Tabu teknologiko bat an XXI. mendea

Zioen atzo Txopi-k:

Dut gogoan ba (1) egun, zein joan nintzen hitz egitera kin semaren tutorea. Hau andereño zen kexatzen zeren haurrak ez zuten zuzen erabiltzen euskal aditza, hain juxtu zuen esaten, zutela nahasten ia beti NOR-NORI-NORK ta NOR-NOK. Zen oso adierazgarria zeren andereñoa ez zen gai esateko lau esaldi segituan euskaraz, erabiltzen zuen code-switching aldiro, sistematikoki, ia beti. Honela zuen hitz egiten, gaia dut oroitzen, gutxi gora-bera:

- Nik ez dakit nola egin para que aprendan de una vez por todas a distinguir los verbos en euskera. Egunero ari gara errepikatzen, egunero, ez dela “ikusi dizut” baizik eta “ikusi zaitut!!!”, bañan ez du axola, berdin, berdin… jolas garaian jarraitzen dute berearekin. Ni jartzen naute de los nervios…

Hau da realitate bat XXI. mendeko Euskal Herrian. Dut ipini adibide real hau, baina jakina, denok dugu ezagutzen horrelako hainbat kasu. Da kuriosoa ere, gai hau dela tabu, deserosoa, mikatza, inork ez du plazaratu nai, nahiz eta denok dakigu ze hor dagoela.

Ta orain nik dut plazaratzen galdera: zer da euskararen kalitatea? Nork erabakitzen du hori? Zergatik noiz hitz egiten da buruz euskararen kalitatea, ezkutatzen da funtsezko gai hau? Mesedez, ez ezkutatu.

Txopi

Txopi-k bete-betean jotzen du an gakoa zek explikatzen du (ia) dena: kalitate komunikatiboa, esan nahi baita potentzia informatibo-expresiboa.

Jakina, kontzeptu hori ez da hartu behar superfizialki eta saihéstuz bere benetako signifikantza eta inportantzia, ez da hartu behar formalki nola hizkuntzalari ortodoxoek egín, baizik funtzionalki, bere sakontasun osoan, ailegatuz ki ur sakonenak, ezkutuenak, ilunenak, non bizi diren espezimenak zein inork ez ditun ikusi nahi zeren diren tabu, deseroso, mikatz (nola diren diferentzia funtzional sintaktikoak) zeren argiki erakusten dituzte realitateak nola ze japonieraren sintaxia (ia guztiz buruazkena) aurkitzen dén an ur sintaktiko ondo estuak, alderantziz ze ingles burulehena zein agertzen zaigun an ur ia infinituki zabalagoak, irekiagoak, argiagoak, gardenagoak, jostagarriagoak...

Bai, guztiz argia da ze japonieraren sintaxia dá funtzionalki (ez formalki) ondo estuagoa zein inglesarena, nahiz (ia) inork ez duen ikusi nahi, eta nahiz horrek erágin konsekuentzia komunikatibo larriak ki hiztun japonesak respektu adibidez inglesak. Txopi-k dioenez, guzti hau dá tabu, deseroso, mikatza... (ikus sarrera hau), nahiz finean izán sinpleki kontu teknologiko bat. Teknologia hutsa. Tabu teknologiko bat an XXI. mendea. [861] [>>>]

Dá elefante erraldoi bat!

Dio Txopi-k an bere hemengo komentarioa:

Nork idazten ditu testu kaxkar hauek? Ez al da konturatzen kontzeptu basiko hauetaz? Nire iritziz gauza hauek gertatzen dira, zeren jendeak ez ditu testuak euskaraz irakurtzen, baizik eta zuzenean ia-ia beti erdaraz, jakina, baita euskaldunak ere. [Txopi]

Bai eta, gurpil zoroan hasita, jendeak ez ditu testuak euskaraz irakurtzen (edo gutxiago irakurtzen) justuki zeren gauza hauek gertatzen dira, eta zeren, finean, askoz aisago irakurri ohi ditu gaztelaniazko textu (burulehen) are aberatsagoak an detaileak.

