Eta bi aukera postverbalei (SVO kin O neutroa edo enfatikoa) gehitu behar dizkiegu bi aukera preverbalak (SOV kin O neutroa edo enfatikoa)

Atzokoan eta herenegun saiatu gara hurbilketa bat egiten ki doinua zein erakusten dutén esaldi enfatiko eta neutro postverbalek (SVO), eta gaur soilik gogóratu ze bi horiei gehitu behar deutsegu bi aukera preverbalak (SOV), alegia kin azentu enfatiko edo neutroa an objetu preverbala (mendebaldeko "deutsegu" familiko aditz-formak ere aukeran erabiliko genituzke adiéraziz singularra eta plurala). Honela ematen genituen lau aukera horiek an gure sarrera hau:

• Azentu diskursibo horrek, aukeran, argi uzten du ze esaldiaren parte rhematikoena agertzen dá aurrerago zein aditza

Genioen atzo ze:

Bihar gogoratuko dugu nóla geldituko liraken esaldi horiek kin azentu diskursiboa.

Hauek ziren atzoko lau esaldiok:

Patxik ESNÉA edan du (enfatikoa)

Patxik esnéa edan du (neutroa)

Patxik edan du ESNÉA (enfatikoa)

Patxik edan du esnéa (neutroa)

halan ze, idatzita kin azentu diskursiboa geldituko liraké honela:

1.: Lehenengo biek ez lukete eramango azentu ortografikorik:

Patxi esnea edan du.  

2.: eta azken biak, aukeran, eraman ahalko lukete azentu ortografikoa an aditz laguntzailea erákutsiz (aurrerantzako) norabide rhematikoa:

Patxik edan dú esnea.

Hain sinple: azentu horrek, aukeran, argi uzten du ze esaldiaren parte rhematikoena bilatu behar dá aurrerago zein aditza, eta ez atzerago. Azkenik esan ze azentuak ez du desberdintzen artén azentu neutroa eta azentu enfatikoa.

Erabiliz hemen ere atzoko eta herenegungo notazioa (non ezberdintzen genituen azentu printzipala eta sekundarioak, hala nola ere bukaerako beherako intonazioa bidéz azken puntua), honela geldituko liraké bi SOV ordenamendu horiek:

Patxìk ESNÉA edan du. (enfatikoa)

Patxìk esnéa edan du. (neutroa)

non berriro ere, bi esaldi horien arteko ezberdintasun estandar bakarra aurkituko litzaké an intensitatea on azentua, enfatikoagoa an bata, eta neutroagoa an bestea, halan ze mugako kasuetan ez genuken jakingo ondo ezberdintzen artén bata eta bestea. [2416] [>>>]

Ixaka Lopez Mendizabal (1913): "amar eta bat dira amaika eta idazten da 11"

Jarraituz kin atzoko referentzia ki aritmetika-liburua ganik Ixaka Lopez Mendizabal publikatuá an 1913, konprobatzen dugu ze autoreak ez du arazorik ki idátzi adibidez:

9 ta 9 dira 18 [Lopez Mendizabal, 1913:18]

nola ikusi ahal dén beherago:

Autoreak erabiltzen dú SVO ordena noiz nahiago duen, adibidez an bere lehenengo orrialdea (liburuko 3.a):

Bat, idazten da 1 [Lopez Mendizabal, 1913:3]

Gero, 4.enean idatziko dú:

Bat eta bat bi dira ta idazten da 1 [Lopez Mendizabal, 1913:4]

eta 7.enean:

amar eta bat dira amaika eta idazten da 11 [Lopez Mendizabal, 1913:7]

Ariketetan ere bi ereduak aurkitzen ditugú:

2 ta 2 dira 4 [Lopez Mendizabal, 1913:8]

eta:

2 ta 2 - 4 dira [Lopez Mendizabal, 1913:9]

non antzematen dugún ze garbizalekeria sintaktikoa ez zen oraindik oso aurreratua, ez behintzat hain aurreratua nola dagoén egun.

Bide batez, SVO ordenean, aukeran oso erabilgarria iruditzen zaigú idaztea azentua an aditza:

9 ta 9 dirá 18

erakutsiz norántza bideratu behar dugún gure atentzio diskursiboa. Halako azentuak ere harribitxiak dira zat euskara, zeren ahalbidetzen duté idazkera gidatuago eta argituago bat, zuzenean erákutsiz idazlearen intentzioa, harago ti kontextua, zein batzuetan ez datekén hain argia. [>>>]

Baina lehio hori ez da probablea

Txopi-k galdetzen zuén atzo:

Beraz Euskarak du izan preposizioak? Ahal da hau demostratu? Ta baldin bada demostratzen, zertaz ez erabili kin naturalitate osoa? [Txopi] 

Denoi gustatuko litzaiguke izatea lehio bat nondik zuzenean ikusi nóla mintzo zirén euskararen erabiltzaile zaharrak, hala nola ere indoeuroparraren erabiltzaile zaharrak, adibidez noiz adar linguistiko horiek hasi ziren ezberdintzen ti enbor orokorragoak (ikus: "Bakker-ek buruz Blevins-en hipotesia ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirá ahaideak: 'The proposal has to be taken seriously, and a scholarly and open debate should take place'"), edo hurbilago, orain dela 5.000 urte, noiz, uste denez, hasi baitzén Neolitoa an Europako bazter hauek, baina, zoritxarrez, lehio hori ez da probablea. Horretaz mintzo ginen an gure ondoko sarrera, baita erántzunez ki Txopi:

• "... halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz."
  

