XK8: Galdegai-legerik? ez, eskerrik asko

Erantzunez ki Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3, hau, XK4, hau, XK5, XK6, XK7 eta hau ere).

Diotso Kintanak ki Erramun Gerrikagoitia:

Erdaren eraginez zuri errazagoa, logikoagoa eta ederragoa iruditzen zaizu SVO delakoa, euskal tradiziokoa gaitzetsiz.

Gogoratu beharko zaio ki hizkuntzalariá Xabier Kintana ezen existitzen da mekanismo sinple eta normal bat zeinengatik SOV hizkuntzak garatu ohi duten bigarren foku-leku ahaltsuago bat atzé aditza (F2), halatan ze, prozesuaren amaieran, hizkuntzak pasatu ohi dira ti estrukturá SOV ki estrukturá SVO (ikus hau eta hau ere).

Mekanismo horrexek eragiten du tendentzia garakor orokor bat, zein izan ahal den frenatua (edo inkluso norantzaz aldatua) edo azeleratua per beste indar osagarri batzuk, nola adibidez: eskura izatea edo ez izatea mekanismo eta aukera estruktural egokiak eta sinpleak afin joan garatzen sintaxia, izatea giro linguistiko ona edo gaiztoa, edo hizkuntz-kontaktuaren eragina izateá aldekoa edo kontrakoa.

Normalean, objetu luze edo/ta konplexuak hasten dira pasatzen atze aditza, eta gero, laburrak ere bide beretik doaz. Azkenean, prozesuak aurrera egin ahal badu, aditz aurreko foku-lekua (F1) geldituko dá tzat erabilera aski konkretu eta mugatuak, nola adverbioak (berez laburrak), edo/ta erabilera bereziki enfatikoak. Azpimarratu behar da ze prozesu orokor horren barne-indarrak dirá komunikatibo hutsak, ez bestelakoak.

Bestalde, zéin da euskal tradizioa respektu hitz-ordena? Euskal tradizioak bazituen emanak aurrerapausuak aldé garapená on bigarren foku-leku hori. Hala, gure idazle zaharretan aski normala izanen da aurkitzeá objetu edo osagarri fokalizatu luze edo/ta konplexuak atze aditza. Areago, ez da gehiegi bilatu behar afin aurkitu objetu edo osagarri fokalizatu labur eta sinpleak ere atzé aditza. Autore batzuetan gehiago, bestetzuetan gutxiago, esan daiteke ze goiko mekanismoa martxan zegoen, euskaran ere.

Gero, jakina denez, etorriko ziren gramatikariak eta sortuko zuten galdegaiaren legea, legeen legea, nola bailitzan euskararen esentzien esentzia (kontra sensibilitateá on euskal idazle zaharrak, zein orokorrean zeuden aski urrutí ti lege zorrotzak nola galdegaiaren ustezko lege hori).

Nik uste ze euskararen esentzien esentzia dá komunikazioa, eta justuki horretan, komunikazioan, askoz hobe da garapena on bigarren foku ahaltsu eta aukerakoa (F2) ezi gelditzeá kin derrigorrezko foku ahalgabe bat (F1).

Ikus, aurreko guztiaren gainean, hurrengo hitzák on Bittor Hidalgo:

"Galdegai" lege berri bat proposatuko da hemen, eta esan, ezagutzen dugun galdegai legea, Azkue-Altubek asmatua XIX-XX. mendeen mugan, galdegaia derrigorrez(-edo) aditzaren aurreko gunera daramana, gezurra dela lege bezala, eta honek gaitzetsitako ordenamendu aukera asko ere on askoak direla euskaraz (eta are hobeak).

Eta badira proposamen hauek egiteko pisuzko arrazoiak:

1. Aditza esaldi aurrealdean ematea delako, esaldi luzeetan, hauen ulergarritasuna bideratzeko modu bakarra testuan, psikolinguistikaren ekarriek argitzen bide diguten eran.

2. Euskarazko tradizio idatziak ez du inoiz bete Azkue-Altuberen galdegai legea, XX. mendean legea apropos bete nahian sortutako testuak arte. Tradizio idatzi honek ez du ere aditza inoiz atzeratuko esaldian, salbu Kardaberazen eskolako autoreen joskera artifizialean (Kardaberaz, Lardizabal, Arrue, ...; ik. Hidalgo, 1993). Kurioski, tradizioko testuok ez ohi dute eragin gaur egunekoek bezalako ulergarritasun arazorik. Bi arrazoi horiexengatik ote da? [Bittor Hidalgo]

Hor, aditzak aurreratzea ez da arrazoi bakarra zergatik tradizioko textuak ulertu ohi diren hobeki ezi gaur egungo maila bereko textuak. Besteak beste, badá bigarren arrazoi inportante bat, eta da erabilerá on askoz baliabide prepositibo gehiago ezi gaur egun.

Finean, aditzak aurreratzea edo/ta lokailuak aurreratzea dirá bi tendentzia zein doaz an ber norantza: hizkuntzaren progresibizazioa.

Gainera, norabide progresibo (burulehen) horretan areago sakonduz lortuko dirá esanguratsuki emaitza hobeagoak (zentzu guztietan). Jarrai dezagun kin Bittor Hidalgo:

3. Euskarazko aho erabilera guztia ere, oraingoa eta lehengoa -ezagutzen dugun neurrian-, aho batez da aditz aurrera zale, eta idatziak bezain gutxi errespetatzen du galdegai lege kanonikoa.

4. Azken arrazoia da' aditz atzeratzeek eta galdegai lege betetzeek erabat murrizten dutela euskararen adierazkortasuna. Nik defendatu nahi dut, esateko, ni elena naiz bezalako esaldi baten aldean (enfasia izenean), ni naiz elena ere ondo esaldi jatorra dela euskaraz ideia bertsua adierazteko, are adierazkortasun handiagokoa, [↑ni naiz↓↑] [↑elena↓] ahoskatua.

Nire ustez ez dugu behar galdegai-lege berririk: gauza da kokatzea objetuak, aditzak... an lekuá non hobetoen beteko dute euren helburu komunikatiboa an kate linguistikoa. [114] [⇶]