asteazkena, azaroa 16, 2022

Ariztimuño (2020): "-irau- (> -iau- > -iu-)" [an adizkiak nola 'dirautzut' > 'diutzut']

Jarrai daigun kin haria zeintan ari ginén lehenago zein agertu Irulegiko eskua. Eta ari ginen gain evoluzioa tika "*eradun"-en forma plural regularrak ki erabilera irregularra te adizki berberak an interpretazio singularra, zein oraindik nagusitzen ari den an mendebaldeko hizkerak. Horretaz genioén hemen:

Ikusten genuén atzo nóla erabiltzen zirén flexio transitibo-datiboak an 1713ko gipuzkera te Otxoa-Arin.

..., J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigu ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Adizki-sorta horretan, oso iradokigarria irudi zaigu noláko paralelismo handia existitzen dén arten gipuzkera hartako flexio plural horiek eta mendebaldeko flexio singularrak, halan-ze inkluso hipotetiza liteke erlazio estu bat arten bi adizki-sorta horiek:

  • dirautzut > diutzut (diutzudan) ~ deutsut/deutzut
  • dirauztazu > *diuztazu ~ deustasu
  • dirautza > *diutza ~ deutsa/deutza
  • dirauzku > *diuzku ~ deusku
  • ...
Esan nahi baita ze batek inkluso pentsa leike ze mendebaldeko amaiera singular horiek datoz ti ekialderagoko amaiera pluralak, non "-z-" bihurtu dén "-s-", halan-ze behin zentzu plurala galduta, gehituko zén pluraletako azken "-s" hori ("deustasus").

Eta gaurko kontua da ze Ariztimuño (2020) mintzo zaigu gain goragoko evoluzio hori:

  • dirautzut > diutzut (diutzudan)

noiz dioen an bere "Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara" (2020):

-irau- (> -iau- > -iu -) N-N-N indikatiboko laguntzailea objektu pluralekin. [Ariztimuño, 2020:63]

Ariztimuño-k ere aipatzen ditú bi adizki plural hauek:

  • diraust 'dizkit'
  • diusku 'dizkigu'

nondik:

  • dirauzku > *diuzku > diusku ~ deusku
Gauza da ze azken "deusku" plural regular hori joanen zén progresiboki okupatzen erabilera singularra, an oposizioa ki "deuskus" plural berria (zenbait hizkeretan erabiliko zén ber "deusku" an singularra eta plurala).

Etiketak: , , , , , ,

1 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

https://zuzeu.eus/euskara/etorri/

Orotarikoan:

lo mismo podemos decir de RS (cf. Lfn Sys 290), en donde sólo se encuentra on derextanari (257) y gatx ze erexkeok (312)

Oharra: eretxok + ke = erexkeok.
KE partikula' dativoaren ezquerraldean.

TXi eta TSi dativoak TZi dativoaren aldaerak baino ez dira, zeinetan Z beharrean X edo S agertuko baitzaizkigu:

niri
zt / zta-

hiri (to)
zk / za-

hiri (no)
zn / zna-

hari
tzo = tza

guri
zku

zuri
tzu

zuei
tzue

haiei
tze = zte

Eritzi / iritzi aditzeko NORI atzizkiak dira hauek.

ERETXI / ERITXI aditzaren kasuan:

niri
xt / xta-

hiri (to)
xk / xa-

hiri (no)
xn / xna-

hari
txo = txa

guri
xku

zuri
txu

zuei
txue

haiei
txe = xte

Eta EUTSI aditzean:

niri
st / sta-

hiri (to)
sk / sa-

hiri (no)
sn / sna-

hari
tso = tsa

guri
sku

zuri
tsu

zuei
tsue

haiei
tse = ste

Adeitsuki

asteazkena, azaroa 16, 2022 8:54:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home