Eta gauza da ze estruktura buruazkenak dirá, oro har, gutxiago potente eta gutxiago efektiboak zein burulehenak, zeina islatzen baita an edozein egunkari, edozein egun, nola konprobatu ahal den.

Mintzatuz buruzki elefanteak, dá elefante erraldoi bat! [628] [>>>]

Chomsky-ren linguista martzianoa etorriko balitz, lúke aluzinatuko

Gaur El País egunkariak dakár artikulu bat ti Tom Wolfe, titúlatzen "Tom Wolfe contra Chomsky", non autore eta kazetari amerikarrak kargatzen dú aúrka ideia linguistikoak ti Chomsky, zeinen artean aipatzen duén Chomsky-ren martziano oroberdintzailea:

Y ahí era donde aparecía el lingüista marciano de Chomsky, que pronto se haría famoso. Un lingüista marciano que llegara a la Tierra, repetía él…, muchas veces…, muchas veces…, comprendería de inmediato que todas las lenguas del planeta eran la misma, con solo algunas peculiaridades locales de menor importancia. Y ese marciano llegaba a la Tierra en casi todas las charlas que Chomsky daba sobre lenguaje. [Tom Wolfe]

Ez, planeta honetako hizkuntza guztiak akaso etor litezké tikan ber hizkuntza zahar bakarra, tikan ber hizkuntza primigenioa (zergátik ez?), baina gaindí milurteak eta milurteak on evoluzio desberdinak (demagun ehun bat mila urte), hizkuntza batzuek izan duté zoriona e-ibiltzea askoz bide sintaktiko emankorragoa ezez beste batzuk (esan nahi baita bide burulehena), eta horrek eragin dú ezberdintasun funtzional kruzial bat artén munduko sintaxiak, zeinen itzal komunikatiboa dén handia eta aski begi bistakoa hala nola ere, aldi berean, sotila eta iheskorra, paradojikoki.

Chomsky-ren hizkuntzalari martzianoa etorriko labitz, lúke konprenituko inmediatuki nóla gure planeta ikaragarri honetan bádiren hiztun batzuk zein diren expresatzen askoz modu jarraituagoan, fluituagoan, joriagoan, askeagoan, aberatsagoan, errazagoan, egokituagoan eta, azken buruan, efektiboagoan ezi beste hiztun batzuek justuki zeren batzuek bádituzten eskura baliabide sintaktiko potenteak nola nexu koordinatzaile eta subordinatzaile burulehenak, zeinekin ahal dituzten aise konbinatu sintagmak eta perpausak, bitartean-ze besteek ez dituzten ia batere nexu koordinatzailerik (ez "eta" eta ez "edo", adibidez) edota subordinatzailerik (nola erlatiboak), ez burulehenik ezta buruazkenik ere. Nólatan izan litezke bi tresneria horiek komunikatiboki berdin efektiboak? Chomsky-ren linguista martzianoa etorriko balitz, lúke aluzinatuko. [335] [>>>]

Sintaxigintza berria: ezinbestekoa

Berirakurri berri dut hóri mezua titulatzén "Aurka" ganik itzultzaile Dionisio Amundarain (hemen gogoratzen genuena) hala nola ere haren osteko komentario-erantzunak, eta hona ekarri nahi izan dut nire komentario hau:

Sintaxigintza berria: ezinbestekoa
2004-06-09 / 12:12 / Jesus Rubio

Lehengo batean (BERRIAn, 2003-X-14ean) idatzi nuen kontra mediokritate zientifikoa on horiek ikertzaile linguistikoak ze ez zuten (eta ez duten) onartu nahi ebidentzia ezen gaurko egunean euskal hiztunak pairatzen dituztela estuasun komunikatibo nabarmenak respektu euren kide gaztelaniadunak, maila jasoan nabarmen-nabarmena delarik arazoa (bide batez: ergatibo plurala desagertu da Euskal Herriaren parte handienean, menturaz alde sasieuskaldunenean).