Seguruena, inoiz ez dugu jakinen nóla mintzo zen euskaraz orain dela 5000 edo 3000 urte, hizkuntzak ez baitu uzten arrasto zaharrik (esan nahi baita, ez-idatzia) salbu an bere morfologia, nondik hizkuntzalari diakronistak, nola den Lakarra, saiatzen dirén berreraikitzen ustezko estruktura zaharrak. Jakina, berreraiketa horiek izan ahal dirá diskutigarriak, halan-ze egon daitezke berreraiketa ezberdinak, nahiz oinarrituak an ber evidentzia morfologikoa. 

eta beherago:

Laburbilduz: gure ustez, kontu inportanteena ez da ea Lakarraren teoria guztiz zehatza den an bere detaile guztiak, baizik ideia eze sintaxiak alda daitezke aráuz baldintzak eta beharrak zeintan mugitu behar diren euren erabiltzaileak, halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz. Eta gaur egun baldintzak dirá litezken exigenteenak, halatan-ze guztiz beharrezkoa da eskura izatea teknologia sintaktiko efizienteena eta efektiboena azpi baldintza orokorrak, zein dirén orohar baliabide prepositiboak. Bide horretan Lakarren lana iruditzen zaigu oso interesgarria, oso aportazio handia.

halaber hauxe genioen an "Hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare":

Euskaran ez daude soilik preposizio berreraikiak zein lotzen diren kin gaur egungo baliabide postpositiboak, baizik-ere preposizio historikoak (hots, preposizioak kin konstantzia idatzia) zein halaber lotzen dirén kin gaur egungo postposizioak ere, eta zeinen bilakaera gertatu dén jarrai-ki euskararen beraren mekanismoak (zein, esaten dugunez, dirén hain propialak nola universalak).

Eta gauza da ze hala baliabide guzti horiek nola euren sorrerako mekanismo sintaktikoak pertenitzen dirá ki euskararen ondarea, nondik joan beharko litzaké osatzen (bidéz erabilera) aukera prepositibo zabal eta potente bat, nola gaur egun behar den. Horrá aukera prepositibo bat, aterea ti euskararen mekanismo sortzaile bat:  

• "beldurrez(-eta) gal(du) beren dirua" = "beren dirua galdu beldurrez"

Bai, hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare, eta eskura. [1816] [>>>]

... halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz.

Zioén Txopi-k herenegun:

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, ...

Seguruena, inoiz ez dugu jakinen nóla mintzo zen euskaraz orain dela 5000 edo 3000 urte, hizkuntzak ez baitu uzten arrasto zaharrik (esan nahi baita, ez-idatzia) salbu an bere morfologia, nondik hizkuntzalari diakronistak, nola den Lakarra, saiatzen dirén berreraikitzen ustezko estruktura zaharrak. Jakina, berreraiketa horiek izan ahal dirá diskutigarriak, halan-ze egon daitezke berreraiketa ezberdinak, nahiz oinarrituak an ber evidentzia morfologikoa. 

Guk, adibidez, askoz probableagoa ikusten dugú OVS zahar bat (zentratua an objetu oso kontextualak) nondik, gero, aisa derivatuko litzaké egungo SOV/SVO, ordezta ikúsi SVO zahar bat, edo are VSO zahar bat, nola proposatzen dutén Lakarra-k edo Gómez-Sainzek (1995). Zeren, adibidez, gure ustez aditz aurreko material hori guztia "e-", "i-", "da-" edo "la-" ez lirake (hasieran behintzat) baizik adverbio edo aditz-modifikatzaile modukoak, zein, akaso gerora, baita instalatuko liraké an aditz-morfologia postpositiboa (batzutan epentizatuak) an funtzio modifikatzaile ezberdinak nola genitibo antzekoa, datibo antzekoa, pronominal antzekoa edo modal antzekoa. Eta gerora ere, morfologia postpositibo hori bihur liteké material prepositibo argia, nola an kasua on "(k)i", gure ustez epentizatua, zeinen erabilera postpositiboak bide emanen zuén ki preposizio potentzial argi bat (nola an "da kar ki gu").

Laburbilduz: gure ustez, kontu inportanteena ez da ea Lakarra-ren teoria guztiz zehatza den an bere detaile guztiak, baizik ideia ezen sintaxiak alda daitezke aráuz baldintzak eta beharrak zeintan mugitu behar diren euren erabiltzaileak, halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz. Eta gaur egun baldintzak dirá litezken exigenteenak, halatan-ze guztiz beharrezkoa da eskura izatea teknologia sintaktiko efizienteena eta efektiboena azpi baldintza orokorrak, zein dirén orohar baliabide prepositiboak. Bide horretan Lakarra-ren lana iruditzen zaigu oso interesgarria, oso aportazio handia. [1720] [>>>]

Givón (1979): "... the synchronic characteristics of syntactic structures cannot be understood without some reference to the diachronic processes which gave them rise."

