Edo, bestela esanda, "dei + ohiko konkordantzia datibo eta ergatiboak + -n"

Herenegun eta atzokoan erlazionatzen genituén "egin"-subjuntiboak kin "*eradun" laguntzaile tripersonal indikatiboak hala nola ere kin "*ezan"-subjuntiboak. Gaurkoan emanen dugú bide sinple-sinple bat ki sortu "egin"-subjuntibo horiek, alegia:

• dei + ohiko konkordantzia datibo eta ergatiboak + -n

Horrela:

• dei - gu - zu -n

• dei - zu - gu - n

• dei - o -zue - n

• dei - zue - ∅ - n

• dei - e - da - n

• dei - da - te - n

Hain sinple nola hori. [>>>]

Duplikazioa > reinterpretazioa > birmoldaketa (an 'diotçan'')

Azken sarreran ikusi dugu nóla "dioçon" moduko formak ("dio-") berez sortu ahal diren an lapurteraren subjuntiboa, sinpleki gaiti analogia kin"dieçen" regularrak (subjuntiboko "die-" regularra):

Akaso irregularitate hori sortu dá gáiti analogia kin "dieçen" regularra, egínez honako bikotea:

• dioçon/dieçen (non "dieçen" báden regularra)
  

 "dioçon" hori azaltzeko, printzipioz, ez genuke behar besterik (analogia hori nahikoa litzake).

Eta nolákoak dira pluralak?  Etxeberri Ziburukoak eskaintzen dizkigú ondoko ale hauek an bere "Manual Devozionezkoa" (1. zatia):

• diotçan 

• diotçogun

• dietçeten
  

non ikusten dugun ez dela agertzen "diotçon", ezpada "diotçan", non, itxura denez, gelditu baitá referentzia datibo bakarra an "diotçan". Baina agertzen dirá "dietçeten" eta "diotçogun", non báden referentzia datibo bikoitza.

Kontuan har geinke ondoko  inperatibo pluralak ere (formalki oso lotuak baitaude subjuntiboak eta inperatiboak):

• dietçadatçu/dietçaquidatçu
  

non, espero lez, mantentzen dén "tça" forma. 

Dirudienez, "diotçan" adizkiak galdu dú bere singularreko referentzia datibo bikoitza, mantenduz soilik lehenengo referentzia, zein den referentzia berria an "dio-":

• dietzon → diotzan

Orain, "diotçan" bihurtu dá "dio-" formakoa. Prozesu horretan, soilik behar izan dá hasierako duplikazioa ("dioçon"), geroko reinterpretazioa ("dioçon"), eta azken birmoldaketa an plurala zatio "tza" pluralgilearen indarra, zein nahikoa izan den an "diotçan", baina ez an "diotçogun" ("dietçeten" adizkian "-e-" hori báda referentzia datiboa, eta hortaz ez da aldagarria). [1895] [>>>]

"dioçon" hori azaltzeko, printzipioz, ez genuke behar besterik

Genioen atzo ze:

Beraz, hor da kontraste bat artén:

• "dioçaçu" non referentzia datiboa aurreratu den, eta

• "dieçadaçu" edo "dieçaguçu" non referentzia datiboa gelditu baitá an bere leku regularra.

Bihar saiatuko gara ikusten zér gertatzen den an subjuntiboak, zein erabiltzen dirén maizago.

Eta jarrátuz kin Etxeberri Ziburukoa, ikusten ditugú adizki ez-datiboak nola:

• deçagun
  

• deçaçun 

• deçan 
  

•  deçaten

• deçaçuen
  

• deçadan
   

aurká adizki datiboak nola:

• dieçaçugun
  

• dieçaçuten

• dieçaçun
  

non "-i-" horrek (an "die-") sinpleki adierazten du ze adizki hori dá datiboa (tripersonala). Esan nahi baita ze hori ez da "dio-" forma bat. Halaber daukagú

•  dieçen (hark haiei, regularra ere)

Baina azkenik daukagú

• dioçon (hark, hari)
  

zein den irregularra an zentzua ze lehenengo "-o-" hori (an "dioçon") ez litzaken hor egon behar , zeren regularki izan beharko baitzén "dieçon". 

