"Kultur hiriburua" vs "kultura-hiriburua" vs "kultura hiriburua": zergatik?

Martin Rezolak (komentario batean) ondokoa dio burúz hitz-elkartuak noiz konparatzen halako forma laburtuak nola "kultur hiriburua" eta forma osoak nola "kultura-hiriburua" edo "kultura hiriburua":

Nire ustez forma laburrek abantaila nabarmena dute besteen aldean. “Kultur politika” berehala harrapatzen da; “kultura-politika” nekezago (idatziz bai; ahoz, zer esanik ez).

Irudipena dut (guztiz intuitiboa, aitor dut) eremu “formaletan” “a”-dunak finkatuago daudela (Kultura Saila), baina eguneroko argitalpen, hedabide, liburuetan eta abarretan, aldiz, forma laburrak nagusi direla. Ez dut uste kasualitatea denik, gainera, lehen esan bezala hobeto funtzionatzen dutelako (“literatur uzta”, “natur baliabideak”, “kultur industriak”…).

Horretaz, bi puntu.

Lehenegoa dá: zergátik? Esan nahi baita: Zergátik du abantaila funtzionalik "kultur hiriburua" gain "kultura-hiriburua"?

Azter dezagun hitzen sekuentziak: baldin entzun edo irakurtzen badugu "kultura...", ez dakigu hitz-elkartua dan edo ez dan (normalean suposatuko dugu ez dala hitz-elkartua, baizik izen-sintagma baten nukleo semantikoa, baina hori iragarpen bat besterik ez da). Gero, noiz aurkitu "hiriburua", zuzendu beharko dugu gure iragarpen okerra, eta berrinterpretatu funtzioa on "kultura..." an bere izen-sintagma (ez baita nukleoa, baizik osagarria on sintagma bat kin 8 silaba). Baina baldin entzungó "kultur", segur egon gaitezke hasiera horretatik hori hitz-elkatua dala.

Bistan da, forma ez-laburtuak dú sortzen inseguritate estruktural eta interpretatiboa, zein dan nabaritzen inkluso an esparrua on halako izen-sintagma bat. Zénbat eta luzeagoak izan elkartutako hitzak (edo sintagmak edo dana dalakoak), orduan eta nabariagoa izango da efektu nahastailea on hitz-ordena insegurua.

Bestalde, ordena buruazkenak dú potentziatzen sintesia on aurreko osagarriak kin geroko burua (horregatik ordena buruazkenak dira izaten sintetikoagoak ze burulehenak), zeren hasierako osagarriak ez dute zentzurik non-eta ez den lortzen klave semantikoa on azken burua, zeini saiatuko diran sintetizatzen. Hori dala-ta postposizioak dúte joera askoz handiagoa ze preposizioak ki izan postposizio atxikiak: alegia, atzizkiak. Eta hain zuzen, horregatik "kultur hiriburua" integratuagoak dú funtzionatzen hobeki ze "kultura hiriburua" gutxiago integratu horrek. Eta horrexegatik ere, idatzian "kultura-hiriburua" dú hobeto funtzionatzen ze "kultura hiriburua".

Bigarren puntua dá azpimarratzea nóla Martin Rezolak dún erabiltzen arrazoi funtzionalak afin azaldu zergátik egiten diran zenbait aukera linguistiko (ez kasualitatez). Eremu formaletan (zuzentzaileak nonahi) forma "disfuntzionalena" ariko litzake nagusitzen, bitarten eremu gutxiago-formaletan iruditzen zaion ze akaso ari da gertatzen alderantziz. Puntu horretan berdin nola bestetan ere. [179] [⇶]