Atzoko sarreran jartzen genuen gure atentzioa gain dimensio diakronikoa on munduko hitz-ordenen maiztasunak, zein ezinbestez konsideratu beharko da baldin ulertu nahi badugu datu horien sakontasun eta esangura osoa. Zentzu horretan mintzo zén Givón (an bere "On understanding grammar", 1979) bidéz hitz hauek:

... the synchronic characteristics of syntactic structures cannot be understood without some reference to the diachronic processes which gave them rise. [Givón, 1979:235]

Aipu hori jasotzen genuen barnén beste aipu bat ganik Hoeks (2016), non  azken autore horrek berriro azpimarratzen zuén ber ideia: ha inportantzáa on dimensio diakronikoa noiz aztertzen evidentzia enpirikoa gain hitz-ordenak. Beherago agertzen da Hoeks-en aipu osoa, barnén gure sarrera titúlatzen:

• Hoeks (2016): "From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that ..."

zeinen eduki osoa gogratu nahi dugún:

Hoeks (2016) dú jotzen justuki an gakoa: Ez dira soilik azaldu behar nóla banatzen diren gaur egungo maiztasunak artén hitz-ordenak (hori ere, esan gabe doa, aztertu behar da), baizik ere maiztasun diakronikoak, esan nahi baita, horiek ze dúten erakusten zéin izan diren joera evolutibo nagusiak artén hitz-ordenak eta zéin baldintzetan gertatu dirén mugimendu horiek. Hori informazio klavea da an afera hau (zein baita ondo zentrala), eta ezinbestez eman behar zaio tratamendu egokia:

Bai, ...

From the fact that the change into SOV has (almost) never occurred in recent history (Givón, 1979; Newmeyer, 2000), it might be claimed that there exists no preference for SOV word orders. [Hoeks, 2016]

Bai, orobat behar da ikuspegi dinamikoa, evolutiboa, diakronikoa, zein den Hoeks-en (2016) lanaren bizkarrezurra.

Bai, ezinbestez. [1676] [>>>]

Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia on joera bat buruzki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra

Dryer-ek (1980:175) atzo eskaini zigún argumentazio bat zein zen oinarritzen an bi premisa afin iritsi ondorio bat:

... if there is a universal tendency for new information to occur in clause-final position, and if sentential NP's tend to be new information, then one would expect that sentential NP's would tend to occur in clause-final position. [Dryer, 1980:175]

nahiz gero zabaltzen zituén zenbait duda gain demostrabilitatea on premisa horiek:

Neither of the premises of the explanation are demonstrably true. [Dryer, 1980:175]

Hortaz, eta Dryer-en lehenengo premisari eutsiz, ezin liteke demostratu ze existitzen da ...

... a universal tendency for new information to occur in clause-final position, ... [Dryer, 1980:175]

Beherago, Dryer-ek zehazten dú:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Baina, galdetzen dugú:

Noláko hitz-ordena izan beharko luke hizkuntza batek zek erakusten du tendentzia argi bat ki eman informazio thematikoa (zaharra) ondórenda informazio rhematikoa (berria)?

eta erantzuna dá:

OVS

Izan ere, O objetuak erakusten dú tendentzia argi bat buruzki izán rhematikoa barné esaldia (eta are parte rhematikoena), bitartean eta S sujetuak erakusten dú tendentzia argia buruzki thematikotasuna (gaiti arrazoi diskursiboak, zein doazen bihurtzen gerota inportanteagoak azpi baldintza eta behar gerota orokorragoak). V aditza, bere aldetik, izaten dá rhematikoa baina gutxio rhematikoa ze bere osagarria, zein, esan dugunez, izaten baita esaldiko parte rhematikoena.

Eta zéin da munduko egoera on OVS sintaxiak? Zéin da ordena horren egoera sinkronikoa eta, are esanguratsuago, zéin da bere joera diakronikoa? Horretaz mintzo ginen an gure sarrera titúlatzen:

• OVS sintaxiak ez dira soilik 'much more common' an 'small language families', baizik-ze soilik ematen dira an 'small language families'
  

zein jarraian gogoratzen dugun osorik:

Herenegun ikusten genuén nóla Dryer-ek (2011) zúen ematen argudio kualitatibo bat referitua ki SOV sintaxiak (SOV is much more common in small language families) ...

... suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world [Dryer, 2011]

eta atzo gogoratzen genuen ze Lehmann-ek (1992) zúen aportatzen nolabaiteko datu osagarri bat: nóla hizkuntzak zein gehien zabaldu diren geografikoki zehar mundua dúte izaten SVO ordena (inglesa, gaztelania, portugesa, arabea edo txinera). 

Eta gauza da ze ber argudioa zein Dryer-ek aplikatú ki SOV, aplika ahal zaio ki OVS, zeintan, munduan zehar, soilik agertzen zaigu 11 hizkuntza an WALS Online datu-basea (editatua ga Haspelmath an Dryer bera), guztiak ere oso gutxi zabalduak geografikoki an leku eta bizi-baldintza bereziki prokliveak ki isolamendu linguistikoa, nola izan ahal den Amazonia. Adibide argigarria dá Uranina hizkuntza, zeintaz mintzatu ginen an sarrera titulatzén "XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua" (Balbula, 2007): 

Gauza da ze halako OVS hizkuntzetan mezuak derrigor izanen dira oso laburrak, eta gehienetan sujetua eta aditza izanen dira aski kontestualak (ia esan gabe doaz), eta keinuak (informazio jestuala) oso inportanteak. Esan nahi baita ze halako hizkuntza bat izanen da tipikoki oso hizkuntza hurbila ti kontestua, oso "ahozkoa" (oso gutxi literarioa), oso jestuala, oso sinplea.

