osteguna, azaroa 24, 2005

Kintana jauna: zure kritika (edo dena delakoa) ez da serioa

Gure hizkuntzalari eta akademiko Xabier Kintanak dio:
... ez baitut uste, "etxe horretan" esateko "an etxe hori" bezalakoak idazten dituena inori maisu-irakaspenik emateko dagoenik.
Xabier Kintanak hartu du adibide ezin sinpleago (non ez den ongi ikusten ahal ezer ere) afin desitxuratu bide garakor bat zeinen izateko arrazoia dén diskursiboa (nahizta, behin baliabide bat hizkuntzan sartuz gero, halako kasu sinpleetan ere erabiliko zen libertade osoz, jakina).

Hori da nola frogatu nahi izatea ezen "zeren" kausala ez da beharrezkoa zeren ez luke zentzurik esatea "zeren bainaiz satsua", zein den agertzen an Etxepare (1545) [edo, idatzi beharko genuke "in Etxepare (1545)"?]. Bistan da: "zeren" baliabideak markatzen du diferentzia noiz aurkezten perpaus luze edo konplexuagoak, nola onartzen baitu Txillardegik berak ere:
Onartu beharra dago, beraz; batez ere, denaz gain, perpausa luzeetan eskaintzen dituen aukera aberatsengatik. [Euskal Gramatika, 400. or.]
Bichakjianek berak dio ze:
The advantage of the modern order is hardly apparent if we compare brief segments such as 'victoriam reportavit' and 'he won a victory', or the Engl . 'a red ball' and the Fr. 'un ballon rouge'. But the important advantage of a technique, however, is not to do the simple things drastically better, but to achieve what was out of reach or to produce easily what required considerable effort. The advantage of an internal combustion engine over the sprocket wheel of a bicycle is negligible when it is matter of going to the corner store for a quart of milk, but it becomes noticeable when pounds of groceries are to be hauled from a distant supermarket. Likewise, if a comparison is made between the following sentences, where the first one uses head-last structures and the second their head-first equivalents, it quickly becomes apparent that sentence 1, though formally correct, is in fact difficult to decode and ambiguous, whereas sentence 2 does not present any problem, neither for the speaker nor the listener.
1. (The dog chased) the cheese eating mouse catching cat.
2. (The dog chased) the cat that caught the mouse that was eating the cheese.

Similar restrictions occur in German, where the head-last order is a must in subordinate clauses (3), but becomes impossible when the modifier is an embedded sentence (4).

3. Ich glaube, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I believe that John the book read has'

4. *Ich weiss, dass du, dass Heinz das Buch gelesen hat, glaubst lit. 'I know that you that John the book read has believe'

In those cases, German abandons the canonical head-last order and uses instead the more manageable head-first alternative (5).

5. Ich weiss, dass du glaubst, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I know that you believe that John the book read has'

(cf. Bach et al. 1986; and Kempen 1996 for corroborating psycholinguistic evidence).
Beraz, Kintanak kritika serioa eta argumentatua egin nahi badu, har ditzala adibide representatiboak eta eman ditzala argumentuak, eta ez zeharkako komentarioak ze(inek) ez duten ezer ere aportatzen at eztabaida (ikus "Euskararen garabideak" eta blog hau). Adibide bat: nola emanen luke Xabier Kintanak hurrengo gutunaren aurreneko paragrafoa?

gaur3

Ez da dudarik ezen aditza aurreratzea oso egokia da asko eta askotan, eta euskara estandarrean desagertu beharko litzateke araua zeinek ezintzen baitigu jartzen aditza non nahiago dugun.

Ez da dudarik ezen bádira euskararen tradizioan baliabide batzuk zein diren oso interesgarriak afin lortu emaitza progresiboagoa, eta zein, praktikan, debekaturik dauden an euskara estandarra, hala nola, nabariki: "zein" erlatibo mugagarri orokorra edo "ezi" konparatiboa.

Ez da dudarik ezen bádira beste baliabide batzuk zein, gutxi erabili badira ere, bádauden eskura, hala nola, nabariki: "afin" finala, "bitartean-eta" denborazkoa, edo "kontra" prepositiboa, zein erabiltzen den afin iragarri pilota-partidak (ez dakigu Kintanak zer pensatuko duen buruz erabilera hori).

Ez da dudarik ezen, hala nola "baizik" prepositiboa báden oso erabilgarria, berdin ere izan litezke erabilgarriak (baldin eskura eta normalizaturik izanen bagenitu) beste antzeko baliabide desdoblatu batzuk nola "buruz", edo "inter", edo "kin", edo "on", edo "an", zein, jakina, konbinatu daitezke kin aurreko beste baliabide guztiak afin lortu soluzio komunikatiboak zein bestela ezinezkoak izanen baitziren (ohartu ze baliabide pospositiboak ere hor izanen genituzke).

Beste kontu bat da ritmoa (ikus geherago gure komentario bat non diogun ze tresna horiek bultzatu beharko liraké gradualki, baina galdera da: zéin da ritmo gradual optimoa?): hor bai dagokeela duda gehiago, eta akaso hor zentratu beharko litzateke debatea (edo dena delako hau). [63] []

Etiketak: , , , ,

4 Comments:

Blogger Jesus Rubio said...