Akaso irregularitate hori sortu dá zatio analogia kin "dieçen" regularra, egínez honako bikotea:

• dioçon/dieçen (non "dieçen" báden regularra)
  

 "dioçon" hori azaltzeko, printzipioz, ez genuke behar besterik (analogia hori nahikoa litzake). [1894] [>>>]

Báda kontraste bat arten "dioçaçu" (non referentzia datiboa aurreratu den), eta 'dieçadaçu' edo 'dieçaguçu' (non referentzia datiboa gelditu baitá an bere leku regularra)

Komentatzen genuén atzo honako erabilera inperatiboa ganik Etxeberri Ziburukoa (XVII. mendea): 

Huni ere zeren duen zure baithan fedea, Othoi bihur diozazu osasuna maitea.

zein den inperatibo bat, baina non jada ikusi ahal den 3. personako referentzia hori ("-o-") aurreratua respektu forma regularragoak, non referentzia hori aurkitzen dén atzén "-za-" morfema "*ezan). Hortaz, lapurteran halako adizkiak aspalditik erabiltzen dira. Lapurteran gainera forma horiek agertzen dirá an Bonaparteren taulak, bitárten gipuzkeran agertzen dirén regularragoak.

Eta gauza da ze Etxeberri Ziburukoak erabiltzen ditú forma hauek ere:

• dieçadaçu (orainaldiko inperatiboa, niri)
  

• dieçaquedaçu (geroaldiko inperatiboa, niri) 

• dieçaguçu (orainaldiko inperatiboa, guri)

• dietçadatçu/dietçaquidatçu (objetu pluralak) 
  

zein dirén regularrak (salbu an hasierako "d-" hori). Beraz, hor dá kontraste bat artén:

• "dioçaçu" non referentzia datiboa aurreratu den, eta

• "dieçadaçu" edo "dieçaguçu" non referentzia datiboa gelditu baitá an bere leku regularra.

Bihar saiatuko gara ikusten zér gertatzen den an subjuntiboak, zein erabiltzen dirén maizago. [1893] [>>>]

Lapurteran "diozazu-" moduko adizkiak aspalditik erabiltzen dira

 Atzokoan Josu Lavin-ek ematen zigún honako referentzia:

• Euskal Klasikoen Corpusa (dioza-)

eta hortxe bilatu dugu guk "diozazu-", non atera zaigun honakoa:

eta non ikusi ahal dugún honako adizkia ti Etxeberri Ziburukoa (XVII. mendea):

Huni ere zeren duen zure baithan fedea, Othoi bihur diozazu osasuna maitea.

zein den inperatibo bat, baina non jada ikusi ahal den 3. personako referentzia hori ("-o-") aurreratua respektu forma regularragoak, non referentzia hori aurkitzen dén atzén "-za-" morfema "*ezan). Hortaz, lapurteran halako adizkiak aspalditik erabiltzen dira. Lapurteran gainera forma horiek agertzen dirá an Bonaparteren taulak, bitárten gipuzkeran agertzen dirén regularragoak. [1892] [>>>]

Etxaide (1984): "Badago nahaste hontan zer pentsa."

Galdetzan genuen atzo:

Eta, "diozagula", zér da? akaso "*ezan"?, akaso *nin"?, akaso konbinazio bat arten "*ezan" eta "dio-" forma singularrak?