Eta, realitatean, ¿non bizi dira OVS hizkuntzak?, ¿zein baldintzatan bizi dira? Aukera dezagun bat: Uranina, eta ikus dezagun, gaingiroki bada ere, zein ote diren baldintza horiek:

Bistan da: oso hiztun gutxi, Amazonia inguruan, polisintetikoa, ... Akaso, horrelako hizkuntzak izanen ziren askoz frekuenteagoak an garai oso zaharrak, noiz mezuak ziren oso laburrak, oso adierazkorrak, oso zuzenak, noiz ordena ia berdin zen. Pentsatzekoa da hala izanen zela, eta hasiera ona da hori, baina gaur egun halako sintaxiek ez dute etorkizunik: hain da mugatua ordena hori. [Balbula, 2007]

Bestalde, OVS ordena dá oso sensiblea respektu behar komunikatiboak, horrela izanki oso inestablea, nola genioen an sarrera titulatzen: "OVS ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea":

Edonola ere, gauza da ze OVS hitz-ordena, izanik ere aski argudiagarria an sorrera e hizkuntza guztiak (akaso hizkuntza zahar-zahar bakar bat), ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea, izan ere, komunikazio-beharrak igo ahala, subjektuak hartzen doáz gerota paper diskursibo handiagoa, oinarrizkoagoa, eta hasierara pasatuko lirake, emanez, etapa horretan, SOV hurrenkera. Horrela daukagu ze, munduko hizkuntzen gehien-gehienak kokatzen du, normalki, subjektua hasieran.

Hortaz, OVS ordena oso inestablea izanik (jotzen du ki SOV), gertatzen da ze, periodo historikoan, soilik ezagutzen dira OVS sintaxi gutxi batzuk (oso baldintza berezietan), hala-nola-ze agertzen zaizkigu SOV protoestruktura asko, praktikoki hizkuntza guztietan (berreraikiak edo ez), zein denborarekin eta presio komunikatiboarekin ari diren bihurtzén SVO (gutxi gora behera, hizkuntza guztien erdia dá jada SVO). [Balbula, 2020]

Kontua da ze bádira ordenak zein askoz probabilitate handiagoz agertuko dira noiz hizkuntzak ari diren sortzen (nola OVS edo SOV bera) eta zein, bestalde, mantenduko dira baldin ez bada indar nahikorik arrén alda daitezen. OVS oso inestablea izanik, soilik gelditu da an area oso bereziak (nahizta joera handia izán ki bihurtu SOV). SOV aldiz askoz estableagoa da, baina hala ere behar komunikatiboak handitzean, eta aukera evolutiboa badu, báditu arrazoiak ki bihurtu SVO (nahikoa litzake SOVO desdoblatua), zein den sintaxi-modu efektiboena azpi baldintza eta behar orokorrak.

Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia te joera bat ki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra. Baina ez da hori evidentzia enpirikoa, baizik justu kontrakoa: SVO dá ordena bakarra zein ari den erakusten tendentzia diakroniko argia ki izan gerota maizkoagoa azpi baldintza gerota orokorragoak. [1665] [>>>]

Sinpleki zeren komunikazioa oinarritzen da an logika (tekniko-komunikatibo) universala

 Aipatzen genituen atzo ondorengo hitzak on Viktoria Albert hizkuntzalaria (2019): 

There is a general consensus that the right-branching SVO word order [hau da: SVO ordena non osagarriak garatzen dirá progresiboki aurrerantza] is universally preferred over an SOV order. [Albert, 2019]

Et galdetzen genuén:

Eta zergátik izango litzake ... universally preferred...?

Ba, sinpleki zeren komunikazioa oinarritzen da an logika (tekniko-komunikatibo) universala, zeinen printzipio orokorrena dén koherentzia: koherentzia sintaktikoa, koherentzia interpretatiboa, eta koherentzia intonatibo-expresiboa; nondik gero segitzen dirén hain ondorio inportanteak nola irekitasun diskursiboa edo potentzia handiagoa. 

Eta gauza da ze orohar:

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki koherenteagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak.
  

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki potenteagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak.

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki irekiagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak.
  

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki jarraituagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak. 
  

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki efizienteagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak.
  

• "The right-branching SVO word order" dá nabarmenki efektiboagoa ze bere alderantzizko kidea azpi baldintza komunikatibo orokorrak.  

[1630] [>>>]

Albert (2019): "There is a general consensus that the right-branching SVO word order is universally preferred over an SOV order"

Dio Viktoria Albert hizkuntzalariak (2019): 

There is a general consensus that the right-branching SVO word order [hau da: SVO ordena non osagarriak garatzen dirá progresiboki aurrerantza, burulehena] is universally preferred over an SOV order. [Albert, 2019]

Eta zergátik izango litzake ... universally preferred ...? Bihar saiatuko gara erantzuten.

Bai, agertzen zaigu Seber Altube ezezagun bat

 Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Bicain ari çara!
Altube berria ikusten ari baicara.

Anitz esker, Josu. Hortaz, gogora daigun jarraian zenbait sarrera gain hitz-ordena:

• Altube-k ez zuen esan ze esaldia bukatu behar zen kin aditza: "Los miembros de oración no inquiridos pueden colocarse antes del inquirido, o después del verbo, o distribuídos en ambos sitios; ..." (Altube, 1929, 14)

• SVO absolutiboa: ordena bat zein ez den normalean aipatzen an Altuberen eredua
  

• Oso interesgarriki, Altubek ezberdintzen dú arten galdegai opositiboak eta absolutiboak, non galdegai absolutiboak dagozki esaldi absolutiboak (gure interpretazioan, neutroak, informatiboak)

• Altube (1929): "Las frases de ese género (las absolutivas ...) debieran permitir cierta mayor libertad que las oposilivas en la ordenación de sus términos; ..."   
  

