igandea, otsaila 02, 2020

"dun" (askea) > "-dun" (atxikia) > "duntu" (askea)

Aipatua dugú, adibidez hemen, Txomin Peillen-en artikulua titúlatzen "Atzizkiak izen kente bilakatzen direnean zubereraz" (1991), non autoreak garatzen dú ha ideia ze euskaran (akaso beste hizkuntzetan ere) atzizkiek eman ditzaketé modu ezberdinetako hitz askatuak. Hona hemen haren aipu bat non laburbiltzen den ideia hori:
Atzizkiekin, ezagutzen ditugun neurrian eta zahartasunean, bizpalaur joera daude:
1. Hitz askatuak ematea, aditz, izenlagun
(Zaletu, (G.) koitu, karitu, gei (Z.)
2. Hitz askatu baina izena ere
(Zio, tasun, kide (G.) hoki, hegi (Z.) khide, khente (Z.).
3. Aditza bakarrik
(Duntu, khentu (?) (Z.) Ari(d).
gero ez da erraza esatea zenbaterairio hitz askatuak diren arte/tarte, aro/haro, alde/talde, -bera/bera eta ez ote ditugun aitzizki izandakoen artean sartu behar. [Peillen, 1991:832]
Hor Peillen-ek jasotzen dú "duntu" aditza, zeintaz Azkue-k ere esan zuén ondorengoa an bere "Morfología Vasca" (1925):
DUN derivativo de bizardun, dirudun ... etc., se lo oí como sustantivo a mi colaboradora de Uztarrotz (R), poniendo en boca de no sé qué indiano estas lindas palabras:
Ameriketara yoan-aitzinean goiti zeuria ta apal lurra nitien, geroztik duntu naz, antes de ir a América tenía yo cielo arriba y tierra abajo, posteriormente me he hecho propietario.
Y por "propietario" dijo dun y hacerse propietario duntu[Azkue, "Morfología Vasca", 1925:16]
non "-dun" sufijoa, zein sortu zén tikan "dun" askea, berriro askatzen da ki sórtu "duntu" aditz eratorria, osatuz ziklo horietako bat: askea > atxikia > askea, non funtzioa ere aldatuz doan. [793] [>>>]

Etiketak: ,