Gutun hartan idatzi nuen halaber kontra arduragabekeria itzela on horiek guztiak ze, izanik ardura zientifikoak gain euskal esparru linguistiko-sintaktikoa, jarraitzen zuten (eta duten) oztopatzen euskararen garapen diskurtsibo nimiñoena ere, perspektiba-falta ikaragarriaz (eurak baidaudela gaztelaniaren mendean, euskararen ardiari ur-tantarik ere eskaintzen ez baitiote, kalkoz jantzitako otso beltzaren beldur beti-ere). Funtzionalidadea ez da izaten gure lokaztatzaile profesionelen arazoa, eurena lokatza da, eta oso bereziki lokatz sintaktikoa, zeinetan sentitzen baitira jaun eta jabe. Kalkoa berez anatemizatuko dute, batere konturatu gabe ezen progresoa kalkoz hedatzen dela gehienetan (ezer gutxi aportatzen duten kalkoak ere badaude, nola adibidez "kontra" pospositiboa respektu "aurka" pospositiboa; baina bikote hori ez da gaurko gaia).

Edonola ere, galdera klabea hauxe da: "aurka" prepositiboak abantailarik ote dakar respektu "aurka" pospositiboak? Zerbait aportatzen al du "aurka" prepositibo horrek? Eta erantzuna da: Jakina baietz! Preposizio guztiak bezala, honek ere aportatzen du zerbait hain inportantea nola artikulazioa, artikulazio lineala on informazioa, metaketa efizientea on karga informatiboa, zeinen zuzeneko emaitza baita kalitatezko potentzialidade diskurtsiboa.

Amaitze aldera, bi puntu zeharo garrantzizko:

i) baliabide prepositiboak elkarren osagarriak dira, eta batzuak ezer gutxi dira gabe besteak, esan nahi baita euren artean existitzen direla sinergiak ze biderkatzen baitute euren guztien eraginkortasun komunikatiboa;

ii) euskararen egoeran Herri anonimoak sortutako harribitxi sintaktikoak landu behar dira ("aurka" prepositiboa, kasu), baina hizkuntza-erantzule ezagunen aportazioa eta bultzada ezinbestekoa da.

Hemen lartxoa den bakarra da hizkuntzalari euskaldunen begietako benda.

[322] [>>>]

Amuriza, Irigoien, BERRIA, ...

Egon naiz irakurtzen zér esaten dan an bloga on Xabier Amuriza, eta han irakurri ahal izan dugú ondorengo komentarioa (ganik Antton Lesaka) burúz azken liburua on Xabier Amuriza:

--Gogorki kostatzen ari zait irakurtzea

Eta arrazoiak sujeritzen ditu:

--Idazteko modua: "Bello Gallico" edo Julio Cesar-en "Galiako Gerra kronika" latinezkoa iduritzen zait neri, idazteko moduan. Esaldi luze-luzeak, konplexuak, sujetoa hasieran eta aditz nagusia bukaeran...

Nik planteatuko nuke ariketa bat ki Antton Lesaka (hala nola ki beste edozein irakurlé on liburua ti Xabier Amuriza): pasa ditzala esaldi zail horiek a gaztelania edo frantsesa (adibidez aurreneko 30 esaldi nekezak), eta kasu bakoitzean konpara ditzala jatorrizko esaldia eta haren itzulpena. Gero idatzi dezala hemen, edo non nahiago duen, bere konklusioa.

Arazoá ez dira esaldiak eurak, arazo dá euren estruktura. Esaldi horiek berberak eramaten baditugu a estruktura progresibo-koherente-irekia, orduan ez dugu izanen arazo berezirik te ulertu esaldi horiek.

Jakina, problema ez da partikularra on Xabier Amuriza. Problema da orokorra on guztiak zein diran exigenteak kin euskara, eta orokorrean kin hizkuntza. Hizkuntzari zerbait gehiago exigitzen zaionean ...

