ostirala, urria 16, 2020

SVO estrukturan, ergatiboa izan ahal dá optatiboa noiz ez den anbiguetaterik

Atzoko sarreran, Josu Lavin eta Gilen zúten mantendu oso elkarrizketa interesgarria burúz ergatiboa an zenbait perpaus erlatibo, zeintan, jada bukaeran, Gilen-ek zioén hau:

... pentsatu dut ergativoa deuseztu nahi zenuela.

eta Josu Lavin-ek erantzún:

Deuseztu ez, baina invitatzen dut casu honetan obligatorio ez içaitera.

cantatzen duen guiçona
ethorcen den guiçona

formac desdoblatzeracoan gure classicoec

guiçona ceinec cantatzen baitu
guiçona cein ethorcen baita

erran ukan dute.

duEN eta dEN horietan ergativoaren arrastoric ez dagoen beçala, ez egoitea CEIN icenordainean ere:

guiçona cein cantatzen baitu
guiçona cein ethorcen baita

Hala nola (ez kasualitatez) munduko hizkuntzak jaio ohi dirá (S)OV(S) buruazkenak; era berean ere (eta ez kasualitatez) munduko hizkuntzek erakusten duté joera dinamiko gardena buruzki hurrenkerá SVO burulehena, nahiz orobat existitu daitezke kasu aski hibridoak, aski bikoitzak, nola akaso euskara, zeintan landu litekén estrukturá SOVO kin pre eta postposizioak. Jakina, eta betiko moduan, erabilerak markatu beharko luke bidea.

Garabide estruktural horretan, SOV hizkuntzek galdu ohi duté euren ergatibitatea (non dén markatzen sujeto aktiboa: euskara) edo euren akusatibitatea (non dén markatzen akusatiboa: latina) noiz bihurtzen SVO, hain justu zeren aditzak ondo mugatu ohi ditú bataren bukaera (normalean sujetua dá thematikoa) eta bestearen hasiera (normalean objetua dá rhematikoa). 

Bilakaera horretan, halaber, adizki auxiliarrak pasatu ohi dira ti izán finalak an sintagma verbala ("ekarri du") ki hasierako posizioa ("du ekarri"), hola utziz eduki verbal semantiko nagusia ("ekarri") justuki lehenago zein bere hurrengo osagarri nominala, preposizionala...., zeintan progresiboki joango dén osatzen informazioa an modu koherentea (sintaktikoki eta interpretazionalki).

SOVO estruktura bikoitzean, bi aukerak (OV eta VO) koexistitu ahal dira kin ergatibo optatiboa noiz ez dagoen anbiguetaterik, eta baita kin aukerako auxiliar aurreratua (beheragoko "") markátuz bere aurreko sujetua (azentuak, hor ere, egin lezake bere lan argitzailea):

Gizonak aulkia ekarri du. (non, anbiguetaterik ezean, ken liteke ergatiboa)

Gizona dú ekarri aulkia. (non, optatiboki, jar liteke ergatiboa)

SVO ordenean, kasu ergatiboa izan liteké optatiboa noiz-ere ez den anbiguetaterik. [1050] [>>>]

Etiketak: , ,

4 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

cantatzen duen guiçona ethorri da
= ethorri da guiçona cein cantatzen baitu

cantatzen duen guiçonac hori erran du
= erran du hori guiçonac cein cantatzen baitu

cantatzen duen guiçonari microphonoa eman deraucot
= eman deraucot microphonoa guiçonari cein cantatzen baitu

cantatzen duena ethorri da
cantatzen duenac hori erran du
cantatzen duenari microphonoa eman deraucot
= ethorri da ceina cantatzen baitu
= erran du hori ceinac cantatzen baitu
= eman deraucot microphonoa ceinari cantatzen baitu

ostirala, urria 16, 2020 9:17:00 AM  
Blogger Josu Lavin said...

= ethorri da ceina cantatzen baitu
= erran du hori ceinac cantatzen baitu
= eman deraucot microphonoa ceinari cantatzen baitu

Edota:

= ceina cantatzen baitu ethorri da
= ceinac cantatzen baitu erran du hori
= ceinari cantatzen baitu eman deraucot microphonoa

ostirala, urria 16, 2020 9:20:00 AM  
Blogger Josu Lavin said...

ethorri denac erran deraut hori

= ceinac ethorri baita erran deraut hori

edota

= erran deraut hori ceinac ethorri baita

el que/ la que

relativoa delacotz perpausa nabussiaren subjectua.

Beraz. CEIN relativoac bi jocamolde lituzque:

1. Cein classicoa
2. Cein garatua

ceinec guehienetan bat eguiten baitute.
Cer deritzoçue?

ostirala, urria 16, 2020 2:05:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

Orain arte ez nintzaion guztiz oharturic Gilenec ekarritaco passarte honi:

Kontu hertsi behar dugu harzaz [gure arimaz] eman segurki nori baitu bere odolaz karioki erosi. (Etxepare)

nori baitu... erossi

Hatsarrean pensatu dut concordanciaric ez cela eguiten:

nori baitu erossi = nori baitio/baiterauco erossi

baina "erossi duenari" erran nahi duqueela. Beraz, classicoen artean badago "cein garatua" erabilcen duenic.

erossi nahi duenari
= ceinari erossi nahi baitu
= nori erossi nahi baitu

ceinari = al que
nori = a quien

Anhitz esquer, Gilen.


ostirala, urria 16, 2020 4:32:00 PM  

Argitaratu iruzkina

<< Home