• Pentsa daigun an SOV esaldi transitibo bat non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoirik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu
  

• Altuberen esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola hóriek non galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa
  

• Altube (1929): "Y como las partículas Ez y Ba van siempre prefijadas a la flexión verbal, es decir, preceden a ésta, queda por ello cumplimentado el único precepto obligatorio (§ 11) en cuanto a la posición, ..."
  

• Altube, buruzta estrúktura: "Ez dira etorriko": "En épocas anteriores es posible (asi opinamos nosotros) que esta fórmula fuera extraña a la lengua, ..."
  

Eta ondoko hauek gain baliabide prepositiboak:

• Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz 'aurre-ezarkinak' (baliabide prepositiboak)
  

• Altube (1951): oinarrizko referentzia bat
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BALDIN (argitzailea + expresivoa)
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BAIZIK-ETA (evoluzioa)
  

• Altube (1951) vs. Altube (1929): BAIZIK-ETA (probatzen)
  

• Altube (1950): beste harribitxi bat

• Seber Altuberen sen garatzaile sintaktikoa
  

• Seber Altuberena!!!! (1959)
  

Azken sarrera horretan genioén:

Bai, aurreko sarreran galdetutako esaldia dá Seber Altube-rena berarena, 1959ko urtarrilean idatzia ki Euskaltzaindia:

Mojetan' baita Praille ta Apaiz askotan ere, eta geiago guzi oien goi-nagusi errespetagarrietan' bada siniste illun bezelako zer bat, zeiñek agintzen baitie, euskera eztutela erabili bear, ezin bestez baizik;... [Altube (1959), Euskaltzaindia-ri, an: Euskera, 4. libk., 43-56]

Errepikatuko dut: Seber Altube-rena!!!

Bai, agertzen zaigu Seber Altube ezezagun bat. [>>>]

Euskaran bertan ere, esaldi negatiboetan (SVO baitira) aditz laguntzailea kokatzen da aurré aditz semantikoa

Genioen hemen ze SOV sintaxietan aditz laguntzailea kokatu ohi da atzén bere aditz sematikoa, bitárten SVO sintaxietan, gehien-gehienetan, aditz laguntzailea kokatu ohi dén aurrén aditz semantikoa, eta gogoratzen genituen Greenberg-en datu hauek (1963):

Universal 16: In languages with dominant order VSO, an inflected auxiliary always precedes the main verb. In languages with dominant order SOV, an inflected auxiliary always follows the main verb. [Greenberg, 1963]

Akaso gaineratu beharko litzake ze, noiz ordena nagusia izán SVO (II motakoa), aditz laguntzailea ia beti kokatzen da aurrén bere aditz semantikoa.

Gauza da ze Greenberg-en laginean euskara dá 8 SOV hizkuntza horietako bat non auxiliary follows verb, eta azpimarratu nahi genuke ze, euskaran bertan ere, esaldi negatiboetan (SVO baitira), aditz laguntzailea kokatzen da aurrén aditz semantikoa. Ikus ondorengo aipua ti EGLU-I (1991):

Bai, euskaran ere existitzen da "aditz laguntzailea - aditz semantikoa" ordena neutroa an esaldi negatiboak. [1513] [>>>]

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua on Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak (sujetuak: 1, objetuak 2)

Ikus daigun zér gertatzen den an eredua on Hawkins (1994) noiz supósatu sujetu laburragoak zein objetuak (sujetuak: 1, objetuak 2):

1) Baldin soilik aditzek eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• VSO = OSV : %84
• SOV = VOS: %75       

2) Baldin bai aditzek eta baita objetuek ere eráiki aditz-sintagmak:

• SVO = OVS: %100
• SOV = VSO = OSV : %84 
• VOS: %75

Ikusten dugunez, noiz objetuak diren luzeagoak zein sujetuak (2 versus 1), SVO dá efizienteagoa zein SOV bai noiz aditzek soilik eráiki VPak, eta baita noiz aditzek eta objetuek eráiki VPak. [1488] [>>>]

SVO (estruktura diskursiboki koherenteena) dá estrukturalki oso-oso establea eta aurrikusgarria: mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinárrituz esaldi koherentea)

Gogora daigun ze eredu teoriko aplikatuak ki linguistika ez dira baizik representazio sinplifikatuak on realitate linguistikoa, halan ze euren helburua ez da jasótzea realitate horretako zehaztasun guztiak kin euren kasuistika partikular guztiak (linguistikan kasuistika amaitezina izaten da), baizik soilik realitate horren ardatz nagusiak zeinekin, asmátuz gero, akaso azáldu realitate horren joera nagusiak, tendentzia nagusiak, orohar.

Eredu teorikoak dirá ikerbide deduktiboak non aztertu nahi den zéin dirén konsekuentzia logikoak zein diren segitzen ti supuesto batzuk, printzipioz ondo fundamentatuak. Gure ereduan, kasurako, abiatuz ti hierarkia diskursibo asimetriko bat, heldu gara ki ordenazio bat artén hitz-ordenak (aráuz euren memori kostuak) zein, esango genuke, ederki ajustatzen den ki behatutako maiztasun-tendentzia sinkroniko eta diakronikoak (abiatuz ti antzinako SOV ordena bat zeinen sorrera-baldintzak guztiz bereziak baitziren, oso partikularrak, ez orokorrak). 

Eredu horretan, ikusten dugu nóla koherentzia dikursiboak dakár, adibidez, rekursibitate funtzionala, non informazio rhematikoa joan ahalko den progresiboki zehazten erosoki bidéz konbinazioak artén perpausak eta sintagmak zein ondo arinki eta pausatuki joan litezké gehitzen barné estruktura koherente bat, non informazioa doan integratzen online an aurreko dikursoa.