Atzokoan Erramun Gerrikagoitia zúen publikatu post bat non jasotzen zuén textu-zati bat ganik Joan Mari Irigoien, zeinen hasiera zen hau:

Markes jauna liberala zen, baita haren familia ere, eliz ondasunak salgai jarri zituen Mendizabal ministroaren desamortizazioaren garaian aberastua.

Esaldi hori ez da ondo irakurtzen, ez da ondo ulertzen (ez gara sartuko an analisi detailatua). Orain, itzul daigun literalki esaldi hori ki gaztelania:

El señor marques era liberal, y también su familia, enriquecida en tiempos de la desamortización del ministro Mendizabal, que puso en venta las posesiones de la Iglesia.

Esaldia ez zen txarra, nola ahal dugun konprobatu noiz irákurri itzulpena. Arazoa zén eta dá estrukturala, eta nabarmentzen da noiz-ere hizkuntzari eskátu zeozer minimoki exigentea: nahikoa da textua bihurritu dadin pixka bat. Ikus gaurko titular nagusia an Berria:

Israelek ez du bete giza laguntza Gazan sartzeko agindutako hiru orduko etena

Esaldia ez da hainbesterako (titular bat baino ez da), baina hor dauzkagu, jada ondo agerian, euskararen estuasunak (zein baitira estuasunak on sintaxi buruazkena). Itzul daigun hori titularra ki gaztelania:

Israel no ha cumplido el alto el fuego de tres horas acordado para introducir ayuda humanitaria en Gaza.

Ez dugula ikusi nahi? Hori beste arazo bat da. [152] [>>>]

Estrukturek axola dute

"Federazio Internazionala on Itzultzaileak" (FIT) erakundeak du publikatu testu bat (afin ospatu egun internazionala on itzulpengintza) zeinetan mintzatzen baita buruz inportantziá on terminologia estandarizatu eta garden bat. Haren titulua da: Hitzek axola dute eta hona hemen bere bigarren paragrafoa:

Hitzak funts-funtsezkoak dira, bai, baina axola duten hitzak behar ditugu bereziki, aldez aurretik identifikatutako kontzeptu bat deskribatu eta jakintza-arlo bateko, espezialitate bateko, ingurune jakin bateko edo komunitate baten baitako komunikazioa argia eta eraginkorra izan dadin laguntzen duten hitzak. Hain zuzen ere, behin jarraibide eta gomendio batzuen arabera (hala nola ISO estandarrak) elkarrekin lotu ondoren, hizlarien arteko komunikazioak huts egitea eragozten duten eta munduan barrena diren sistema batzuek eta besteek elkarri eragitea sustatzen duten hitzak behar izaten ditugu. Orobat, egoerak hala eskatzen duenean beharrezkoa den pisua edo larritasuna beren gain hartzen duten hitzak. Estatuari, segurtasun publikoari, pandemiei edo hondamendi naturalei dagozkien kontuetan, esate baterako, funtsezkoa da komunikazio argia, dela hizkuntza bakarrean edo dela hainbat hizkuntzetan. Terminologia estandarizaturik gabe ezingo lirateke gauzatu horiek guztiak, izan ere, terminologiari esker hitz egin dezakegu ahots bakarrarekin.

Bai, terminologia gardena dá ondo garrantsitzua za(t) kalitatea on komunikazioa; hain garrantzizkoa ze terminologia opako batek eragin dezake komunikazioak huts egitea.

Eta, zer esan ahal dugu buruz sintaxia? Bistan dena; izan ere, ez al da goiko paragrafoa ulergaitzagoa ezen honako hau?:

Las palabras son esenciales, sí, pero se necesitan especialmente palabras que importan, palabras que describen un concepto previamente identificado y que contribuyen a la claridad y la efectividad de la comunicación en un determinado campo de conocimiento, entorno o comunidad. Palabras que, una vez ligadas unas con otras según ciertas instrucciones y recomendaciones, tales como los estándares ISO, pueden evitar que la comunicación entre hablantes falle y pueden promover la interacción de sistemas a lo largo del mundo. Y, finalmente, palabras portadoras de un peso considerable cuando las circunstancias lo requieren. Así, los asuntos de Estado, seguridad pública, pandemias y desastres naturales son ejemplos de situaciones donde una comunicación clara, sea en una sola lengua o en varias, es esencial. Nada de esto sería posible sin la terminología estandarizada, que nos da la posibilidad de hablar con una sola voz.

