómez
Txopi-k erantun zuén honako hau (I):
TUESDAY, JANUARY 17, 2006 6:59:00 PM
Baina B. Bichakjian aldiz ez dator bat egungo "ikuspegi ofizialarekin".
Hizkuntzalari honen ustez, badira orden batzuk askoz eraginkorragoak. Eta orden
hau SVO da. Zergatik? Esaldiaren estruktura, gakoa hasieran jarri behar delako
eta beste guztia atzetik. Alegia etxe bat egiterakoan estrukturatik hasi behar dela
eta ez ladriloak ipintzen.
Egia da hizkuntza guztiak ez dutela SVO ordena, baina halaxe dute -idazle honen
ustez- hizkuntza eboluzionatu guztiak. Arazoa da gure hizkuntza, -erabilpen
ezagatik, bere historiarengatik, gramatika zorrotzegia duelako eta abar oso luze
bat- oso atzeratua geratu dela. Ez bakarrik sintaxian, baita morfologian ere.
Aditzak esaterako izugarri konplexuak dira euskaraz. Ez alderatu demagun,
inglesarekin, non bost urteko haur batek bere hizkuntzako aditz ia guztiak
menderatzen dituen. Proba bat egin nahi duzue, ea zenbat euskaldunek
gaindituko luketen Euskarazko Aditz Azterketa bat... Hitzetik hortzera bada, ez dut
uste hiztun bakar bat aurkituko genukeenik. Zer esanik aditz trinkoekin sartzen
bagara...
Beste horrenbeste demagun adjetiboekin. Zenbat ditugu euskaraz? Oso gutxi. Eta
zenbat izen abstrapto? Beste horrenbeste. Eta zenbat kolore ditugu? Hiztegi
pobrea dugu eta gainera hitzak sobera luzeak dira eta gainera, hitz luze hauei
atzizkiak ipini behar dizkiegu. Arazo gehiegi hizkuntz zaulia izateko.
Sinzeroak izan gaitezen. Gure hizkuntza maitagarri da baina ez da beste batzuk
bezain Eraginkorra, Komunikatiboa, Erraza, Malgua... Bichakjianen teoriei
jarraituz, gure hizkuntza mendeetako eta mendeetako atzerakuntza darama. Eta
horren froga ditugun euskaldunak dira. Euskaraz dakite, bai, baina gehienetan
erderaz. Euskeraz ikastolan, manifetan, haurrei hitz egitean, ogia erostean,
elkarrizketa bateko lehen minutuetan, lan postua eskatzean... baina benetako
hizkuntza: erdera.
Beste adibide bat: Entzun gure komunikabideetako esatariak. Lau gauza esateko
sekulako denbora luzea behar dute, askotan hitzmotelak ematen dute (ez da
beraien errua, beraiek ahal dutena egiten dute eta gainera ongi egina). Esaldi
bakun bat, gehi beste esaldi bakun bat, gehi beste bat... gehiago pentsatzen ari dira
esaten ari diren horretan, -alegia gramatikan, aditzetan, esaldiaren joskeran,
ergatibo plural bat heldu dela... - retrasmititzen eta ikusten ari diren kirolean
baino.
Orain zaping egin eta ikusi telebista ingles bat: sekulako abiaduran solasten dute,
denbora laburrean informazio pilo bat -honetan laguntzen du inglesez hitz
gehienak monosilaboak izateak-. Esataria ez da ingles hizkuntzaren gramatikan
pentsatzen ari, zeren inglesaren sintaxia komunikatiboa da, aditzak izugarri
errazak, hiztegi oso aberatsa du, espresioak, konplikazio gramatikalik ez... Ezin da
konparatu euskararekin, ezin da! sentitzen dut, baina hala da. Nahiko nuke oker
egon, biziki maite dut euskara, andrearekin, semearekin, lagunekin, idaztean...
erabiltzen dudan hizkuntza da, baina hala ere oso konzientea naiz ez dela beste
hizkuntza asko bezain efizientea.
Edozeinek ikasi ahal du inglesa, baina nork ikasten du euskeraz mintzatzen?
