igandea, maiatza 31, 2020

Zeren-eta "egin" konsideratzen dá sartaldeko ezaugarria, eta gipuzkerazko aditzá soilik Beterrikoa

Justuki Larramendi, zeintaz mintzatu garen hemen, izan zén lehena zein, behinda egín euskararen sailkapen dialektal bat, zúen zehaztu aski sistematikoki zéin ziren dialekto horien paradigma verbalak, zentratuz bere deskripzioa an gipuzkera, baina emánez aski referentzia gain beste bi dialektoak: sartaldekoa eta sortaldekoa. Hona hemen nóla Larramendik, an bere El imposible vencido (1729), dún egiten bere sailkapen dialektala, non gainera dioen ze dialekto horiek agertzen zaizkigú nahiko nahasiak (1729:12)

Eta ikuskera horretan dago koska, zeren, nahasketa dialektal horretan, aditzean adibidez, "egin" ez zen izanen gipuzkeraren beraren laguntzaile propial bat zein, dretxo osoz, zúen mereziko bere lekua, handiagoa edo txikiagoa, an deskripzioa on gipuzkera, baizik ze ikusiko zen nola zeozer mailegatua ti mendebaldea, zeozer zein ez zen propioa, baizik, finean, mendebaleko ezaugarri bat zein, nola edo hala nahasia zen barné gipuzkera.

Akaso, antzeko bidetik esan zitekén ze "*ezan" aditza izan zitekén berdin mailegatua ti ekialdeko euskara, izan ere bi laguntzaileok aski normalitatez erabiltzen baitziren an proportzio eta modu ezberdinak. Ikus ondorengo adibideak ganik Otxoa Arin ordiziarra, zeintaz jada mintzatu garen hemen (Etxaide, 1984:661):

 Eta ikuskera horrek bide luzea egin du, nola genioén hemen:

Lakarra-k, apur bat beherago, honela mintzatuko da burz azalpen hori (gipuzkerak hartu duéla "egin" laguntzailea ti Bizkaiko euskara):

Alabaina, azalpen hau G-ren historiaz dakigun apurraren kontra doa eta GZ-eko testuen lekukotasunaren mezprezu nabarmena dugu. [Lakarra, 1986:658]
non G-k esan nahi dú gipuzkera eta GZ-k gipuzkera zaharra.
Edonola ere, gauza da ze, Larramendi-k soilik konsideratuko zuén gipuzkeran "*ezan" laguntzailea, utziz "egin" nola bizkaierakoa.

Honela dio Aintzane Garmendia-k an bere "Larramendiren Artea Lehen Euskara Modernoko idazleen hautuetan" (Blanca Urgell-ek zuzendua) burúz lur-eremua nondik atera ziren Larramendi-ren paradigma nagusiak (gipuzkera):

Bai, Donostiatik Tolosara bitarteko eremua, nolabait esan Beterriko gipuzkera, zein gerora bihurtuko zen oinarriá on euskara batua. [912] [>>>]

Etiketak: , ,