Argi dago beheko testu hau dela komunikatiboki argiago eta eraginkorrago zein goikoa. Eta hala da, ez bakarrik itzulpen horretan, baizik (ia) edozeinetan. Eta ez soilik itzulpenetan, baizik edozein testutan eta edozein diskursotan non exijentzia linguistikoa minimoki handia den.

Esannahi baita ze arazoa ez da superfiziala, baizik estrukturala, eta akaso horregatik ez da ikusi nahi an bere sakontasun osoa. [142] [⇶]

Lakarra-ri erantzunez: Comrie-ren faktore funtzionalak

Hizkuntzetan existitzen dira tendentzia universalak, edo regularitateak zeini bilatu behar zaie explikazioa. Joseba Lakarra-k ba omen daki ze explikazio hori ez da funtzionala, eta ni has nadin ikasten zerbait, gomendatzen dit Comrie, zein mintzo den honela (an "Universales del lenguaje y tipología lingüística", 1981):

Una forma de considerar una tendencia universal (an hizkuntzak), tal vez la mejor forma de hacerlo, es como desviación estadísticamente significativa del modelo aleatorio. ... Un universal interesante de examinar desde este punto de vista es la afirmación, que ahora se sabe es una tendencia universal, de que en el órden básico de palabras el sujeto precede al objeto. Se conocen hasta ahora cierto número de lenguas que incumplen el universal, por ejemplo el malgache, con orden de palabras VOS y el hixkaryana, con orden básico de palabras OSV. Sin embargo la disparidad entre el número de lenguas que incumplen el universal (probablemente menos del 1 por ciento de las lenguas del mundo) y las que lo cumplen es abrumadora. Decir que los universales no tienen validez porque hay contraejemplos y abandonar la discusión, supone declinar la responsabilidad que se tiene, como lingüista, de estudiar las estructuras significativas del lenguaje. [Comrie, 1981]

Comrie-k berak diosku hau:

Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico:... [Comrie, 1981]

Beatriz Gallardo-k (Universitat de València) dio (an "Evolución de lenguas y tipología", 2000):

Como vemos, la tendencia universal (un 96% de las lenguas contrastadas) es que el sujeto preceda al objeto, tal y como ya recogía Greenberg en uno de sus universales sintácticos: ...

Entre las explicaciones que se han propuesto para este predominio,
Comrie sugiere una justificación cognitiva: el sujeto suele ser la entidad de la que parte la acción verbal, mientras el objeto tiene más saliencia cognitiva (lo que en téminos pragmáticos corresponde al foco y al comentario, ...). Otra tendencia que se observa respecto al orden de las palabras es la contigüidad que suele existir entre el objeto y el verbo (un 91% de la muestra de Tolmin). Ambos predominios (colocación inicial del sujeto, contigüidad de verbo y objeto) puden utilizarse como argumentos en pro de la iconicidad del orden de palabras (Haiman, 1992), es decir, la idea de que el orden de las palabras en la estructura superficial refleja el orden de los pensamientos. [Comrie, 1981]

Dio Comrie-k:

Algunos de los universales de Greenberg, empíricamente comprobados, tienen explicaciones plausibles y esto es el mayor mérito de su relación de universales: se ha progresado tanto empírica como teóricamente. [Comrie, 1981:140]

Comrie-k eskaintzen dizkigú azalpen nagusiak zein eman diren burúz existentzia on universal linguistikoak:

EXPLICACIONES DE LOS UNIVERSALES LINGÜÍSTICOS

Dentro de la propuesta generativo-transformativista sobre  universales lingüísticos, ..., es evidente que la cuestión de la explicación de los universales lingüísticos tene una solución obvia: están ahí porque son innatos. Sin embargo nunca se plantea esta explicación sobre fundamentos independientes, de forma que la única razón para aceptar el innatismo parece ser la falta de cualquier alternativa plausible y global. ... Hay que prestar especial atención a las explicaciones pragmática, funcional y cognitiva, pues son fuentes muy ricas para explicar las propiedades formales del lenguage.