Eta Josu Lavin-ek erántzun:

diozagula horretan o aurreratu da "dio" adizquiaren eraguinez

Bai, itxura guztien arabera, "dio-" adizki-sorta singularra (ondo instalatua baitzen) hor berriro erakusten ari zén bere indar erakarle analogikoa arrén sortu forma subjuntibo batzuk zein, printzipioz ez ziren regularrak, Ikus daigun ondoko oinoharra ti Yon Etxaide an bere "(e)za" aditz-erroa datiboko aditz-jokoetan autoreetan zehar" (1984:606):

Badago nahaste hontan zer pentsa. [Etxaide, 1984:606]

Bádirudi ze "diozan", "diozagun,..." formak izan zitezkén lehenengo forma tripersonalak zein hasi zirén ordezkatzen euren aurreko "egin" aditzeko forma tripersonalak ("degion", "degiogun"), eta, hasiera horretan, "dio-" adizki singularren analogiak eraginen zuén "diozan, diozagun" moduko formak. [1891] [>>>]

Eta, "diozagula", zér da? akaso "*ezan"?, akaso *nin"?, akaso konbinazio bat arten "*ezan" eta "dio-" forma singularrak?

Beraz, dauzkágu:

• diuzkagu / diauzkagu > diozkagu
  

non "diozkagun" adizkia izanen litzaké konbinazio moduko bat arten "diuzkagu / diauzkagu" pluralak eta "diogu" forma singular ondo instalatua, non azken hori akaso arituko zén nola erakarle analogikoa, azeleratuz edo are bideratuz goragoko pausu hori.

Bide beretik, "dio-" singularren ber botere analogiko horrek akaso sortuko zituén beste forma batzuk ere, nola "diozagula" subjuntiboa, zein den agertzen an Oikia dotrina (1784) eta baita an Otxoa Arin (1713) (lan horietan, ikusi dugunez, halaber agertzen dirá "diozka" formak ere). Ikus ondoko bi erabilerak an Oikia dotrina:

Eta, "diozagula", zér da? akaso "*ezan"?, akaso *nin"?, akaso konbinazio bat arten "*ezan" eta "dio-" forma singularrak? [1890] [>>>]

Zubereraz, "deio-/dio-" forma singularrak ('deyot/ dioyat') sortu dirá zuzenean ti "*eradun" forma zaharragoak jarráituz euren evoluzio propioa

Josu Lavin-ek zioén atzo (eskerrik asko):

Evolutionea çuberotarrez:

derauo > dereio > deio
deraue > dereie > deie
pl.
derautzo > dereitzo > deitzo
derautze > dereitze > deitze

Atzo esaten genuen ze:

Gauzak horrela izanda, gure ustez oso posiblea da "dio-" forma singular berri horiek erágitea halako efektu analogiko erakarle bat gain forma plural zaharragoak, sórtuz nolabaiteko adizki konbinatuak arten "diauzkagu" eta "diogu", emánez "diozkagu". 

Eta hurrengo galdera bat dá: eta nóndik eta nóla sortu zirén "dio-" forma singularrak? Egon al zitekén nolabaiteko efektu erakarle analogiko bat an singularrak ere? Horretaz saiatuko gara mintzatzen aurrerago, baina, ildo horretan oso interesgarria iruditzen zaizkigú Josu-k ekarritako forma singular horiek, zeintan konprobatu ahal dugun ze (itxura guztien arabera) berez agertu zirén oso adizki hurbilekoak ti "diot, ..." forma singularrak:

• deyot, deyo, deyogü, deyue

zein, gainera, forma alokutiboetan bihurtzen dirá sinpleki "dio-" formak:

• dioyat/dioñat, diok/dion, dioyagü/dioñagü, dioye/dioñe
  

nola ikusten dugun an Bonaparteren taula hau:

non, hala "deyot" nola "dioyat" zuzenean atera dira ti "*eradun" forma zaharragoak. Zuzenean eta jarráituz euren evoluzio propioa. [>>>]

Bai, 'dio-' adizki singularrak ('diogu' formakoak) erabat instalatuak zirén an Urolaldea noiz gertatu zén 'diauzkagu' > 'diozkagu'

Ondokoa galdetzen genuén atzo náhizik jakin zéin izan zitekén balizko "dio-" forma singularren eragina gain bilakaera ti "diauzkagu" plural zaharragoa ki "diozkagu" berriagoa:

Hor, Loiolako dotrinean "diauzkazu" zena, bilakatu dá "diozkagu", zeinen ibilbidea izanen zén (azken urratsean genuké atzoko monoptongazioa):

dirauzkagu > diauzkagu > diozkagu  

horrela amáituz an "dio-", berdin nola goragoko beste eskualdetakoak. Gure galdera dá: Garai horretan, erabiltzen al zirén Urolaldean ere "dio-" adizki singularrak?