Kaixo Josu:

Ez, azken puntu horretan esan nahi nuen ezen akaso ez da onena saiatzea normalizatzen estruktura eta baliabide prepositibo guztiak egun batetik bestera, eta akaso eztabaidatu behar dela ritmo optimoa zeinetan bultzatu behar dira estruktura eta baliabide prepositiboak afin normalizatu daitezen ahalik eta azkarren eta erarik onenean.

Esan nahi dut ezen akaso onena litzateke ritmo graduala, non hasiera batean normalizatu beharko baitziren aditz aurreratuak, "zein" erlatibo orokorrak, "ezi" eta "(berdin) nola" konparatiboak, "afin" finalak, "nola" modala, "bitartean-eta" denborazkoa, "buruz", "inter", "respekto", "kontra" eta "kin" prepositiboak.

Lehenengo fase honetan izarrak dira "aditz aurreratuak" eta "zein" erlatibo orokorrak, izan ere bi estruktura edo baliabide horiek ondo errazten baitute besteen konbinazio aberasgarria.

Nik, zinez, uste dut ezen aski erraza izan daiteke aurreko horiek normalizatzea baldin horretarako giro egokia sortzen bada, izan ere gehienak erabili dira noizbait, eta erabili ez direnak nahiko naturalak dira.

Gero, bigarren fase batean, normalizatu beharko ziren beste baliabideak nola bereziki "hon" genitiboa, eta baita ere: "gain", "azpi", "an", "ti(kan)", "a(t)", "per", ...

Bigarren fase honetan "hon" genitiboa da izarra zein gabe ezin genukeen esan ezen hizkuntza garatua dela, hain da inportantea izatea halako baliabidea afin egokiro konbinatu beste baliabide guztiak.

Esan dudanez, atzokoan ez nintzen ari buruz mintzatzeko edo idazteko ritmoa, baina hor ere erabakigarriak dira estruktura eta baliabide prepositiboak afin sortu eraikuntza irekiagoak, pausatuagoak, kontrolatuagoak, artikulatuagoak, malguagoak, arinagoak, eta era berean sendoagoak, ahaltsuagoak, ulergarriagoak eta funtzionalagoak.

ostirala, azaroa 25, 2005 1:02:00 PM  
Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

Iruditzen zait zure prosa hori, Jesus, guziz naturala eta ez bakarrik naizelako ni ohitu eta dudan predispositione ona baizik duzulako ikasi hobeki redaktatzen pensamentuan duzuna gabe beldirrurik eta komplexurik. Edozeinentzat ere hori zure prosa fluido eta diskursivoa -esaterako hau oraiko azken mezua- da exemplu garbi bat zer da fluitate eta diskursivitate konzeptuala.

Besterik da -edo dateke- den ala ez hori modua' grammatikala, agrammatikala, korrektu orthodoxoa, inkorrektu totala, quasigrammatikala edo beste.

ostirala, azaroa 25, 2005 1:59:00 PM  
Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

Josu, Josu Lavin, izkiriatu duzunaz buruz verbua nago ni guziz konforme eta guziz aldeko.

Euskal verbua da nola orai irakasten da sano gaitz, zail eta diffizil eta hori holan dela jakiteko ez da baizik joan behar edozein eskolara eta berba egin irakasleekin.

Ez da verbua irakasten konzeptualki eta razionalki. Da irakasten nola segmentu inkonexoak gabe hartu ideia eta visione globala hon verbua, geratzen delarik irakaslea eta areago ikaslea desorientaturik. Izanik ere problema didaktikoa, hau ez da bakarra nola jada esan dudan.

Halan, kasurako, noiz esaten da "bigarren fase batean, normalizatu beharko ziren beste baliabideak", hor aditza doa iraganean -ziren- noiz berba egiten ari bait gara buruz egin beharrekoaz ezen buruz ezin izan ahal denaz iragana. (Ez dakit sobera ongi explikatu naizen; halan bada barkatu.)

Berba batean ezen behar duela verbuak ere argitasun gehiago eta esan duzula zuk apportatzen zerbait baino gehiago arlo hortan ere. Besterik da egiten duten kasu' dutenak responsabilitate akademikoa zeren beharbada ez dirateke dignatzen ere berba egiten eta entzuten besteei. Gero nahi dute izan dadin lan sozial divulgativoa eginik kommanditaz, baina soil lan divulgativoa' eurek euretara deliberatua eta erabakia gabe frankotiradorerik. Dioe geu gara gu aski eta nahiko, zuek soil gure laguntzaile obedient eta ixil, ixi.

ostirala, azaroa 25, 2005 2:57:00 PM  
Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

Zuk izkiriatu duzu hau
Euskal aditza kontzeptualki eta razionalki azaltzen dakien persona bakarra neu naiz
. Nik hori holan den hala ez ezen zu ote zaren bakarra ez naiz sartuko baina bai esaten dut ezen zu zarela nik ezagutu dudan bakarra zeinen gandik entzun dudan berba egiten buruz euskal verbua globalki, razionalki eta konzeptualki. Nik edozelan ere sinesten dut ze zu zara bakarra harik ez da demostratzen kontrakoa praxian.

Ez da hau, lausengu huts eta peloteoa, nola ongi dakizun nivel personalean ere.

ostirala, azaroa 25, 2005 7:03:00 PM  

Argitaratu iruzkina

<< Home