...
1. Monogénesis:
... La desventaja de la monogénesis como supuesta explicación de los universales lingüísticos, es que resulta absolutamente especulativa e inverificable: si todas las del mundo descendieran de una sola lengua original -custión que debe quedar abierta- , el lapso de tiempo entre la lengua original y nuestros testimonioa más antiguos de lengua es tan grande, que no hay esperanzas de establecer este origen monogenético, ni de rastrear los cambios que separan el proto-mundo de las lenguas atestiguadas. ......

2. El innateísmo y otras explicaciones psicológicas:

... Aquí nos limitaremos a reiterar que, como explicación de los universales lingüísticos, sobre todo considerándolo sin un compromiso apriorístico con el paradigma chomskyano, el innatismo permanece falto de sentido porque no está sujeto a verificación independiente alguna -más bien es el nombre dado al conjunto de universales lingüísticos, y el uso de este nombre no debe impedirnos apreciar el hecho de que un nombre no es una explcación. ...

3. Explicaciones funcionales y pragmáticas:

Otra propuesta de explicación de los universales lingüísticos sería la de que ciertos universales sirven para hacer las lenguas más funcionales, bien como sistema de comunicación en general, o, más específicamente, en relación con las necesidades comunicativas de los seres humanos. ... La base de las explicaciones funcionales en sintaxis es que el universal lingüístico dado facilita la recuperación del contenido semántico a partir de la estructura sintáctica, mientras que la violación del universal la dificultaría. ...

RESUMEN

En este capítulo hemos contrastado, y ejemplificado, dos opciones
radicalmente distintas sobre la investigación de universales lingüísticos y sobre los universales lingüísticos. Una, defendida por Chomsky, arguye que la mejor forma de estudiar los universales lingüísticos es mediante el estudio abstracto y pormenorizado de una lengua individual, y considera que la explicación fundamental de los universales lingüísticos es que son propiedades innatas del ser humano. La otra, sustentada por Greenberg, y también en este libro, afirma que la investigación sobre universales lingüísticos requiere como base de datos una amplia variedad de lenguas, considera que se pueden establecer algunos universales lingüísticos según niveles concretos de análisis, y mantiene una actitud abierta sobre posibles explicaciones de los universales lingüísticos, considerando sobre todo los factores psicológicos y funcionales (incluyendo los pragmáticos). [Comrie, 1981]

Bistan da, Comrie-k bere oinarrizko liburu horretan egiten dú nagusiki nire planteamendu berbera, zein den hurbilketa funtzionala. [71] [⇶] [A15] [A16] [A17]

Oro har

Erantzunez tu Asier Larrinaga (4)

Asier Larrinagak esaten digu ze:

Hizkuntzaren erabilera errealean ez da existitzen ordena optimorik. Hau da, ezin da arau absoluturik eman. Gehienez ere, gomendio eta jarraibideak eman daitezke. Testuingurua, ahoz ala idatziz ari garen, hiztunaren intentzioak eta beste mila xehetasun jakin barik, ezin da arau batean ezarri zein ordenak funtzionatuko duen ondo eta zeinek ez.

Ohartu dadila Asier Larrinaga nola atzokoan jasotzen genuen Igone Zabalaren aipu bat non autoreak esaten baitzuen testu arinagoak lortzen direla oro har aditza aurreratuz. Igone Zabala orokorrean (oro har) ari da, eta ni ere orokorrean ari naiz, eta, jakina, badaude orokorrean ordena batzuk zein baitira arinagoak ezi besteak: ez diezaiogun gure buruari tranpa gehiago egin.