Eta galdera horri erantzun behar diogú baiezko biribil bat: "dio-" adizki singularrak ("diogu" formakoak) erabat instalatuak zirén an Urolaldea noiz gertatu zén "diauzkagu" > "diozkagu". Ikusi besterik ez dago ondorengo pasartetxoa ti Oikiako dotrina, non agertzen zaizkigun "diozkagu" bat, eta bi "diogu":

Gauzak horrela izanda, gure ustez oso posiblea da "dio-" forma singular berri horiek erágitea halako efektu analogiko erakarle bat gain forma plural zaharragoak, sórtuz nolabaiteko adizki konbinatuak arten "diauzkagu" eta "diogu", emánez "diozkagu". Dá ber efektua zein ja komentatu genuén an sarrera hau gain Goierriko bilakaera: 

Zeren forma singular berri horiek eragin handia izan ahalko luketé gain forma pluralen evoluzioa (atraktore analogiko modura), akaso  azeleratuz edota finean biderátuz ere lehengo evoluzio normala, orain bilátuz adizki ondo uztargarriak an paradigma te singularra. Areago noiz *eradun erroko forma evoluzionatuak (nola "diuzka" gisakoak) ez dauden batere urruti ti *nin erroko forma regularrak (nola "diozka" gisakoak). Leturiagak atzo zioén:

Honenbestez, esan daiteke balitekeela *eradun oinarriko adizkietan -iu- > -io- disimilazioa gertatu izana, diozka gisakoak diuzka gisakoetatik urrun ez daudela aintzat hartuta. [Leturiaga, 2019:132-133] 

Hortaz, hurbiltasun hori kontuan hartuta, hala nola ze, dirudienez, forma singularrak instalatu zirén lehenago zein pluralak an paradigma laguntzaile aktiboa, disimilazio posible hori egon zitekén (analogiaz) ondo erraztua (eta are bideratua) zatio atrakzioa te forma singular ondo instalatu horiek. Esan nahi baita ze adizki pluralen evoluzio hori izan zitekén produktu konbinatu bat te *eradun formen bilakaera normala gehi *nin itxurako forma singularren atrakzio analogikoa. Bi efektu horiek konvergituko ziren ki "diozka" gisako formak, bi efektu horiek batera konbinatuak.

Urolaldean, jauzi analogiko hori izanen litzaké handixeagoa ("diau > dio" ordezta "diu > dio"), baina finean berdin agertuko zirén "dio-" pluralak. [>>>]

Garai horretan, erabiltzen al zirén Urolaldean ere 'dio-' adizki singularrak?

Atzo, ikusiz taula hau (Letariaga, 2019):

genioén:

Taula horretan ederki antzematen da nóla *eradun adizki argiak oso zabalduta egon zirén artio XVIII. mendea. Gainera ikusten da nóla forma horiek orokorki galtzen ari zirén "-ra-" referentzia datiboa, edo gutxienez referentzia horretako "-r-"a. Bádirudi ze orokorkiago galdu zén "-ra-" (an Goierri, Tolosaldea eta Beterri), bitarten Uroladean soilik "-r-" partea, baina barné joera evolutibo berbera. Akaso bihurtua zén redundantea kin bere aurreko "-i-" hori, eze (eze hori dá erlatiboa) jada uler liteké nola referentzia datibo bat.