Abantaila komunikatibo horiek ekarri beharko lioketé estabilitatea ki estruktura koherenteena, zein den SVO, halan ze, behin hortara helduta (baldin ahal bada, zeren ez da zuzeneko kontua), SVO estruktura bihurtuko zén ondo establea, ondo aurrikusgarria, aurrikusgarriena. Eta justuki horixe gertatzen da. Ikus an ondorengo taula (kin datuak ganik Steele, 1978) nóla SVO ordenean mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinarrituz esaldi koherentea), bigarrena V transizionala, eta azkena O rhematikoena, luzeena, non espero dugun informazio expresiboena, akaso sorpresiboena, non erabili nahi genukén intonazio bereziena eta adierazgarriena (salbu an egoera pragmatiko-kontextual bereziak zein markatuko liraken bidéz intonazio berezia ere): 

SVO ordena dá aurrikusgarriena estrukturalki (halan ze ez du behar morfologia berezirik, nola dén kasu ergatiboa edo akusatiboa afin ezberdindu S eta O) barné bere estruktura koherentea, irekia ... [1404] [>>>]

Firbas (1979) burúz Mathesius (1911): "...word order as an outcome of an interplay of principles... These principles may differ in intensity an manner [...] from an stage to another in the historical development of a language"

Hori ideia ezen bádira zenbait printzipio komunikatibo zeinen arabera modu ezberdinean optimizatu ahal dirén munduko sintaxi partikularrak an etapa ezberdinak (akaso azpi baldintza ondo ezberdinak) ez da batere berria. Izan ere, ideia hori aurkitu ahal dugú jada an Mathesius (1911), zeintaz Firbas-ek dio (an bere "A functional view of 'ordo naturalis'", 1979):

Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles is in harmony with his endeavour to fully appreciate the tendencies that are at work in language (Mathesius 1911). These principles may differ in intensity an manner from language to language, or even from an stage to another in the historical development of a language. Language is therefore not viewed as a closed and perfectly balanced system. [Firbas, 1979]

Hor konsideratzen ari da ze sintaxiek etapa ezberdinetan izan ahal dituzté baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak zeinen arabera modu ezberdinean optimizatuko dutén euren ordena an etapa diferente horiek barrén euren garapen historikoa.

Beste batzutan ere erabili da halako ideia on optimizazioa, baina askotan soilik konsideratuz bere alde sinkronikoa: hala egiten du adibidez Tomlin-ek (1986), nok proposatzen ditú zenbait printzipio funtzional zeintatik derivatuko litzakén gaur egungo hitz-ordenen banaketa sinkronikoa, zeintan argiki lehenesten dirén SOV eta SVO ordenak (ikus gure sarrera titulatzén "[#12] Tomlin (1964): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."").

Hawkins bera ere, an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004), finean ari da formaltzen eredu bat xedé inplementatu Tomlin-en (1986) maiztasunen ordenazio sinkronikoa. Ikus ondoko pasartea aterea ti gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017), non ikusi ahal dugun zéin den Hawkins-en prozedimenduaren muina (alegia, bilátu supuesto egokiak afinda inplémentatu Tomlin-en banaketa estatikoa edo sinkronikoa):

Mathesius-en planteamendua, ordea, ez da soilik sinkronikoa, baizik ere diakronikoa, berdin nola Hoeks-ena (2016), edo berdin nola gurea ere noiz genioén (an gure "Sintaxia da ekonomia purua"):

Munduko hizkuntzen sintaxiak dirá momentuko emaitza puntualak zein diren sortzen ti maximizazio komunikatibo-ekonomiko konkretuak zein doazen garatzen diakronikoki an hizkuntzak segun zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doán aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira).

Bai, baldintza eta behar komunikatiboak erabat diferenteak dirá ...

... from an stage to another in the historical development of a language. [Firbas (1979) burúz Mathesius (1911)]

eta, dimensio diakroniko-funtzional hori dá kruziala. [1367] [>>>] [A1] [A2] [A3]

VO ordena dá argiki estableagoa diakronikoki azpi baldintza naturalak eta baita sinkronikoki ere

Maurits & Griffiths (2014) mintzo zaizkigu burúz estabilitatea on hitz-ordenak baina gabé konsideratu efektua on kontaktu linguistikoa edota efektua on baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak an garai diferenteak (ikus an "Dirá bi muga zein dúten baliogabetzen edozein aurrikuspen zein egin liteken ti eredu hori"):

Atzoko sarreran genuen aipatzen ondoko pasartea ganik Maurits & Griffiths (2014):

Of course, these predictions cannot and do not take into account possible, e.g., demographic, social, or political influences.  [Maurits & Griffiths, 2014]

Horren gainean, aurrerago, autoreek gehiago zehazten dute:

Horrela, nola genioen an sarrera titulatzén "Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa":

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

Bestalde, kontaktu linguistikoaren efektu orokorra ere aldatzen doa: izan ere, zenbat-eta VO sintaxi gehiago egon (jada dirá gehiengoa), kontaktu linguistikoaren eragina bihurtuko da (jada bihurtu da) nagusiki aldé SVO, hola azkártuz a prozesu teknologiko globala alde ordena efektiboago bat azpi baldintza orokorrak, nola dén SVO ordena burulehena.

Hola VO izanen litzaké askoz estableagoa zein OV an evoluzio naturala (ez induzitua zatio kontaktua), eta gainera, kontaktuaren efektua hasiko litzake jokatzen aldé VO, barné prozesu globala aldé teknologia efektiboagoak. 