Adibidez: nola aditzek osagarriei eusten diete hobeki eskuinetik ezi ezkerretik, komunikatiboki hobe izanen da esaldiaren pisu informatiboa egon dadin atzé aditza, eta ez aurré aditza, batez ere osagarria luze samarra bada. Ikusi dugu, beraz, nola VO estruktura arinagoa den, oro har.

Orain, aditzaren ostean dugu osagarri luze samarra; eta hor, konturatzen gara ezen, osagarri horren bukaeran egon liteke (egon ala ez egon: egon liteke) posposizio edo atzizki deklinatibo bat zeinek baldintzatu lezake osagarriaren zentzu osoa (aditzak baldintzatzen zuen bezala), eta horrek sortuko digu halako egonezin bat, halako presa bat, halako estuasun bat, zeinek baldintzatuko baitu gure expresibitatea (kantitatean eta kalitatean).

Bistan da: aditzekin gertatu bezalatsu záigu gertatzen respektu posposizio eta atzizki deklinatiboak; alegia posposizio aurreratuek (hau da preposizioek) karga komunikatibo pisutsuagoa eramaten ahal dutela (respektu euren kide pospositiboak). Ez dago paralelismo funtzionalik inter posposizioak eta preposizioak (azken horiek ere askoz hobeto itsasten baitituzte osagarriak eskuinetik ezi ezkerretik), baizik soilik paralelismo formala. Eta, hala da, nahiz-eta akaso Asier Larrinagari edo niri neuri ez gustatu (kontuan hartu ze atzizki deklinatibo baten azpian ahal da egon perpaus bat, edo perpausen kate bat).

Eta, areago, izen osagarri-buruekin ere berdin-berdin gertatzen da, oro har. Ikus dezagun Igone Zabala beraren beste aipu hau (atzoko iturri beretik):

Perpausen kasuan informazio nagusia aditzaren inguruan antolaturik dagoen bezala, izen-sintagmaren kasuan, izenaren inguruan datza informazio nagusia eta oro har deskodifikazioa errazteko estrategia ona izaten da izena aurreratzea.

Eta horregatik guztiagatik, oro har, estruktura buru-lehena izanen da arinagoa, ahaltsuagoa, eraginkorragoa ... ezi estruktua buru-azkena.

Eta hor dago dena. Zeren, funtsean, soilik dira existitzen bi sintaxi-modu kontrajarri (paradigma idealean): sintaxi buru-lehenak, non osagarrien gako informatiboak diren jartzen aurré euren osagarriak, eta sintaxi buru-azkenak, non osagarrien gako informatiboak diren jartzen atzé euren osagarriak. Xabier Artiagoitia hizkuntzalariak berak orokortzen digu atzoko lehen hurbilpena:

(22) Hitz hurrenkeraren parametroa:
a. Hizkuntzek osagarria-burua bezala finkatzen dute parametroa; edo
b. Hizkuntzek burua-osagarria bezala finkatzen dute parametroa.
Hots: hizkuntz mota bi besterik ez leudeke hurrenkerari dagokionez: hizkuntza buru-azkenak eta hizkuntza buru-lehenak.

Ohartu ze ez dugu sujetua aipatu (atzoko hizkuntz-sailkapena zen OV vs. VO), izan ere, sujetuaren paper sintaktikoa kontsideratzen baita aski irrelevante. Irakur dezagun Eusebio Osa-ren ondorengo aipua (an "Euskararen hitzordena", 1990):

Subjetuaren jokoa dela eta, Lehmann-ek ere uste du SOV eta SVO ordena nagusi horietan, munduan zeharko hizkuntzetan gehien gailentzen diren horietan, ordena horien S horrek ez lukeela zeregin erabakiorrik jokatuko, eta, seguruenik, egiazko lehia OV-aren eta VO-ren artekoa izango litzateke. [Osa. 1990:121]

Bestalde, sujetuak oro har izaten dira askoz laburragoak eta sinpleagoak ezi osagarriak (askotan sujetuak eliptikoak dira), eta alde horretatik ere badira kandidatu askoz hobeak ezi osagarriak afin joan aurré aditza (ikus Mahomarena).

