igandea, maiatza 31, 2020

Zeren-eta "egin" konsideratzen dá sartaldeko ezaugarria, eta gipuzkerazko aditzá soilik Beterrikoa

Justuki Larramendi, zeintaz mintzatu garen hemen, izan zén lehena zein, behinda egín euskararen sailkapen dialektal bat, zúen zehaztu aski sistematikoki zéin ziren dialekto horien paradigma verbalak, zentratuz bere deskripzioa an gipuzkera, baina emánez aski referentzia gain beste bi dialektoak: sartaldekoa eta sortaldekoa. Hona hemen nóla Larramendik, an bere "El imposible vencido" (1729), dún egiten bere sailkapen dialektala, non, gainera, dio ze dialekto horiek agertzen zaizkigú nahiko nahasiak (1729:12)

Eta ikuskera horretan dago koska, zeren, nahasketa dialektal horretan, aditzean adibidez, "egin" ez zen izanen gipuzkeraren beraren laguntzaile propial bat zein, dretxo osoz, zúen mereziko bere lekua, handiagoa edo txikiagoa, an deskripzioa e gipuzkera, baizik-ze ikusiko zen nola zérbait mailegatua ti mendebaldea, zérbait zein ez zen propioa, baizik, finean, mendebaleko ezaugarri bat zein, nola edo hala nahasia zen barné gipuzkera.

Akaso, antzeko bidetik esan zitekén ze "*ezan" aditza zén berdin mailegatua ti ekialdeko euskara, izan ere bi laguntzaileok erabiltzen baitziren, proportzio eta modu ezberdinetan, aski normalitatez. Ikus ondorengo adibideak ganik Otxoa Arin ordiziarra, zeintaz jada mintzatu garen hemen (Etxaide, 1984:661):

 Eta ikuskera horrek bide luzea egin du, nola genioén hemen:
Lakarrak, apur bat beherago, honela mintzatuko da buruz azalpen hori (ezen gipuzkerak hartu du "egin" laguntzailea ti Bizkaiko euskara):
Alabaina, azalpen hau G-ren historiaz dakigun apurraren kontra doa eta GZ-eko testuen lekukotasunaren mezprezu nabarmena dugu. [Lakarra, 1986:658]
non G-k esan nahi du "gipuzkera" eta GZ-k "gipuzkera zaharra".
Edonola ere, gauza da ze, Larramendik soilik konsideratuko zuén gipuzkeran "*ezan" laguntzailea, utziz "egin" nola bizkaiera.

Honela dio Aintzane Garmendiak an bere "Larramendiren Artea Lehen Euskara Modernoko idazleen hautuetan" (Blanca Urgell-ek zuzendua) buruz eremua nondik atera ziren Larramendiren paradigma nagusiak (gipuzkera):

Bai, Donostiatik Tolosara bitarteko eremua, nolabait esan Beterriko gipuzkera, zein gerora bihurtuko zen oinarriá e euskara batua. []

Etiketak: , ,