Ahalegin itzela. Nik neuk, esaterako, ikastola batean lan egiten dut. Jakina
errekreotan eta, haurrak beti gazteleraz egiten dutela, baina irakasleak ere sarri
gazteleraz aritzen dira. Baita euskal komunikabide askotara joaten bazara. Maiz
kazetariak emisioa amaitzen du eta gazteleraz hasten da. Franko ongi ezagutzen dut mundu hori. Eta zergatik hau? Zein da "benetako" arrazoia? (Jarraitzen du)
Txopi
Txopi-k erantun zuén honako hau (II):
TUESDAY, JANUARY 17, 2006 6:59:00 PM
...
Begira, gaixo batek bere gaitza gainditu nahi badu, eman behar duen
lehendabiziko, eta derrigorrezko, urratsa, bere gaixotasuna ezagutzea eta onartzea
da. Bestela jai du. Ez du zentzurik arazoaren aurrean begiak ixteak. Honela ez dira
arazoak konpontzen. Gure hizkuntza maitagarria salbatu nahi badugu,
lehenbiziko, eta derrigorrezko, urratsa, bere bere limitazioak onartzea da. Eta gero
hasiko gara soluzioak bilatzen. Bestela jai dugu.
Gakoa da jendeak ez duela ikusi nahi. Ez gara objetiboak, zorrotzak, zientifikoak...
ez dugu ikusi nahi, eta honela ezin da aurrera egin.
Txopi
Ricardo Gómez-ek erantzun:
TUESDAY, JANUARY 17, 2006 7:23:00 PM
Txopi: Ba nik ederki ulertu dut zure mezu luzea lehen irakurketan, euskaraz
idatzita badago ere.
Bide batez, ni tontoa izango naiz, zeren bi urtetan ikasi nuen euskaraz hitz egiten
eta idazten eta, eskolatik hasi eta akademia pribatuetan amaitu, ez dut lortu
ingelesez ulertzen eta hitz egiten ikastea (lan teknikoak irakurtzen ditut, eta inoiz
zailtasunak ditut den-dena zehazki ulertzeko).
Ricardo Gómez
Ricardo Gómez-ek erantuten du ki nire goragoko lehenengo komentarioa:
WEDNESDAY, JANUARY 18, 2006 11:49:00 AM
Planteamenduak planteamendu, errepikatzen dizut Comriek dioenak (zuzen izan
ala ez) berdin-berdin balio duela SVO, SOV eta VSO hizkuntzetarako eta,
halaber, oinarrizko ordenaz ari dela, ez nahitaezko eta betirako ordenaz.
Bide batez, galderak egitea eta erantzunak eskatzea librea da, baina nork bere
ikerketa interesak izatea eta interes horien barruan ez daudenei ez erantzutea ere
librea da.
Proposatzen dizut zuk zeuk egitea ikerketa "serio" bat, planteatu dituzun bost
galderei erantzuteko, eta ikerketaren emaitzak nahiago duzun aldizkari
zientifikoan argitaratzea. Zer esanik ez, guztiz librea zara nire proposamena
aintzat hartzeko edo ez.
Ricardo Gómez
Ricardo Gómez-ek erántzun ki Erramun-en goragoko komentario bat:
WEDNESDAY, JANUARY 18, 2006 11:45:00 PM
Erramun: barkatuko didazu, baina ezin dizut erantzunik eman, ez dudalako zure
mezua ulertzen, ez zehazki eta osoki behintzat.
Ricardo Gómez
Ricardo Gómez-ek erántzin ki bi komentario ti Erramun eta ni neu an ondorengo erantzuna, zein doán an bi zati: (I) eta (II).
(I)
THURSDAY, JANUARY 19, 2006 10:30:00 PM
Erramun:
Zure aurreko mezua ulertzeko izan nituen arazoak ez zegozkion erabili zenuen
hiztegiari, hitzen ordenari baizik. Honexek oztopatu zidan aurreko mezua zehatzmehatz
ulertzea (aurrekoa eta hurrengoak, esan behar dut).
Izan ere, martzianoa naiz antza. Txopik idatzia primeran ulertu nuen, euskara
arruntean idatzita ere, eta zuk edo Rubiok idazten dituzuenak oso-oso nekez
ulertzen ditut, lauzpabost aldiz irakurri ondoren eta daudakan burmuin apurra
horretan buru-belarri jarrita.
Azkenik, zuen hizkera hori ulertzea lortzeko modu bakarra gaztelaniaren bitartez
galbahetzea dela, hots gatelaniara hitzez hitzeko itzulpena egitea. Eta, hala ere, ez
dut beti lortzen.
Hortaz, martzianoa naiz, ez baitut ulertzen nolatan izan daitekeen zuen idazkera
hori hain komunikatiboa, ulertzeko hain zaila gertatzen bazait. Bakarra izango
al naiz horretan?
Besterik da pentsatzen baduzue euskarak bakarrik balio behar duela itzultzeko
(gaztelaniatik itzultzeko, hobe esanda). Behin eta berriz darabilzuen argudioa
testu bat gaztelaniatik euskarara itzultzea delako, horixe bailitzan euskarak duen
erabilera bakarra edo garrantzitsuena.
Bide batez, behin galdetu nuen eta ez zidan inork erantzun: hizkera mota hori
hitz egiteko ere, ahoz alegia, erabiltzen al duzue?
"Arlo darabilguna", Rubiok dioen bezala, zeuek darabilzuena da, ez nik. Eta ez dut
ulertzen zergatik pentsatzen duzuen zeuentzat garrantzitsua denak mundu
ororentzat izan behar duela. Problema (eta batez ere soluzioa) zuek ikusten
baduzue, zuek kezkatu; baina ez pentsatu jende guztia kezkatuko denik eta bere
denbora horretan gogoeta eginez pasatu nahi eta behar duenik.
Ricardo Gómez
Jarraitzen dugu kin Ricardo-ren bigarren partea:
(II)
Jesus Rubio:
Honako hau diostazu: "Beraz, ezin duzue ezertxo ere esan? Ezta Europa
mailan ere?
Egia esan, nik gehiago espero nuen ti ikerle batzuk zein dedikatzen
dira, besteak beste, a aztertzea protoeuskararen hitz-ordena."
Ez, ezin dizut ezer esan, ezta Europa mailan ere. Eta sentitzen dut nitaz
espektatiba hobeak bazenituen.
Ez dakit Europan zenbat hizkuntza hitz egin diren, ez dakit zein denbora-tarteri
buruz ari zaren, ez dakit hainbat hizkuntzaren daturik, ez dakit hizkuntza asko
noiz nola eta zein baldintzatan aldatu diren... hainbeste gauza ez dakit. Eta,
larriagoa dena, nork jakin dezakeen ere ez dakit. Zuk badakizu, hari luzatu zeure
galderak, ea zorte hobea duzun (ez baitidazu esan galdera horien erantzunak zuk
zeuk aztertzeko prest zauden ala ez).
Beste hau ere badiozu:
""Egia bide da, halere, hitz ordenan gehienik --ez bakarrik-- gertatu
den aldaketa SOVtik SVOra doana dela; ..."
Nondik atera duzu ideia hori? Ez diguzu esan nahi?"
Ez da hori kontua. Egia esan, ez naiz gogoratzen artean non kontsultatu nuen
zehazki. Nire errua izan zen orduan erreferentzia bat edo lotura bat ez ematea,
sentitzen dut.
Dena dela, ziur naiz datu horiek aurkituko dituzula tipologiari buruko oinarrizko
bibliografia irakurtzen amaitzen duzunerako (Lakarrak Comrierekin hasteko
gomendatu zizulako, ez hor eta bere aspaldiko liburu batean geratzeko,
interesgarria izanda ere).
Bukatzeko, hemen galderak egitea boladan dagoenez, nik ere egin nahi ditut
galdera batzuk. Eta erantzuten ez didazun bitartean, pentsatuko dut eskapismo
hutsean zabiltzala eta abar eta abar.
Hauexek dira nire galderak. Ekonomilari serioa zarenez, ekonomian doktorea
gainera, ziur naiz jakingo duzula erantzuten:
1. Europan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza
positiboa izatetik ordainketa-balantza negatiboa izatera?
2. Europan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza
negatiboa izatetik ordainketa-balantza positiboa izatera?
3. Munduan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza
positiboa izatetik ordainketa-balantza negatiboa izatera?