Leturiagak, jarraian. bere fokua jartzen du justuki an Urolaldeko bilakaera propio hori, zehaztuz ondoko taula hau: 

non ikusten dugún lehenengo forma an "dio-" an OikiaDot (1784), zein dén:

OikiaDot (1784): Oikiako Dotrina

Hor, Loiolako dotrinean "diauzkazu" zena, bilakatu dá "diozkagu", zeinen ibilbidea izanen zén (azken urratsean genuké atzoko monoptongazioa):

dirauzkagu > diauzkagu > diozkagu  

horrela amáituz an "dio-", berdin nola goragoko beste eskualdetakoak. Gure galdera dá: Garai horretan, erabiltzen al zirén Urolaldean ere "dio-" adizki singularrak? [>>>]

Ikusten da nóla forma plural horiek orokorki galtzen ari zirén '-ra-' edo gutxienez '-r-' referentzia datiboa

Atzo genioenez, Leturiaga-k (2019) sistematikoki kokatu ditú gure intereseko adizki pluralak an lekua eta denbora, halan ze ikus daiteke nóla forma zaharragoak doáz bilakatzen forma berriagoak eskualdez eskualde:

..., eskualde guztietan ez da hain garbi ikusten *eradun oinarriko adizkien bilakaera -i(r)au- > -iu- > -io- izan zitekeenik. Gainera, forma zahar eta berriagotzat hartu ditugun horiek ez dira eskualde guztietan garai berean ageri; esate baterako, Goierrin diutzudan (145) 'dizkizudan' dago 1713an (OArin), baina Urolaldean 1737an oraindik diauzcu (2) 'dizkigu' edo diauztan (11) 'dizkidan' adizki luzeagoak ageri dira (AzkSerm); Tolosaldean l739an diuzca (53) 'dizkio' dakar Irazustak, baina garai bertsuan dirauzanac (10) 'dizkionak' ageri da Azpeitiko altzagatarren gutunetan (c. 1738). Beterrin ere diuscu (8. lerroa) 'dizkigu' gisakoak 1716rako jada bazirela erakusten dute Lasarteko bertsoek, Urolaldean ez bezala [Leturiaga, 2019:133]

Leturiagaren beheko pasartean gorriz gaineratu ditugú beste bi forma te Otxoa Arin (1713):

Taula horretan ederki antzematen da nóla *eradun adizki argiak oso zabalduta egon zirén artio XVIII. mendea. Gainera ikusten da nóla forma horiek orokorki galtzen ari zirén "-ra-" referentzia datiboa, edo gutxienez referentzia horretako "-r-"a. Bádirudi ze orokorkiago galdu zén "-ra-" (an Goierri, Tolosaldea eta Beterri), bitarten Uroladean soilik "-r-" partea, baina barné joera evolutibo berbera. Akaso bihurtua zén redundantea kin bere aurreko "-i-" hori, eze (eze hori dá erlatiboa) jada uler liteké nola referentzia datibo bat. [>>>]

Adizki singularren kokapen geografiko-kronologikoak ere lagunduko luké valoratzen zéin izan zitekén 'dio...' forma singularren eragina gain evoluzio normala te '*eradun' gisako adizki pluralak

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

Olatz Leturiagaren "Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez" iracurri dut. Hyper bicaina!!!

Bai, ados gaude. Besteak beste zeren artikulu horretan Leturiaga-k sistematikoki bildu eta erabili ditú oso datu zehatzak buruzki aztertutako aditz laguntzaile tripersonal plularak, kokatuz haien agerpena an lekua eta denbora. Gure partetik, nahiago genuke baldin adizki plural horien datuak gehiago erlazionatu izan balira kin euren kide singularren datuak ere (noiz existitu), akaso aztertuz (noiz ahal den) zéin izan den adizki singularren oinarrizko kronologia ere, horrela akaso hobeki valora daigun adizki singular horien eragina gain euren kide pluralak. 

