"ikus dezaket" forma ez bide da oinarritzen an subjuntiboa

Josuk zioén atzo:

Ikus deçaquet eta ikusten ahal dut formen artean anhitzec ez dute differenciaric eguiten. Lehenac subjunctivoa du oinharrian (es posible que yo vea), bigarrena indicativoa da (puedo leer realmente). [Josu Lavin]

Baina "ikus dezaket" forma ez bide da oinarritzen an subjuntiboa. Ikus daigun (hemen):

... "-ke" morfemak, zeintaz Trask-ek dio ondorengo hau (1997:224):

This -ke follows the verbal root but precedes any suffixed agreement-marker, and its origin is completely mysterious. Lafont's view, very plausible, is that -ke could anciently be attached to virtually any finite form to convey a sense of indefiniteness, possibility or probability, and that the modern distribution largely reflects a degree of fossilization of the affix in forms in which its presence was semantically natural; note that a number of conditional forms do not exist in isolation, but only with either a prefixed ba- 'if' or a suffixed -ke: balu 'if he/she had it', luke 'he/she would have it', but no attested *lu, though conceivably such free forms did once exist. [Trask, 1997:224]

Izan ere, "-ke" atzizki horrek izanen luké ber esangura zein "le-" trinkotu zaharragoak (alegia, "akaso" antzeko partikula adverbial modukoa), zeini lekua hartzen ari zitzaion. [Balbula. 2020]

Trask-ek dioskunez, "-ke" morfemak izango luké jatorri misteriotsua, ezezaguna, zeinen aurreneko interpretazio historikoa izan liteke zerbait nola "akaso", halan ze orainaldiko formei atxikita, eta guztiz naturalki, hartuko zuén geroaldiko zentzua, esan nahi baita zentzu futuroa (garai zahar haietan ez zen aditz perifrastikorik, eta adizki sintetiko transitiboek hartu ahal zutén "-ke" morfema hori afin jaso "akasoko zentzu futuroa"):

dakarke
dakusket
dagikezu
dezakegu
...

Horko azken biak ez ziren oraino laguntzaileak, baizik adizki sintetikoak perténitzen ki "egin" eta "*ezan" aditz guztiz normalak, zeinen bien esangura akaso ez zen izanen guztiz berdina, nahiz izán, seguruena, antzekoa (gerora izanen zirén guztiz ordezkagarriak, halatan ze, hizkera batzuetan batek hartuko zuen bestearen lekua, bitárten beste leku batzuetan gertatuko zén justuki alderantzizkoa, hola sórtuz diferentzia inportanteak artén mendebaldeko hizkerak eta ekialdeko hizkerak). Edonola ere, "dagikezu" eta "dezakegu" ez dira forma subjuntiboak, eta ez daude oinarrituak an forma subjuntiboak, baizik an forma indikatibo petoak, afin osatu futuro inzierto bat.

Gerora, garatuko ziren adizki perifrastikoak, eta aditz askoren forma sintetikoak ahantziko ziren, halan ze, adizki ahaztu horien futuro inziertoak emateko, erabiliko zirén justuki "egin" eta"*ezan" (eta "*iron" ere) nola aditz auxiliarrak:

ekar dezake = dakarke
ikus dagiket = dakusket
...

zein ez zirén subjuntiboak, baizik geroaldiko forma perifrastikoak zein hartzen ari ziren lekua ki lehengo forma sintetikoak afinda adierazí nagusiki ber futuroa (beti ere inziertoa).

Geroago ere, dakigunez, garatuko zirén beste futuro perifrastiko batzuk kin "*edun":

ekarriko dut
ikusiren dut
...

zeinek, berriro ere, kenduko zioten lekua ki goragoko futuro perifrastiko zaharrak, geldituz lehengo forma nagusiki futuro horiek ("ekar dezaket") nagusiki murrizturik orain ki euren zentzua on posibilitatea, non topatuko zirén kin "ahal" formak, elkarrekin tupust eginez:

ekar dezaket aurka ekarri ahal dut

Hor, seguruena, hasiera batean egonen zén Josu-k dioen matize etimologikoa, zein joanen zen desagertzen gradualki harik eta gaur egun guztiz desagertu an erabilera estandarra, inkluso egoník hizkerarik non desagertu dén "ekar dezaket" aldé "ekarri ahal dut".

Edonola ere, "ekar dezaket" forma ez bide da oinarritzen an subjuntiboa, baizik subjuntibo transitibo perifrastikoa an "*ezan" aditza, zein lehénda gramatikaldu nola laguntzaile, izanen zen aditz normal bat, nola "egin" laguntzailea ere. [939] [>>>]