4. Munduan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza
negatiboa izatetik ordainketa-balantza positiboa izatera?
5. Hori guztia kasualitatea al da?
Jakintzat ematen dut zuk galdera hauei erantzuteko erabiliko dituzun denboratarteak
izango direla zure galderei erantzuteko inplizituki eskatzen zenituen
berberak.
Ricardo Gómez
Txopi-k esan:
FRIDAY, JANUARY 20, 2006 3:56:00 PM
Aupa Ricardo:
Agian nire testoa lehenengoan ulertzen ahal duk, baina honek bere esplikazioa
dik: esaldi bakunak eta sinpleak erabiltzen dizkiat gehienbat, beste edozien
idazlek bezalaxe, zeren (head first)euskaraz esaldi subordinatuekin sartzen
bahaiz, nahiko lan! idazlearentzat eta are gehiago irakurlearentzat.
Bi urtetan eukaraz hitz egiten ikasi bahuan, eta gainera alfabetatu, Zorionak!
aseguratzen diat oso gutxik lortzen duela horrelako markarik. Eskertzekoa hala
ere holako jendea egotea.
Inglesarekin arazoak? interes falta izango duk. Hoa hiru hilabete Inglaterrara eta
kontatuko didak... Londonen topatu niken Andaluziako neska bat inlesez
primeran solasten zena eta galdetu nioken ez zenbat denboran hasi zen hizkuntza
menderatzen, -Al cabo de un "Me" ya "empesé a "pensá" en "inglé", aunque algo ya
sabía cuando me vine "pacá"-. Galdera berdina egin nioken iparraldean topatu
nuen emakume hungariar bati eta antzeko erantzuna eman zidan, -Very soonnahiz
eta ez zidan zehaztu zer zen "very soon" hori, baina ondoren esan zidaken
laister konturatu zela bere inglesa, bere hugariera bezain ona zela.
Donostian topatu niken familia nahiko kurioso bat, non aita inglesa zen, ama
frantsesa eta Alemanian bizi ziren. Bakoitzak bere hizkuntzan hitz egiten zion sei
urteko alabari eta honek eskolan jakina alemanez estudiatzen ziken. Eta hemen
heldu duk kuriositatea: nahiz eta amarekin denbora askoz gehiago pasa, alabaren
hizkuntza "naturala" ez huan ez alemana eta ezta frantsesa ere, inglesa baizik, beti
solasten zen inglesez.
Ni ez nintzen harritu, inglesa hain duk gramatika sinplea, hitz asko monosilaboak
(beraz informazio pilo bat ematen duk oso tarte laburrean), esaldietako parte
desberdinak ez daude bata bestearekin erlazionatuta, aditzak ez dituk
konjugatzen, generorik ez, ez duk redundantziareik "lAS casAS bonitAS", fonema
gehienak ez dute sistema artikulatorioa bortxatzen, ez daukate hizkuntz
akademiarik zeinek aldiro gogorazten duen GAIZKI hitz egiten dukela eta edozein
kreatibitate linguistiko zikiratzen duen. Hiztunak hizkuntzaren eboluzioan parte
hartzen dik, honela "advertisement" hitzetik, "ad" hitz motz, eroso eta efizientera
pasatu dira inongo traumarik gabe. "Sister"tik "Sis"era, hala nola beste hainbat
hitz... Edo aditz! Ez ahaztu inglesak aditz sistema oso konplexua zuela orain dela
zenbait urte.
Nire ustez ebidentea da hizkuntza bat zenbat eta errazagoa izan orduan eta
komunikatiboagoa izango dela. Gehiegizko gramatika lastre bat da
komunikaziorako eta ados nago Bichakjian-ekin, esaten duenean hizkuntzak
berez errazteko joera dutela.
Ez nauk dena dela ingles hizkuntzzalea, berez nahigo nikek esperantoa edo latina
edo euskara efieziente bat, nazioarteko hizkuntza izango balitz. Ez nauk itsua
ordea eta konturatzen nauk euskarak hamaika arazo duela, nahiz eta euskara den
gehien maite dudan hizkuntza, andriakin, semiakin, lanian, kuadrilan eta lan
egiten dudan ikastolan erabiltzen dudana.
Txopi
Argitaratu iruzkina
<< Home