Ariztimuño (2020): "-irau- (> -iau- > -iu-)" [an adizkiak nola 'dirautzut' > 'diutzut']

Jarrai daigun kin haria zeintan ari ginén lehenago zein agertu Irulegiko eskua. Eta ari ginen gain evoluzioa tika "*eradun"-en forma plural regularrak ki erabilera irregularra te adizki berberak an interpretazio singularra, zein oraindik nagusitzen ari den an mendebaldeko hizkerak. Horretaz genioén hemen:

Ikusten genuén atzo nóla erabiltzen zirén flexio transitibo-datiboak an 1713ko gipuzkera te Otxoa-Arin.

..., J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigu ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Adizki-sorta horretan, oso iradokigarria irudi zaigu noláko paralelismo handia existitzen dén arten gipuzkera hartako flexio plural horiek eta mendebaldeko flexio singularrak, halan-ze inkluso hipotetiza liteke erlazio estu bat arten bi adizki-sorta horiek:

• dirautzut > diutzut (diutzudan) ~ deutsut/deutzut
  

• dirauztazu > *diuztazu ~ deustasu

• dirautza > *diutza ~ deutsa/deutza

• dirauzku > *diuzku ~ deusku

• ...

Esan nahi baita ze batek inkluso pentsa leike ze mendebaldeko amaiera singular horiek datoz ti ekialderagoko amaiera pluralak, non "-z-" bihurtu dén "-s-", halan-ze behin zentzu plurala galduta, gehituko zén pluraletako azken "-s" hori ("deustasus").

Eta gaurko kontua da ze Ariztimuño (2020) mintzo zaigu gain goragoko evoluzio hori:

• dirautzut > diutzut (diutzudan)
  

noiz dioen an bere "Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara" (2020):

-irau- (> -iau- > -iu -) N-N-N indikatiboko laguntzailea objektu pluralekin. [Ariztimuño, 2020:63]

Ariztimuño-k ere aipatzen ditú bi adizki plural hauek:

• diraust 'dizkit'
  

• diusku 'dizkigu'
  

nondik:

• dirauzku > *diuzku > diusku ~ deusku

Gauza da ze azken "deusku" plural regular hori joanen zén progresiboki okupatzen erabilera singularra, an oposizioa ki "deuskus" plural berria (zenbait hizkeretan erabiliko zén ber "deusku" an singularra eta plurala).

Batek inkluso pentsa leike ze mendebaldeko amaiera singular horiek datoz ti ekialderagoko amaiera pluralak: "dirautzut > diutzut (diutzudan) > deutsut/deutzut" (plural berria: "deutsudas/deutzudas")

Ikusten genuén atzo nóla erabiltzen zirén flexio transitibo-datiboak an 1713ko gipuzkera te Otxoa-Arin.

..., J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigu ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Adizki-sorta horretan, oso iradokigarria irudi zaigu noláko paralelismo handia existitzen dén arten gipuzkera hartako flexio plural horiek eta mendebaldeko flexio singularrak, halan-ze inkluso hipotetiza liteke erlazio estu bat arten bi adizki-sorta horiek:

• dirautzut > diutzut (diutzudan) ~ deutsut/deutzut
  

• dirauztazu > *diuztazu ~ deustasu

• dirautza > *diutza ~ deutsa/deutza

• dirauzku > *diuzku ~ deusku

• ...

Esan nahi baita ze batek inkluso pentsa leike ze mendebaldeko amaiera singular horiek datoz ti ekialderagoko amaiera pluralak, non "-z-" bihurtu dén "-s-", halan-ze behin zentzu plurala galduta, gehituko zén pluraletako azken "-s" hori ("deustasus").

Oregi (1974): "Diodanaren indargarri, giputz askok DARABILT-en ordez ematen duten DABILKIT, hau ere berez NORidun."

Herenegun aipatzen genuén Oregi (1974) noiz zioén ze:

J. Oregi-k (1974) proposatzen zuén ondoko bilakaera tika "-ra-" datiboak ki "-ra-" kausatiboak (an bere "Euskal aditzaz zenbait gogoeta"):

NERI *da-RA-kus-T (ikusten DIT) → NIK da-rakus-T (ikusarazten DUT) [Oregi, 1974:273]

Pasarte horrek honela jarraitzen zuén:

nondik:

Diodanaren indargarri, giputz askok DARABILT-en ordez ematen duten DABILKIT, hau ere berez NORidun. [Oregi, 1974:274]

Bai, oso indargarri interesgarria.

Oregi (1974): NERI *da-RA-kus-T (ikusten DIT) → NIK da-rakus-T (ikusarazten DUT)

J. Oregi-k (1974) proposatzen zuén ondoko bilakaera tika "-ra-" datiboak ki "-ra-" kausatiboak (an bere "Euskal aditzaz zenbait gogoeta"):

NERI *da-RA-kus-T (ikusten DIT) → NIK da-rakus-T (ikusarazten DUT) [Oregi, 1974:273]

Horrela, garai zaharretan, "-ra-" horiek izanen zirén nagusiki datiboak, nahiz, gerora, gehienak evoluzionatu ziren ki esangura kausatiboa, nahiz ez guztiak. Evoluzio horretan gertatu zén reinterpretazio bat (reanalisi bat) te flexio datibo zaharrak, zeintan, adibidez, lehengo "-t" datiboak  (adibidez an "darakust") amaituko ziren egiten referentzia ki sujetu aktiboa.

Hala izan bazen, akaso reinterpretazio hori gerta zitekén bitárten ordena sintaktikoa evoluzionatzen zén ti OVS ki SOV.