Zeren gauza da ze, bitarten Otxoa Arin-ek erabiltzen zituén adizki plural hauek (1713):

halaber erabiltzen zituén forma singular hauek (1713), zein, dirudienez, zirén berrikuntza bat:

Zeren forma singular berri horiek eragin handia izan ahalko luketé gain forma pluralen evoluzioa (atraktore analogiko modura), akaso  azeleratuz edota finean biderátuz ere lehengo evoluzio normala, orain bilátuz adizki ondo uztargarriak an paradigma te singularra. Areago noiz *eradun erroko forma evoluzionatuak (nola "diuzka" gisakoak) ez dauden batere urruti ti "dio..." formak (nola "diozka" gisakoak). Leturiagak atzo zioén:

Honenbestez, esan daiteke balitekeela *eradun oinarriko adizkietan -iu- > -io- disimilazioa gertatu izana, diozka gisakoak diuzka gisakoetatik urrun ez daudela aintzat hartuta. [Leturiaga, 2019:132-133] 

Hortaz, hurbiltasun hori kontuan hartuta, hala nola ze, dirudienez, forma singularrak instalatu zirén lehenago zein pluralak an paradigma laguntzaile aktiboa, disimilazio posible hori egon zitekén (analogiaz) ondo erraztua (eta are bideratua) zatio atrakzioa te forma singular ondo instalatu horiek. Esan nahi baita ze adizki pluralen evoluzio hori izan zitekén produktu konbinatu bat te *eradun formen bilakaera normala gehi *nin itxurako forma singularren atrakzio analogikoa. Bi efektu horiek konvergituko ziren ki "diozka" gisako formak, bi efektu horiek batera konbinatuak. [>>>]

Leturiaga (2019) "...balitekeela *eradun oinarriko adizkietan '-iu-' > '-io-' disimilazioa gertatu izana, 'diozka' gisakoak 'diuzka' gisakoetatik urrun ez daudela aintzat hartuta."

Leturiaga (2019) dú jarraitzen aipatuz nóla Otxoa Arin-ek erabiltzen ditún hala adizki zaharrak nola berriak ere, adibidez: "dirautzut", "diutzut" eta"diozka" (edo baita erabiltzen dú "dirauzkagu" ere):

Gainera, autore berak forma zahar nahiz berriak ere erabiltzen ditu zenbaitetan: Otxoa Arin (1713) dugu, esate baterako, horren adibide: dirautzut (145) 'dizkizut' & diutzudan (145) 'dizkizudan' biak ditu; baita -io-dun diozcan (156) 'dizkion' / ciozcan (19) 'zizkion' ere. lrazustak (1739) ere diuzca (53) 'dizkio' & diozcatzu (27) 'dizkiozu' ditu. Honenbestez, esan daiteke balitekeela *eradun oinarriko adizkietan -iu- > -io- disimilazioa gertatu izana, diozka gisakoak diuzka gisakoetatik urrun ez daudela aintzat hartuta. [Leturiaga, 2019:132-133]

Hortaz, Leturiagak amaitzen dú pasarte hori esánez ze "...balitekeela *eradun oinarriko adizkietan -iu- > -io- disimilazioa gertatu izana, diozka gisakoak diuzka gisakoetatik urrun ez daudela aintzat hartuta. [>>>]

Leturiaga (2019): "Urolaldeko Azkoitiko Sermoia (1737) testuan, adibidez, '-i(r)au-' duten adizki askorekin batera, '-io-' formako adizkiren bat dago."

Eta behin atzo Leturiagak zehaztu ze ("Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez", 2019):

Haatik, XVIII. mendearen bigarren erditik aurrera, ordura arte Gipuzkoako testuetan ageri diren di(r)au-/zi(r)au- erako adizkiak itzalean geratu eta diozka (& dizka/dizko) 'dizkio' gisakoak nagusitzen hasten dira. Aukera bat izan daiteke pentsatzea *eradun oinarrian -i(r)au- > -iu- > -io- bilakabidea gertatu zela (Ariztimuño, apud Lakarra 2011:197), eta hortaz, diozka gisako adizkiak ere *eradun oinarrikoak direla... [Leturiaga, 2019:131]

 eta jarraitzen dú:

Urolaldeko Azkoitiko Sermoia (1737) testuan, adibidez, -i(r)au- duten adizki askorekin batera, -io- formako adizkiren bat dago. [Leturiaga, 2019:131-132]

non "dirautza/dirauzka" formetan, azken "-a" hori zén a referentzia ki 3. persona, bitarten "diozka" forman hasiko litzaké interpretatzen ze 3. personako referentzia zén "-o-" ordezta "-a". [>>>]

Leturiaga (2019): "Aukera bat izan daiteke pentsatzea *eradun oinarrian '-i(r)au- > -iu- > -io-' bilakabidea gertatu zela (Ariztimuño, apud Lakarra 2011:197), eta hortaz, 'diozka' gisako adizkiak ere *eradun oinarrikoak direla"

Atzokoan aipatzen genuen nóla ...

