astelehena, ekaina 08, 2020

zuk edo zuek... zenizkioke (zeniozke), zu edo zuek zinateke (zinake)

Atzoko elkarrizketan bertan, momentu batean Ibon Sarasolak (2004) zúen hitzegiten gain "keteketekete" adizkiak:
Euskara txarra eta zuzena ere gerta daiteke, esaterako, aditzean "keteketekete" denak esanagatik, gero gauza negargarri bat eransten badiozu, sena duen euskaldunari belarrian min egiten diona. [Sarasola, Argia, 2004]
2012an Irune Lasa kazetaria referitzen zen ki adizki horiek an beste elkarrizketa bat (ki Ibon Sarasola) zein jada aipatu genuén hemen [Sarasola, Berria, 2012-7-1]:

Eta gauza da ze, adibidez "zuek" saileko adizki bat luze datorrenean, azkenburuko "kete" bat bihur daiteké bereziki astun. Esan nahi baita ze, adizki luzeetan ekidin beharko litzaké bukaera hori afinda ez dadin bihur beste "kete" astun horietako bat. Eta halako adizki luzeak nón gertatu ohi dira? Ba oso bereziki an oposizioa arten "zu(k)" eta  "zuek" ondorenda "ke", hala nola:
zuk zenizkioke vs. zuek zenizkiokete
Horko "zenizkioke" ja hasi da izatén luze samarra, baina ez da bereziki arazotsua, bitarten "zenizkiokete" hasi da izaten astun (ikus hemen nóla interpretatu kolore horiek). Halako kasuetan, non, "ke" baten ostean, "te" horrek dú ezberdintzen 2. persona singularra eta plurala ("zu(k)" eta "zuek"), ondo erabil liteke bietan ber aditza, elidituz "te" bukaerakoa (mekanismo sinplifikatzailea hedatuko zen ki adizki guztiak non beté baldintzak):
zuk edo zuek zenizkioke (hobe "zeniozke") [ordezta "zenizkiokete"]
zuk edo zuek zenizkiguke  (hobe "zeniguzke") [ordezta "zenizkigukete"]
zuk edo zuek zeniezazkigukeen  (hobe "zeneiguzken") [ordezta "zeniezazkiguketen"]
zuk edo zuek zenuke [ordezta "zenukete")
eta, jakina:
zu edo zuek zinateke (hobe "zinake") [ordezta "zinatekete"]
Zeren gehien-gehienetan kontextualki ondo argi egonen da ea "zu(k)" edo "zuek" den, eta dudarik balego sinpleki explizita liteke subjektua: "zu(k)" edo "zuek" (dakigunez, inglesez inkluso erabiltzen duté subjektu berbera: "you = zu(k) = zuek").

Horrela, soilik geldituko zirén 3. persona pluraleko kasuak nola "lukete", "liókete", "lizkígukete" edota "zizkízueketen" (ezberdinduz "hark" eta "haiek"), zein dirén silaba bat laburragoak respektu "zuek" formak, eta hola, adizki luzeenetan, azentu prosodikoa geroxeago jar daiteke, halan-ze oro har gerta daitezké erlatiboki esangarriagoak, nahiz ez derrigor eroso (lizgukete vs zenízkigukete).

3. persona horietan, printzipioz, nahikoa izango litzaké erabiltzea forma laburragoak kin "kete":
"liguzkete" ordezta "lizkigukete"
"ziguzketen" ordezta "zizkiguketen"
"lizuezkete" ordezta "lizkizuekete"
Aukerak bádaude, baina aukera horiek nola edo hala eskaini behar dira, gradualki edo nola nahiago den, baina eman behar dira aukerak afin erabilerak erabaki dezan (bestela zuzentzaileek moztuko dute ia edozein garabide). Zeren, horixe da bidea: aukerak ematea, eta praktikak esanen. []

Etiketak: , ,

1 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

Eta noiz proposatu du Ibonec Academian ketekete horien aurkaco ecer?
Ala philologoençat dirade?
Neuc classicoen artean quetequete horiec ez ditut ikussi.

astelehena, ekaina 08, 2020 10:46:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home