Turkieran bádute "ki" baliabide prepositibo konpletiboa

Zioen hemen Bittor Hidalgok:

Eta nola lortzen dute orduan aditz amaierako eskema zurrun hori gordetzea gaurko kultur hizkuntza garatuaren esaldi luzeretan japoniera, koreera edo turkiera bezelako hizkuntz aditz amaiera zaleak are munduko esaldi luzeenetan? Niri sinistezina gertatzen zait... 

eta

And if Japanese is so a rigid verb final language how can the current Japanese hearer or listener manage to easily understand verb final long (very long) sentences, as those with verbs of thinking or saying?

zeini guk erantzunten genion:

Ordáinduz kostu komunikatibo handia. 

Justuki horregatik, sintaxiak saiatzen dira irabazten aukera potenteagoak noiz  baldintza eta behar komunikatiboak handitzen doazen (errepikatzen dugu ze bide hori batzutan ez dateke erraza). Baina ikustagun Bittor Hidalgok aipatutako Turkieraren kasua, zeintaz jada mintzatu ginen an gure sarrera titúlatzen "Nondik nora mailegatu ohi dira baliabide estrukturalak?":

Azter dezagun turkieraren kasua respektu perpausak kin aditz deklaratiboak.

Turkierak bádu perpaus konpletiboak egiteko modu regresibo zahar bat, zeinen arabera perpaus subordinatua dan kokatzen aurrén aditz nagusia. Hor, perpaus konpletiboaren aditza izanen dá ez-finitua (non-finite verb), hau da, nolabait esan, aditz nominalizatu bat. Gutxi gora behera, litzateke honela:

1.: Gizonak niri Ayse-k liburua irakurria esan zidan.

Horretaz gain, turkierak garatu du "ki" baliabide prepositiboa afin lotu perpaus konpletiboak atzén aditz nagusia. Atzekalde horretan, perpaus konpletiboaren aditza izanen dá finitua; hau da, ez da joanen nominalizaturik, baizik jokaturik, nola aditz nagusia. Da honelatsukoa:

2.: Gizonak niri esan zidan ki Ayse-k liburua irakurria zuen.

Beraz, "ki" horrek eskaintzen du mekanismo sinple bat zeinekin eramán perpaus konpletiboak atzén aditz nagusia; eta hori komunikatiboki oso lagungarria dateke, bereziki noiz eman nahi diren perpaus konpletibo luze edo konplexuak (aurreko bi adibide horiek daudé moldatuak ti artikulua on Matthew Dryer titulatzen "The positional tendencies of sentential noun phrases in universal grammar").

Horretaz, bi kontu:

1.: Nola garatu du turkierak bere "ki" prepositibo hori?

Ba, mailegatuz "ki" hori ti hizkuntza persiar indoeuropeoa (sintaxi postpositiboak errazago hartu ohi dituzte mailegu prepositiboak ezez alderantziz: mailegu sintaktikoen norabide-asimetria hori dá beste zantzu bat zeinek erakusten du garabidea bera). Bai, "ki" hori dá mailegu estruktural bat, nola izan daitekeen euskararentzat mailegatzea "ke" baliabide prepositiboa ti gaztelania (izan ere, persieraz, "ke" erabiltzen dute, eta ez "ki").

Turkierak persieratik mailegatu du "çunku" baliabide prepositibo kausala ere.

2.: Bi eredu horiek koexistitu egiten dira (pospositibo eta prepositiboa).

Dio Larry Trask-ek, erantzunez a komentario hau:

[Komentarioa] I read that the modern Persian for "and" is "va": compare Arabic "wa" = "and".

[Trask-en Erantzuna] Yes, and Turkish "and" is likewise borrowed from Arabic. Turkish has no native word for "and" -- a fairly common state of affairs in SOV languages, I think. Turkish has also borrowed the Persian complementizer 'that'. This has not ousted the native patterns for making subordinate clauses, which are non-finite (participial) in nature; rather, the two patterns coexist, with a good deal of functional and stylistic specialization.

Bistan da, mailegu estrukturalak aspalditik datoz, eta, dirudienez, SOV hizkuntzak dira mailegu estruktural horien hartzaile zaharrak.

Bestalde, turkieraz, "ki" hori erabiltzen dute halaber nola baliabide erlatibo prepositiboa, baina soilik an modu ez-murriztailea, nahiz persieraz "ki" horiek murriztaileak ere izan ahal diren. Izan ere, turkieraz, perpaus erlatibo murriztaileak derrigor joan behar dira aurrén euren referentzia nominala (aurrekaria). Alde horretatik, asko garatu liteke turkiera.

Badirudi hor bádela antzekotasunik inter turkieraren eta euskararen egoera: bietan garatu baita erlatibo prepositiborik zein erabiltzen ari da aski gutxi respektu joku komunikatibo aberatsa zein eskaini lezaketen.

Euskaran, bistan da, egon da mugimendu purista indartsu bat, zeinek oztopatu du garapen soziala on bide progresiboak. Eta turkieran?

Hortaz, turkieran bádute aukera ki eman esaldi konpletiboak an bukaera e esaldia bidéz "ki" baliabide prepositiboa mailegatua ti persiera.