... *eradun formak oso zabalduta baitzeuden oraino an XVIII. mendea, adibidez an Azpeitia eta Azkoitia:

Larramendik jakinarazten digu, besteak beste, Azkoitian eta Azpeitian *eradun oinarriak jarraitzen zuela XVIII. mendean: "Aqui en Azpeitia y Azcoitia, hallo una terminaci6n verbal, y es dirautzat, dirauzquit, por diozcat, diauzcat, dizquit, diauzquit pero no las siguen en todas las transiciones del verbo" [Leturiaga, 2019:131]

Hortaz, ondoan egonen liraké:

• dirautzat
  

eta 

• dirauzkit 

formak, biak *eradun errokoak,...

Eta jarraitzen dú Olatz Leturiaga-k an bere "Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez" (2019):

Haatik, XVIII. mendearen bigarren erditik aurrera, ordura arte Gipuzkoako testuetan ageri diren di(r)au-/zi(r)au- erako adizkiak itzalean geratu eta diozka (& dizka/dizko) 'dizkio' gisakoak nagusitzen hasten dira. Aukera bat izan daiteke pentsatzea *eradun oinarrian -i(r)au- > -iu- > -io- bilakabidea gertatu zela (Ariztimuño, apud Lakarra 2011:197), eta hortaz, diozka gisako adizkiak ere *eradun oinarrikoak direla... [Leturiaga, 2019:131]

Bai, horixe izan liteke aukera bat. [1882] [>>>]

'dirautzat', 'dirauzquit' formak an XVIII mendeko Azpeitia eta Azkoitia

Atzokoan Josu Lavin-ek zioén (Eskerrik asko, Josu):

derauzka > dirauzka > dirozka > diozka

derautza > dirautza > dirotza > diotza

zein iduri dá oso posibilitate zentzuzkoa, eta antzekoa nola atzoko lehenengoa:

di(r)auzka > diuzka > diozka

Eta gauza da ze *eradun formak oso zabalduta baitzeuden oraino an XVIII. mendea, adibidez an Azpeitia eta Azkoitia:

Larramendik jakinarazten digu, besteak beste, Azkoitian eta Azpeitian *eradun oinarriak jarraitzen zuela XVIII. mendean: "Aqui en Azpeitia y Azcoitia, hallo una terminaci6n verbal, y es dirautzat, dirauzquit, por diozcat, diauzcat, dizquit, diauzquit pero no las siguen en todas las transiciones del verbo" [Leturiaga, 2019:131]

Hortaz, ondoan egonen liraké:

• dirautzat
  

eta 

• dirauzkit 

formak, biak *eradun errokoak, non:

• dirauzkit > diauzkit (>?) dizkit

• dirautzat > dirauzkat > diozkat
  

Hor, bigarrenean, gertatuko zén halako alternantzia horietako bat artén '-t-' eta '-k-' epentetikoak, nola an ondoko sarrera: 

• 'dirauzkagu' adizkiak ordeztu dú 'dirautzagu' regularra, trukatuz '-t-' eta '-k-' epentetikoak an posizio diferenteak

Ikus ere:

• Ariztimuño (2020): "-irau- (> -iau- > -iu-)" [an adizkiak nola 'dirautzut' > 'diutzut']

Larramendi-ren testigantza hori (1745) iruditzen zaigú oso interesgarria. [1881] [>>>]

"di(r)auzka > diuzka > diozka" versus "dio > diozka"

Genioén atzo:

• Eta 'diozka'? Nóndik letorke?
  

