PSZF(3): Analitiko-sintetiko vs. progresibo-regresibo

PSZF seriea, esan nahi baita "Pello Salabururen Zientzia Faltsua", hasi dá hemen. 

Bilatzen ari gara kasu linguistikoak non, hasiera batean, daukagu estruktura konsistenteki prepositibo bat à la gaztelania (hor [ia] ez dago kasu sintaktikorik ezta postposiziorik, aditzak sistematikoki doáz aurre euren osagarriak, perpaus erlatiboak doaz atze euren aurrekariak...); non gerora, hizkuntza, berez eta presio berezirik gabe, doan pasatzen a estruktura hibrido eta inkonsistente bat (hor elkarbiziko dira kasuak edo/ta postposizoak kin preposizioak, aditzak joan daitezke atze edota aurre euren osagarriak, perpaus erlatiboak joan daitezke atze edota aurre euren osagarriak...); eta non, atzenean, berez eta presio berezirik gabe ere, iristen baita estruktura konsistenteki postpositibo bat à la japoniera (hor ez da egonen [ia] baliabiabide prepositiborik, aditzak sistematikoki doáz atze euren osagarriak, perpaus erlatiboak doáz aurre euren atzekariak...). Holakorik nekez gertatuko da azpi behar linguistiko konplexuak; non ordena burulehenak markatzen du diferentzia funtzional ondo esanguratsua.

Aipaturiko estadio hibrido eta inkonsistente horrek izan ditzake anitz aurpegi, eta hor, akaso, kabitu liteke euskara klasikoa, non aditzak joan daitezke atze edo aurre euren osagarriak, non perpaus erlatiboak doaz atze edo aurre euren aurrekariak, non elkarbizitzen baitira kasuak edota postposizoak kin baliabide prepositiboak, zein euskararen kasuan aski urriak baitziren.

Estadio hibrido horretan, baldintza arruntetan, hiztunek bilatuko dute bidea buruz garapena (bide hau ez da inola ere zuzenekoa, zeren egon daitezke problema estruktural sendoak); baina, bide horretan hasita ere, gerta daitezke salbuespenezko egoerak eta faktoreak (nola euskararen kasuan) ze lortzen ahal duten ezen desibili daitezen horiek pausu komunikatiboki aurrerakoiak (nahiz inkonsistenteak) zein, akaso soilik baitziren literaturan emanak. Beraz, euskara izan daiteke kasu bat non oso salbuespenezko baldintzek eragin baitute ezen praktikoki desager daitezen ti hizkuntza estandarra hain aurrerapen handiak nola izan daitezke aditz aurreratuak edota baliabide erlatibo prepositiboak nola "zein", konparatibo hain erabilgarriak nola "ezi", edo baliabide final hain interesgarriak nola "afin" (hala ere, euskara ondo biziko bada, lehenago edo beranduago joango dira aditzak aurreratzen, joango dira biderkatzen esaldi erlatibo prepositibo errazki-kategarriak, joango da handitzen baliabide prepositiboen altxorra).

Bistan da, "duda"-egoera hibrido, inkonsistente, problematiko eta inkluso kontradiktorio horretan behar dá, bereziki, perspektiba egokia afin ez oztopatu (eta ahal bada erraztu) bidea. Eta hor dago koska.

Baina Pello Salaburuk aipatzen digu hungariera, non, nire eskura ailegaturiko evidentzia guztien arabera, ez da gertatu goian esandako atzerabidea inondik inora ere (esan nahi baita, ezta salbuespenezko moduan ere), eta beraz, nekez existituko da izen handiko hizkuntzalaririk ze aipatzen baitu halako bilakaera (jakiteetan oinarritzen den Pello Salaburu aparte utzita, jakina).

Zer dago orduan? Ba, begira, bada pasartetxo bat hemen (an "Encyclopaedia Humana Hungarica") non akaso ematen baita gakoa:

Certain postpositions become suffixes. The transitional phase is shown by the development of suffix -re/-re, for example: in the Letter of Foundation of Tihany it is still a postposition: "ohut cuta rea" (óút kútja reá), "azah fehe rea" (aszófő reá), but in the 13th century it is already a suffix: "Balwankure" (Bálványkőre).

Hori da dagoen guztia: zenbait baliabide pospositibo analitiko (kasu horretan esan nahi du: bakarturik edo banandurik zeudenak) bihurtu dirá pospositibo sintetiko (kasu horretan esan nahi du: atzizki edo posposizio adjuntu edo itsatsirik), eta hori izan da Björn Collinder suediarrak (izen handiko hizkuntzalaria baita) objetatu ziona a Otto Jespersen, zeinek mantentzen baitzuen ezen existitzen baitzen joera unibertsal bat an munduko hizkuntza guztiak buruz forma analitikoagoak (aipatutako zentzuan, gauza bat dá kontraposizioa inter analitiko eta sintetiko, eta beste bat ondo diferentea dá kontraposizioa inter regresibo eta progresibo; eta Pello Salaburuk ez lituzke horiek nahastu behar). Ikus dezagun hau an hitzak hon Bichakjian:

Therefore, just as fishes have undergone adaptative changes since the emergence of amphibians, so have languages that have not become head-first developed features that present selective advantages. That is the framework in which Collinder’s oft-mentioned, but seldom properly assessed objections should be placed. Responding to Jespersen, who had stresssed the tendency of I-E (hauek dira hizkuntza indoeuroparrak) and other languages to become analytical, Collinder has argued that such a trend is not universal, and that Hungarian had conversely created case markers out of nouns (1936:58-59 eta 1956:120).

Irudi luke ze Bichakjianek idatziko zuén bere espresio hori "oft-mentioned, but seldom properly assessed" dedikaturik a Salaburu, zeinek eman behar lituzke argumentu gehiago eta iritzi gutxiago. [57] [⇶]