"hak *∅ - e - du - e - n > eben", "guk *g - e - du - e - n > geben" edo "zuk *z - e - du - e - n > zeben"

Galdetzen zuén atzo Josu Lavinék:

Nondic sorthuac dira, bada, genuen, genituen eta gintuen adizquiac?

Abiapuntu ezberdinak har daitezke ki azaldu nóla agertu ziren adizki horiek. Gehienetan, egonen zirén 3 fase nagusi:

• OVS fasea

• SOV reinterpretazioa

• "z-" prefijoa garatu ahal da an 3. personak, sórtuz ajuste orokor bat

Gainera kontuan hartu behar da ze hizkera ezberdinetan gerta zitezkén bilakaera ezberdin samarrak, nahiz finean denak ere aski antzekoak.

Hortaz gogora daigun honako sarrera:

• Lafon (1954): "...on trouve dans le sous-dialecte biscayen de Salinas des formes archaïques comme 'geben' "nous l'avions", de '*g-e-du-e-n'" ..."

Atzokoan aipatzen genituén mendebaldeko hizkerak nola bereziki konserbatiboak an zenbait aspektu (beste batzuetan izan dirá berritzaile):

Esan nahi baita ze "z-" ez da 3. personako elementu pronominala, baizik "∅-".

Eta azken forma regularrago horiek mantendu al dira nonbait? Bai, mantendu dira an mendebaldeko hizkerak, zein konsideratzen dirén konservatiboenak.

Ikus daigun ondoko aipua ti herenegungo artikulua ti Lafon ("Comportament syntaxique, structure et diathese du verbe basque", 1954), non autorea mintzo dén gain Leintz Gatzagako hizkera nola konserbatibo horietako bat, bederen an bere aditz-forma batzuk, zein izanen zirén bereziki zaharrak:

On a en v. labourdin genduen et en biscayen genduan "nous l'avions", avec préfixe d'agent gen-. Mais on trouve dans le sous-dialecte biscayen de Salinas des formes archaïques comme geben "nous l'avions", de *g-e-du-e-n, en regard de neben "je l'avais", eben, "il l'avait", où le préfixe d'agent est g-, non gen-. [Lafon, 1954, berrargitaratua an 1999:546]

Bai, oso interesgarriak dirá forma horiek, zein Lafon-ek zatitzen ditú honela (jarraiki "*g-e-du-e-n"):

• nik *n - e - du - e - n > neben

• guk *g - e - du - e - n > geben

• hak *∅ - e - du - e - n > eben

eta non, gainera:

• zuk *z - e - du - e - n > zeben

• zuek *z - e - du - e - e - n > zeuen

• haiek *∅ - e - du - e - e - n > euen

"-a-n/-e-n" bikotea alde batera utzita, dena guztiz regular.

non Lafon-ek aipatzen ditú adizki arkaiko batzuk zein jada egonen zirén an SOV fasea. Ikusten dugunez, adizki horiek zatitu ahal dirá guztiz regularki, naturaltasun osoz, kin "n-e-", "g-e-" edo "z-e-", non lehenengo morfemak adierazten dú sujetua, eta bigarrenak denbora indeterminatu bat (ez presentziala). [>>>]