Turkiera ez omen da kasik aldatu

Aurreko mezu batean nuen galdetu buruz Turkiako giro soziolinguistikoa, zeintaz Wikipedia enziklopediak ematen digu zantzuren bat:

El Turco otomano u osmanlıca es el idioma predecesor de la lengua turca moderna que era empleado en la administración y el lenguaje literario del Imperio Otomano, un idioma que incorpora vocabulario y expresiones del árabe y del persa, así como algunas de sus estructuras sintácticas. Siendo la lengua oficial del Imperio era hablado en todos sus confines como lengua franca entre los diferentes pueblos que lo conformaban aunque para el pueblo llano la ingente cantidad de añadidos del árabe o el persa fueran fuera incrompesible ...
Atatürk el fundador de la moderna República de Turquía lideró un proceso de transformaciones encaminadas a hacer de este país un Estado moderno tras el desmoronamiento del Imperio Otomano. Turquía se transformó en Estado secular en 1928 mediante un gran conjunto de cambios sustanciales, uno de los cuales fue la reforma del turco otomano: Se cambió el alfabeto árabe por el latino (24 de mayo de 1928). El empleo del vocabulario turco (original) de Asia Central (e incluso países al norte de Turquía) se favorece en detrimento del legado persa y árabe, en un intento de buscar una lengua más pura en sus orígenes. El turco otomano (osmanlıca) pierde pues parte de su riqueza cultural. El punto culminante de este movimiento aparición publica de la Teoría de Lengua del Sol, favorecido por Mustafa Kemal.

Mustafa Kemal dá goiko Atatürk bera ("Atatürk" ezizenak esan nahi omen du "Aita"), baina, ¿zertan datza hori-teoria buruz eguzkiaren hizkuntza? Ikustagun Wikipedian bertan:

The Sun Language Theory (Turkish: Güneş Dil Kuramı) was a linguistic theory proposing that all human languages are descendants of one Central Asian primal language. The theory further proposed that the only language remaining more or less the same as this primal language is Turkish. The theory owes its name to the idea that human language began when primitive man looked up at the sun and exclaimed "Aa!".

Bistakoa da giro soziolinguistiko purista-mitolojikoa zeintan egon den murgildurik hizkuntza turkoa an azken mendea.

Bide batez, turko mitozaleek dute aldarrikatzen euren hizkuntzaren primitibotasuna, nolabait esan. Euren hizkuntza ez omen da kasik aldatu tikan denbora noiz lehenengo gizakiak hasi ziren mintzatzen. Orduandanik, ordea, mundua asko aldatu da. [95] [⇶]

Nondik nora mailegatu ohi dira baliabide estrukturalak?

Azter dezagun turkieraren kasua respektu perpausak kin aditz deklaratiboak.

Turkierak bádu perpaus konpletiboak egiteko modu regresibo zahar bat, zeinen arabera perpaus subordinatua dan kokatzen aurrén aditz nagusia. Hor, perpaus konpletiboaren aditza izanen dá ez-finitua (non-finite verb), hau da, nolabait esan, aditz nominalizatu bat. Gutxi gora behera, litzateke honela:

1.: Gizonak niri Ayse-k liburua irakurria esan zidan.

Horretaz gain, turkierak garatu du "ki" baliabide prepositiboa afin lotu perpaus konpletiboak atzén aditz nagusia. Atzekalde horretan, perpaus konpletiboaren aditza izanen dá finitua; hau da, ez da joanen nominalizaturik, baizik jokaturik, nola aditz nagusia. Da honelatsukoa:

2.: Gizonak niri esan zidan ki Ayse-k liburua irakurria zuen.

Beraz, "ki" horrek eskaintzen du mekanismo sinple bat zeinekin eramán perpaus konpletiboak atzén aditz nagusia; eta hori komunikatiboki oso lagungarria dateke, bereziki noiz eman nahi diren perpaus konpletibo luze edo konplexuak (aurreko bi adibide horiek daudé moldatuak ti artikulua on Matthew Dryer titulatzen "The positional tendencies of sentential noun phrases in universal grammar").

Horretaz, bi kontu:

1.: Nola garatu du turkierak bere "ki" prepositibo hori?

Ba, mailegatuz "ki" hori ti hizkuntza persiar indoeuropeoa (sintaxi postpositiboak errazago hartu ohi dituzte mailegu prepositiboak ezez alderantziz: mailegu sintaktikoen norabide-asimetria hori dá beste zantzu bat zeinek erakusten du garabidea bera). Bai, "ki" hori dá mailegu estruktural bat, nola izan daitekeen euskararentzat mailegatzea "ke" baliabide prepositiboa ti gaztelania (izan ere, persieraz, "ke" erabiltzen dute, eta ez "ki").

Turkierak persieratik mailegatu du "çunku" baliabide prepositibo kausala ere.

2.: Bi eredu horiek koexistitu egiten dira (pospositibo eta prepositiboa).

Dio Larry Trask-ek, erantzunez a komentario hau:

[Komentarioa] I read that the modern Persian for "and" is "va": compare Arabic "wa" = "and".

[Trask-en Erantzuna] Yes, and Turkish "and" is likewise borrowed from Arabic. Turkish has no native word for "and" -- a fairly common state of affairs in SOV languages, I think. Turkish has also borrowed the Persian complementizer 'that'. This has not ousted the native patterns for making subordinate clauses, which are non-finite (participial) in nature; rather, the two patterns coexist, with a good deal of functional and stylistic specialization.

Bistan da, mailegu estrukturalak aspalditik datoz, eta, dirudienez, SOV hizkuntzak dira mailegu estruktural horien hartzaile zaharrak.

Bestalde, turkieraz, "ki" hori erabiltzen dute halaber nola baliabide erlatibo prepositiboa, baina soilik an modu ez-murriztailea, nahiz persieraz "ki" horiek murriztaileak ere izan ahal diren. Izan ere, turkieraz, perpaus erlatibo murriztaileak derrigor joan behar dira aurrén euren referentzia nominala (aurrekaria). Alde horretatik, asko garatu liteke turkiera.

Badirudi hor bádela antzekotasunik inter turkieraren eta euskararen egoera: bietan garatu baita erlatibo prepositiborik zein erabiltzen ari da aski gutxi respektu joku komunikatibo aberatsa zein eskaini lezaketen.

Euskaran, bistan da, egon da mugimendu purista indartsu bat, zeinek oztopatu du garapen soziala on bide progresiboak. Eta turkieran? [89] [⇶]