Aurrekoagatik guztiagatik, askoz efizienteago-efektiboa da SVO estruktura buru-lehena (prepositiboa) ezi SOV estruktura buru-azkena (pospositiboa). Eta analisi komunikatibo guzti hau da hain sinplea nola frogagarria, izan ere Asier Larrinagak berak esan digu ze: Zoritxarrez, datu enpirikoak nire tesien aurka ditut, eta Rubiok alde (ikus hemen).

Hizkuntzaren erabilera minimoki exigentean, ez dago absolutuki batere dudarik ezen, oro har, ordena progresiboak (ordena buru-lehenak) du funtzionatzen askoz hobeto ezi modu regresiboak (buru-azkenak). Eta ez da soilik ahalmen-kontu bat, esan nahi baita kantitate-kontu bat: da kalitate komunikatiboa, da gozamena zein den segitzen ti kateatu hitzak eta osagarriak eta perpausak eta esaldiak, eta dena an modu diskursiboa, ahaltsua, pausatua, kontrolatua, prezisoa, koherentea, informatiboa, efizientea eta finean efektiboa. [30] [⇶]

Aditzaren aurretik zerrenda gutxi, eta are gutxiago koherentzia gabe

ETBko euskara-sailaren buru Asier Larrinagak ematen digu honako adibide hau (ikus gaurko erabili.com):

- EZ: Estatu Batuak, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- (?) Estatu Batu, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- HOBETO: Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuetan entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

EDO:

- Estatu Batuetan, Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

Aukera horiek guztiak oso eskasak dira ti ikuspuntu komunikatiboa, zeren denek ere ematen digute zerrenda luzetxoa lehenago ezi ezagutu dezagun aditza, hau da lehenago ezi jakin dezagun zer gertatzen ari den esaldi horretan; eta areago: lehenago ezi ezagutu dezagun zertara datorren zerrenda (ezin dugu zerrenda hori koherenteki itsatsi an diskurtsoa).

Euskaraz, gainera, halako zerrenda bat izan liteké, adibidez, perpaus erlatibo baten hasierako osagarria edo beste edozer: hau da, euskaraz guztiz galduta gaude: gaztelaniaz, bádakigu perpaus erlatibo batean gauden, edo bestelako menpeko osagarri batean gauden, zeren aurretik iragartzen baita hori.

Azken batean esaten ari gara ezen baliabide prepositiboak koherenteak direla, bitartean-eta pospositiboak ez (itxaron behar dugu azkeneraino). Bistan da, askoz komunikatiboagoa da ondoko aukera:

Fangoriaren musika entzungo da Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan, Perun eta Estatu Batuetan, besteak beste.

edo beste hau:

Fangoriaren musika entzungo da an Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuak, besteak beste.

Bestalde, Asier Larrinagak ematen digu beste adibide hau:

- EZ: Euskadiko Alderdi Sozialista, Eusko Alderdi Jeltzalea, Eusko Alkartasuna, Alderdi Popularra eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

- HOBETO: Euskadiko Alderdi Sozialistako, Eusko Alderdi Jeltzaleko, Eusko Alkartasuneko, Alderdi Popularreko eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

Azken esaldi hori ez da batere komunikatiboa. Nik uste bistan dela ezen askoz hobeki doa hau:

Los portavoces (hau sujetuaren burua da, eta ezin da besterik izan) municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida (hemen amaitzen da sujetuaren osagarri luze hori) han aprobado por unanimidad y firmado el texto de rechazo.

Edo hobeto honela:

El texto de rechazo ha sido aprobado por unanimidad y firmado por los portavoces municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida.

Nik ezin dut ulertu nola Asier Larrinagak ikusten dituen ñabardurarik ñabarrenak, bitartean-eta ez duen ikusten zeruaren urdina. [25] [⇶]