Eta zéin aukera daude? Nola dioén Olatz Leturiaga-k an bere artikulu guztiz interesgarria titúlatzen "Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez" (2019), "diozka" etor liteké ti *eradun aditza jarráituz bide hau:

di(r)auzka > diuzka > diozka

edo bestela etor liteké ti *nin aditza jarráituz bide hau:

dio > diozka

Eta nóndik etorriko zen? [1880] [>>>]

Eta 'diozka'? Nóndik letorke?

Herenegun komentatzen genuen:

Gogora daigun gaur ondorengo sarrera:

• Hala "-t-" nola "-k-" horiek izanen liraké berdin epentetikoak
  

Jarraituz kin aurreko egunetako haria, J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigún ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Hor dauzkagu, adibidez, honakoak:

• hark haiek hari dirautza 

• guk haiek guri dirauzkagu
  

non "dirauzkagu" agertzen zaigú ordezta "dirautzagu", zein izanen litzakén  regularragoa respektu "dirautza"; nahiz, beste ikuspegi batetik orobat esan liteke ze agertzen zaigú "dirautza" ordezta "dirauzka", zein litzakén regularragoa respektu beste forma batzuk nola "dirauka" edo "dirauko" singularrak (ikus sarrera hau).

Gure analisian, hala "-t-" nola "-k-" horiek izanen liraké berdin epentetikoak.

non azpimarratu nahi dugún ze "dirauzkagu" adizkiak ordeztu dú "dirautzagu" regularra, trukatuz "-t-" eta "-k-" epentetikoak.:

• dirautzagu

• dirauzkagu

an posizio diferenteak.

Goragoko aipuan ikusten dugu ze Otxoa Arin-ek (1713) erabili zuén "diozka" adizki interesgarria ere (3. persona plurala), zein, antzera nola "diotza", konsidera liteke zubi moduko forma bat artén "eradun" aditzeko formak (dirautza/dirauzka), eta "nin" errokoak (dio/dizkio). Zéin izan liteke bere jatorria? Nóndik letorke? [1879] [>>>]

Kintana-k (1971) planteatzen ditú zenbait aditz-evoluzio an laguntzaile pluralak

Sarrera honetan Oregi-k (1972) aipatzen zuén Kintana, eta zehazki haren liburua titulatzén "Linguistika orain arte" (1971):

 Horrá Kintana-ren pasarte batzuk (1971):

non planteatzen dituén zenbait evoluzio an aditzak on laguntzaile pluralak. [1878] [>>>]

'dirauzkagu' adizkiak ordeztu dú 'dirautzagu' regularra, trukatuz '-t-' eta '-k-' epentetikoak an posizio diferenteak

Gogora daigun gaur ondorengo sarrera:

• Hala "-t-" nola "-k-" horiek izanen liraké berdin epentetikoak
  

Jarraituz kin aurreko egunetako haria, J. Oregi-k (1972:359) beste artikulu batean ("Otxoa-Arinen 'Doctrina' - (1713)") komentatzen ditú justuki Otxoa-Arinen adizkiak (1713ko gipuzkera), zeinen artean agertzen zaizkigún ondoko formak (ezkerrekoak dirá oraingo batukoak, eta eskuinekoak orduko gipuzkerakoak):

Hor dauzkagu, adibidez, honakoak:

• hark haiek hari dirautza 

• guk haiek guri dirauzkagu
  

non "dirauzkagu" agertzen zaigú ordezta "dirautzagu", zein izanen litzakén  regularragoa respektu "dirautza"; nahiz, beste ikuspegi batetik orobat esan liteke ze agertzen zaigú "dirautza" ordezta "dirauzka", zein litzakén regularragoa respektu beste forma batzuk nola "dirauka" edo "dirauko" singularrak (ikus sarrera hau).

Gure analisian, hala "-t-" nola "-k-" horiek izanen liraké berdin epentetikoak.

non azpimarratu nahi dugún ze "dirauzkagu" adizkiak ordeztu dú "dirautzagu" regularra, trukatuz "-t-" eta "-k-" epentetikoak.:

• dirautzagu

• dirauzkagu

an posizio diferenteak. [1877] [>>>]