Orobat erákutsiz VO ordenaren estabilitate handiagoa, Hoeks-ek (2016) diosku:

Bai horretaz mintzo ginen an gure sarrera titulatzén "Intralinguistikoki ere SVO estableagoa":

Atzo komentatzen genuen nóla ordena sintaktiko gutxien-komunikatiboak (esan nahi baita, gutxien komunikatiboak azpi baldintza exigente-orokorrak: OSV, OVS) báduten egun tendentzia argia ki agertu an espazio txikiak eta erlatiboki isolatuak, eta nóla SOV ere agertzen den an halako espazioak erlatiboki gehiago-ze SVO.

Eta gauza da ze intralinguistikoki ere aurkitzen dugu ber joera alde SVO. Honela mintzo ginen buruz puntu hau an gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017:295):

Bai, Steele-k (1978) aztertu zituén hizkuntzen barneko ordenamendu alternatibo posibleak, eta aurkitu zuen ze SVO hizkuntzak "in general, have no common alternate orders at all", esan nahi baita ze sintaxi horiek, oro har, oso egonkorrak izaten dira an erabilera e SVO ordena, bitartean-ze adibidez SOV hizkuntzen erdiak erabiltzen zutén SVO ordena ere, nola Bingfu Lu-k gogoratzen zigun hemen:

Esan nahi baita ze kontua ez da soilik ze hizkuntzak nagusiki jotzen dute ki SVO aski naturalki noiz ez den existitzen kontaktu edo bestelako presio berezirik, baizik-ere-ze hizkuntzen barruan ere, intralinguistikoki, SVO ordena da askoz estableagoa (dú izaten alternantzia gutxiago) ezen SOV (zeinen hizkuntzen erdiak ametitzen baitute SVO ere). Berriro ere, báda joera bat apuntatuz ki SVO.

edota an gure sarrera titulatzén "SVOk ez du komunki erabiltzen beste ordenarik, bitarten beste ordenak (SOVk, VSOk eta VOSk) bádute erabiltzen komunki SVO baina ez SOV (salbu, jakina, SOV)":

Ikusten genuen herenegun nóla SVOk ez zuen komunki erabiltzen beste ordena alternatiborik arten S, V eta O; bitarten SOVk bái zuela erabiltzen SVO. Eta horko asimetria harago doa, zeren beste bi hitz-ordena minimoki maizkoak ere (VSO eta VOS) bádute SVO arten euren ordena alternatibo komun edo oso komunak, bitarten ez dutén erabiltzen SOV ordena alternatiboa. Ikus ondorengo taula ga Newmeyer, aterea ti artikulua ga Steele ("Word order variation", 1978): 

Taula horrek dú sakontzen an asimetria intralinguistikoa alde SVO, zeren hiru ordenak dúte erabiltzen SVO nola alternatiba komuna edo oso komuna, baina ez SOV.

Bai, VO ordena dá argiki estableagoa diakronikoki azpi baldintza naturalak eta baita sinkronikoki ere. [1360] [>>>]

SVO neutroa

Zenioén herenegun, Gilen:

Bestalde, eskerrik asko zure master lana eskuragarri jartzeagatik, oso interesgarria deritzot.

Eskerrik asko zuri, Gilen, zatio zure komentario hori.  Horrá zenbait paragrafo non, alde batetik, aipatzen da Ortiz de Urbina eta bere planteamendu analitiko batzuk, eta bestetik, gure master-lanaren ondorio batzuk ("Hitzaldietako euskararen aditz osteko fokuen testuinguru diskurtsiboak eta aukera prosodiko nagusiak", 2010:116-117): 

Hortxe daukagu, aukeran, SVO neutroa. [1238] [>>>]

Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emátea buruak lehénda euren osagarriak

Genioén atzo:

Esan nahi baita ze ordena markatua erabilzen da afin lortu helburu komunikatibo partikular bat, normalean baliátuz intonazio berezi bat (harago ti azentu neutroa):

The marked word order is applied to achieve a particular communicative purpose (e.g. to emphasize a sentence element) or in questions, and is often accompanied by a change in intonation. [Ali Qadoury, 2014]

bitartean-ze ordena ez-markatua erabiliko da an esaldi deklaratibo arruntak non ez den existitzen helburu komunikabo partikularrik salbu emátea informazioa ahalik eta argien eta hobetoen, eta non ez den erabiltzen intonazio berezirik, baizik intonazio neutroa (kin azentu neutroa). Adibidez azken esaldi hori emana da an ordena SVO ez-markatua, zeren nire intentzioa ez zen ematea inolako indar berezirik ki inolako elementurik, baizik sinpleki joan ematén informazio konplexu samar bat an modu artikulatu eta ahalik eta ulergarriena bilátuz helburu informatibo hutsa:

... a declarative clause with [subject-verb-object] word order ... The communicative strategy found in SVO word order can be considered listener-oriented, because the speaker or writter considers more important that the message is clear to the hearer than his/her necessity of communication. [Ali Qadoury, 2014]

Koherentzia sintaktikoa (alegia, emátea buru sintaktikoak lehénda euren osagarriak) neutroa da. Eta hori islatzen dá adibidez an diferentzia intonatiboak artén foku preverbalak eta posverbalak (ikus an "Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua derivatzen dá ti euren koherentzia"):

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak zein euren kide postverbalak, zein berez dirén informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontextualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun expresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal den ki helburu expresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak.  

eta asimetria estruktural hori islatzen dá an edozein erlazio sintaktiko artén buru bat eta bere osagarria (ikus an "Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua"):

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak).

Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emátea buruak lehénda euren osagarriak. [1224] [>>>]

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Ikus gure ondorengo sarrera (Balbula, 2016): 

Luistxo Fernandez-ek (an bere "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an Sustatu, 2015-07-20) dú aiaptzen hurrengo esaldia ganik Itziar Laka hizkuntzalari chomskyar famatua:

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). [Itziar Laka]

Sasi-teoria horien arabera, sintaxi (hizkuntza) batzuk izanen zirén komunikatiboki eraginkorragoak (oro har) zeren erabiltzen dituzte estruktura sintatikoki potenteagoak. Horrek, jakina, ez dakar munduko hizkuntza guztiak ez izatea berez berdinak, izan ere denak ere bádira berez berdinak, baina gauza da ze hizkuntza (sintaxi) batzuk aurkitzen dirá an estadio teknologikoki aurreratuagoa (garatuagoa) ezi beste batzuk (esan nahi baita ze sintaxi garatuagoak ere pasatu dira ti estadio gutxiago garatuak). Berdin ere gertatzen da an edozein teknologia.

Teoria hori ez da sasi-teoria bat. Sasi-teoria bat izanen litzaké zerbait internoki inkoherentea, esan nahi baita formalki kontradiktorioa an bere terminoak edo an bere logika. Baina teoria teknologiko-garatzailean (dei deiogun horrela) ez da barruko kontraesanik eta bere logika teorikoa gardena da.

Beste alde batetik daukagú teoria sintaktikoki oroberdintzailea, zeinen arabera dena da berdin: berdin da sintaxi edo hizkuntza batean eukitzea juntagailu kopulatiboak edo ez (nola "eta" edo "edo"), berdin da hizkuntza batek (hiztun batzuek) eskura eukitzea baliabide konparatibo berezituak edo ez, berdin da eukitzea estruktura erlatibo potenteak edo ez, berdin da SVO edo OSV...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an Sustatu, 2015-07-20).

Berdin da edozer. Edozein kasutan ere, hizkuntza guztiak izanen dira berdin eraginkorrak.

Bi teoria kontrajarri daudenean, zéin gailenduko da? Ba, zientziaren ikuspuntutik, gailenduko da hura-zek lortzen du sostengu enpiriko handiena. Bide horretatik, teoria ezberdinek erakutsi beharko dituzté euren evidentziak eta argudioak afin komunitate zientifikoak (eta edozeinek) erábakí zéin teoriak duen pisu gehiago. Hori litzaké bide zientifikoa.

Bide antizientifikoa da bideá on desautorizazio gratuitoa (bistan denez, oso merkea), zeintan ez den onartu ere egiten kontrako teoria (zein, izanez ere, ez litzakén teoria ere, baizik sasi-teoria). Horixe da bideá on Itziar Laka. Bide antizientifikoa.

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez! 

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztértzen (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? Hau dá antizientzia. [1165] [>>>]

Begiratu orokor bat gain datu diakronikoak

Azken sarreretan aritu gara ikusten nóla datu diakronikoak (dinamikoak) sugeritzen digutén oso video interesgarria burúz evoluzioa on sintaxia an mundua. Jarraian, Engin Arik (2016) dígu eskaintzen begiratu orokor bat gain evoluzio horren elementu fundamentalak, non aipatzen dirén hala elementu estatikoak nola dinamikoak ere:  

Hor daukagu. alde batetik, gaur egungo argazki estatikoa, baina halaber aurkitzen dirá hipotesi sinesgarrienak burúz evoluzioa on munduko hitz-ordenak, zeinen sorreran aurkituko genuke oso nagusiki SOV ordena, zein gero joanen zen pasatzen ki SVO areanda ailégatu ki gaurko egoera non munduko hizkuntzen erdiak dú erakusten ordena nagusi hori.

Báda, gainera, gainbegiratu horretan, oso puntu interesgarria lótuz SOV kin oinarrizko hitz-ordena an keinu-komunikazioa (gesture productions). Bádirudi ze, inprovisatutako keinu horietan, aurrena jotzen dugú ki irúdikatu zerbait konkretua (nola objetua), zeintan gero oinarrituko dirén elementu tipikoki abstraktuagoak (nola aditza), emánez OV sintaxia, edo SOV. [1153] [>>>]

A argudioa on maiztasun ezberdinak ti 'lehenengo elementuak' (S, O edo V) an 6 hitz-ordenak

Nola genioen an sarrera titúlatzen "XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua", ordenatu daikegu S, V eta O aráuz euren maiztasuna okupatzén lehenengo posizioa an hitz-ordenak on munduko hizkuntzak. Izan ere, daukagú:

Lehenengo eta urrutiko begiratu batean, datu estatistikoek erakusten digute nola munduan zehar nahiago izaten dén sujetua esaldian aurrena, nahiz batzuetan aditza izan aurrenekoa, eta soilik gutxi batzutan agertu objetua an hasierá on informazio-kate regular bat.

 

Hor ageri zaizkigu lehentasun komunikatibo orokor batzuk,..

Azken buruan, aurreneko osagai horren maiztasunetan ere ageri zaizkigú lehentasun orokor batzuk, ordena orokor bat, non, orohar, aurrena nahiago izaten da sujetua, askoz gutxiagotan nahiago izaten da aditza, eta soilik salbuespenez nahiago izaten den objetua.

Goragoko taulan, vertikalki ikusten da ordena hori: SVO. [1149] [>>>]