asteazkena, maiatza 29, 2019

Zein litzake zaharragoa "tik" edo "ti"?

Aurreko sarreran erabili ditugu bai "tik..." eta bai "ti..." partikula burulehen ablatiboak, zein derivatzen dirá ti euren kide postpositiboak ("...-tik" eta "...-ti"). Baina, ¿zein litzake zaharragoa "tik" edo "ti"?

Ba, zaharragoa litzaké........"ti".

Honela diote Azkarate eta Altunak an euren Euskal morfologiaren historia (2001:129), erabiliz iritziá hon Mitxelena:
... -ti da forma zaharra eta -k gero erantsitako elementua (edo elementuaen aztarna), nahiz ez zitzaion leku guztietan berdin erantsi (bizkaieraz edo zubereraz askoz gehiagotan gorde da -ti Erdialdeko euskalkietan baino). Gainera, bazter dialektoak izan ohi baitira maiz arrasto zaharrenak gordetzen dituztenak, arrazoi bat gehiago dugu -ti zaharragoa dela pentsatzeko.

Erantsi zaion elementua, bestalde, -ka, aditzondoak sortzeko atzizkia dateke Mitxelenaren ustez. Landuchiok por-en ordain -gati eta -gatika ematen ditu, eta "de villa en villa" honela itzultzen: lekutika lekura. Etxeparek zerutika (III, 48) dio. (...) Beraz -ti + -ka zen antzina eta gero -a galdurik -tik gelditu zen. [Azkarate eta Altuna, 2001:129]
Hortaz, "...-ti" litzake zaharrena, gero agertuko zen "...-tika", eta gero "...-tik" eta baita "...-tikan" ere. Eta edozein ere erabil liteke afin sortu ablatibo burulehak: "ti...", "tika...", "tik..." edo "tikan...", non "tikan..." horren bukaerako inesiboak gogoratzen digu "arean..." muga-adlatiboa. []

Etiketak: