Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat

Itziar Laka, atzo aipatutako hitzaldian, mintzo zaigu gain emaitzak on experimentu elektriko batzuk, non, jarriz elektrodoak an parte-hartzaileen buruak, neurtuko dirá zenbait arrasto elektrofisiologiko zein aktibitate zerebralak utzikó noiz egiten jarduera batzuk (nola, adibidez, irakurtzea):

Bereziki, hemen, Euskal Herrian, horrelako ikerketetarako lehengai ona daukagu: bi hizkuntza tipologikoki oso desberdinen artean elebidun nahiko aurreratuak diren pertsonak bizi gara, eta horrelaxe, euskaldun elebidunen burmuinetan neurketa elektrikoak eginez egin ditu ikerketak Itziar Lakak. [Luistxo Fernandez an "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", Sustatu, 2015-07-20).

Orriotan jada mintzatu gara burúz experimentu-mota hori noiz aritú gain lanak ti Molinaro (ikus "Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria"):

Gauza da ze azterketa idatzi batean normalean konsideratzen da parte-hartzaileak zénbat erantzun zuzen eta zénbat oker eman dituen (ariketa objetibo errazki interpretagarria baita), aski berdin zaigularik zéin burmuin-prozesu gertatu diren afin ailegatu ki erantzun horiek (burmuin-arrastoen interpretazioa ez litzake batere evidentea). Arrasto elektrofisiologiko horiek, jakina, ez dira baztertu behar, baina euren erabilera izan beharko litzaké soilik osagarria respektu emaitza objetiboagoak zeinen interpretazioa baitá zuzenekoa, nola dirén ulermen-ariketak, reakzio-ariketak, pausak, dudak, jarraitutasuna, diskursoaren analisia... [Balbula, 2017]

Bai, gure ikuspegitik, halako experimentuek soilki izan ahal duté balio osagarria respektu experimentu askoz objetiboagoak. Han ere genioen ze:

Aurreko sarreran argi gelditu da marko orokorrá non behar dugun kokatu eztabaida hau: sintaxi buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi sintaxi burulehenak. Horren ondorioz hizkuntza buruazkenetan beharko dirá estrategia konpensatzaileak (hemen eta Japonian), zeinen bizkarezurra dén erabiltzea estruktura sintaktiko sinpleagoak (hor gauzatzen dira estuasunak) afin izan daitezen aurreikusgarriagoak. Horrek, jakina, bádu kostu esanguratsurik gain eraginkortasuna. [Balbula, 2017]

Molinaro-k berak ematen zigún marko orokor hori (ikus "Marko orokorra: "... retrasa mucho..."):

«En castellano y muchísimos idiomas europeos tenemos preposiciones, auxiliares, artículos… que nos ayudan a estructurar el contenido. Estas palabras pueden ir antes o después. En castellano van antes, en euskara después. Ese hecho retrasa mucho a los euskaldunes el momento en el que pueden estructurar el contenido». [Molinaro, an Gara, 2017-06-18]

Sarrera hartan genioenez:

Eta hortxe dago kuestio honen guztiaren marko nagusia: sintaxi buruazkenak asko atzeratzen du estrukturazioa on eduki komunikatiboa; hots, asko atzeratzen du interpretazio segurua. Eta gauza da ze inseguritate estruktural eta interpretatibo horren arrazoi bakarra dá sintaktikoa, zeinen zuzeneko efektua dá eraginkortasun komunikatibo esanguratsuki txikiagoa respektu hizkuntzak non ordenazioa dén burulehena. 

Sintaxi burulehen batean hiztunak ez du aurreikusi behar geroko estruktura sintaktikoa (eta berekin doan interpretazio zehatza), zeren estruktura hori emana datorkio gabé errore posiblerik (horrek ahalbidetzen dú, jakina, eduki komunikatibo horien expresio egokituago bat, expresio eraginkorrago bat). Baina, sintaxi buruazken eta, hortaz, diskursiboki inkoherente batean (eta zenbat eta buruazkenagoa izan, gehiago),  ez da hori gertatzen, zeren estrukturak soilik resolvitzen dira sintagma nagusien buruetan, eraginez gainkostu komunikatiboak.

Jakina, inefizientzia estruktural horiek sortutako gainkostua ezin izanen da gastatu modu efizienteago batean; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutakoa ezin izanen dela gastatu integratzen detaile aberasgarri gehiago an estruktura sendo eta jarraituago bat, adibidez; edota ze inefizienteki gastatutako energia komunikatiboa ezin izanen dela gastatu efizienteki afin lortu helburu komunikatibo sortzaileak. [Balbula, 2017]

Hori da marko nagusia, zeini gehitu behar zaizkio atzo aipatutako beste experimentuak ganik Erdozia eta Laka (reakzio-denborak edo errore-tasak an zuzeneko galdera-erantzunak gain irakurritakoa), hala nola ere...

...evidentzia anitza eta sendoa zein ari den etengabe oihukatzen ze hizkuntza buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi burulehenak. [Balbula, 2017]

Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat. [960] [>>>]