Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat

Itziar Laka, atzo aipatutako hitzaldian, mintzo zaigu gain emaitzak e experimentu elektriko batzuk, non, jarriz elektrodoak an parte-hartzaileen buruak, neurtuko dirá zenbait arrasto elektrofisiologiko ti aktibitate zerebrala noiz egiten jarduera batzuk (nola, adibidez, irakurtzea):

Bereziki, hemen, Euskal Herrian, horrelako ikerketetarako lehengai ona daukagu: bi hizkuntza tipologikoki oso desberdinen artean elebidun nahiko aurreratuak diren pertsonak bizi gara, eta horrelaxe, euskaldun elebidunen burmuinetan neurketa elektrikoak eginez egin ditu ikerketak Itziar Lakak. [Luistxo Fernandez an "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", Sustatu, 2015-07-20).

Orriotan jada mintzatu gara buruz experimentu-mota hori noiz aritú gain lanak e Molinaro (ikus "Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria"):

Gauza da ze azterketa batean normalean konsideratzen dugu ebaluatuak zénbat erantzun zuzen eta zenbat oker eman dituen (ariketa objetibo errazki interpretagarria baita), aski berdin zaigularik zéin burmuin-prozesu gertatu diren afin ailegatu ki erantzun horiek (burmuin-arrastoen interpretazioa ez litzake batere ebidentea). Arrasto elektrofisiologiko horiek, jakina, ez dira baztertu behar, baina euren erabilera izan beharko litzake soilik osagarria respektu emaitza objetiboagoak zeinen interpretazioa baita zuzenekoa: ulermen-ariketak, reakzio-ariketak, pausak, dudak, jarraitutasuna, diskursoaren analisia.... [Balbula, 2017]

Bai, halako experimentuek soilki izan ahal dute balio osagarria respektu experimentu askoz objetiboagoak. Hantxe ere esaten genuen:

Aurreko sarreran argi gelditu da marko orokorra non behar dugun kokatu eztabaida hau: sintaxi buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi sintaxi burulehenak. Horren ondorioz hizkuntza buruazkenetan beharko dirá estrategia konpensatzaileak (hemen eta Japonian), zeinen artean dén aurkitzen nagusiki a erabilera e estruktura sintaktiko sinpleagoak (horretan gauzatzen dira estuasunak) afin izan daitezen aurreikusgarriagoak. Horrek, jakina, bádu kostu esanguratsurik gain eraginkortasuna. [Balbula, 2017]

Molinarok berak ematen zigún marko orokor hori (ikus "Marko orokorra: "...retrasa mucho..."):

En castellano y muchísimos idiomas europeos tenemos preposiciones, auxiliares, artículos… que nos ayudan a estructurar el contenido. Estas palabras pueden ir antes o después. En castellano van antes, en euskara después. Ese hecho retrasa mucho a los euskaldunes el momento en el que pueden estructurar el contenido. [Molinaro, an Gara, 2017-06-18]

Sarrera hartan genioenez:

Eta hortxe dago kuestio honen guztiaren marko nagusia: sintaxi buruazkenak asko atzeratzen du estrukturazioa e eduki komunikatiboa; hots, asko atzeratzen du interpretazio segurua. Eta gauza da ze inseguritate estruktural eta interpretatibo horren arrazoi bakarra dá sintaktikoa, zeinen zuzeneko efektua dá eraginkortasun komunikatibo esanguratsuki txikiagoa respektu hizkuntzak non ordenazioa dá burulehena.

Sintaxi burulehen batean hiztunak ez du aurreikusi behar estruktura, zeren estruktura hori (eta berekin doan interpretazio zehatza) emana datorkio gabé errore posiblerik (horrek ahalbidetzen du, jakina, eduki komunikatibo horien expresio egokituago bat, expresio eraginkorrago bat). Baina, sintaxi buruazken eta hortaz diskursiboki inkoherente batean (eta zenbat eta buruazkenagoa izan, gehiago),  ez da hori gertatzen, zeren estrukturak soilik resolvitzen dira sintagma nagusien buruetan, eraginez gainkostu komunikatiboak.

Jakina, inefizientzia estruktural horiek sortutako gainkostua ezin izanen da gastatu modu efizienteago batean; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutakoa ezin izanen dela gastatu integratzen detaile aberasgarri gehiago an estruktura sendo eta jarraituago bat, adibidez; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutako energia komunikatiboa ezin izanen dela gastatu efizienteki afin lortu helburu komunikatibo sortzaileak. [Balbula, 2017]

Hori da marko nagusia, zeini gehitu behar zaizkio atzo aipatutako beste experimentuak ganik Erdozia eta Laka (reakzio-denborak edo errore-tasak an zuzeneko erantzunak respektu irakurritakoa), hala nola ere...

...ebidentzia anitza eta sendoa ze-ari-den etengabe oihukatzen ze hizkuntza buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi burulehenak. [Balbula, 2017]

Bai, eskandalu zientifiko eta sozial bat. [⇶]