"murriztu" eta "murriztaile" dirá hitz ederrak, eta funtzionalak

Ez da dudarik ezen hitz internazionalak izan behar dirá zutabe inportante bat an euskal lexikoa. Horrela, orri hauetatik behin baino gehiagotan defenditu ditugu hitz internazionalak, zein iruditzen zaizkigu pilare kultural eta komunikatiboak, oso kontuan hartu beharrekoak. Baina, horrek ez digu ahanzterazi behar ze báda beste zutabe sendo bat an euskal lexikogintza, zein den euskararen lexiko historikoa, nondik hartu edota garatu litezke hainbat aportazio eder eta funtzional.

Horixe izan zen kasua an "garatu" hitza bera (gorago erabili duguna), zein garatu baitzen erabiliz erro historiko bat ("gara") eta mekanismo propio eta universal bat (zabalkuntza semantikoa), amaitu zelarik nagusitzen gain "desarroilatu" edo "developatu" internazionalagoak. Eta gu, kasu horretan, argiki posizionatzen gara aldé hitz garatu hori (zehazki "garatu") respektu hitz internazionalago horiek, zein dirén ondo luzeagoak: 3 aurká 5 silaba: kontuan har bedi ze estruktura sintaktiko buruazkenetan bereziki komeni dirá hitz labur edota laburtuak.

Eta antzera gertatzen zait kin "murriztu" respektu "(er)restringitu" [3 aurká 4 (edo 5) silaba]. Ikus nóla hasten den OEHren sarrera:

murriztu.

Tr. Documentado al Norte desde Etcheberri de Ziburu, tbn. se encuentra en autores meridionales desde aprox. 1930. La forma más usual es murriztu ; hay morrotxtu en Etcheberri de Ziburu, morroiztu en Olabide y morroztu en Urkidi (in Onaind MEOE 746), Orixe, Goenaga e Ibiñagabeitia (Virgil 62; en los tres últimos, sólo con el significado de 'ramonear'). En DFrec hay 21 ejs. de murriztu, meridionales.

1. (V-gip; H), murristu (V-gip), morroztu, morroxtu (H, que cita EZ Eliç ). Ref.: Iz ArOñ (murrístu); Elexp Berg.
Disminuir, reducir; restringir. " Saria, neurria murriztea " H. " Murrístu da, se ha disminuido (el pienso). Murrísketan baxuasak bedarrak " Iz ArOñ. " Tabernarien irabazixak pe dezente murriztu die aspaldixan " Elexp Berg. " Asko murriztu jako illia " Ib. v. 1 murritu.

nondik, bistan denez, "murriztaile" ez litzaké baizik ondorio ederki ekarri bat afin kalifikatu erlatibo murriztaileak, zeintzuk justuki egiten dute hori: murriztu, edo nahigo bada restringitu. Ez da esan beharrik ze "restriktibo" ere iruditzen zaigú aukera egokia: kasu honetan, gainera, 4 aurká 4 silaba (ikus atzoko sarrera).

Esan nahi baita ze hitz horiek guztiak ez dira inkonpatibleak, eta ondo erabil litezke, eurak edo euren derivatu edo erroak, an ber pasarte edo esaldia. Halaxe egiten du adibidez Amurizak noiz, justuki kritikatúz Euskaltzaindiaren hiztegia, dioen ondorengoa an elkarrizketá titulatzen "Euskara batuko hiztegiak zirriborro rustikoak besterik ez dira":

“Oraintsu, Euskaltzaindiaren Hiztegia kaleratu du Euskaltzaindiak berak. Egia esan behar badizut, dezepzio handia hartu dut. Hobeto esanda, beste dezepzio bat. Lehendik sarean zegoen Hiztegi Batuatik milaka hitz kendu dituzte. Hurrengo bertsioan sartuak izango direla agintzen dute, baina orain… falta dira! Niretzat, Hiztegi Batua bera ere oso murritza eta irizpidez restriktiboa zen. [Amuriza, 2012]

eta, salbatuz distantziak noski, hala egin genuen guk ere noiz, sarrera honetan, idazten genuen ondokoa referitua ki, justuki, erlatibo restriktiboak eta explikatiboak:

Juan Garziak ere aski opako ditu bere betaurreko teorikoak, zeren soilik halako betaurreko itsutzaileak izanki esan daiteke ezen "-n" erlatibo esplikatiboa da kalko okerra eta, beraz, zuzentzekoa. Eta, ez gaitezen ahaztu: Garziaren lege berri horren azken helburua da ager dadin ongi zerrendatua an kodea on gure zuzentzaileak (hezkuntzakoak edo ez) afinda azken hauek aplikatu ahal dezaten nola bailiran kode penala.

Kurioski, Juan Garziaren estilo-liburuak badu oniritzia ganik Euskaltzaindia (han esaten da: Juan Garzia Garmendiak prestatu du eta Euskaltzaindiak egokitzat jo du). Horrela, nola edo hala, Euskaltzaindia ari da onartzen ikuspegi berri bezain murriztaile hori, zein ez doan norabide onean (izan ere, bai Euskatzaindiak eta baita EHUko estilo-liburuak, biek ere eta hitz berberekin gainera, dute onartzen nóla "-n" atzizki erlatiboa izan ahal den bai restriktibo eta bai esplikatibo).

Kode zaharrak ez, Euskaltzaindiak bai, eta zuzentzaileek. [Balbula, 2005]

Eta kontua da ze "murriztu" eta "murriztaile" dirá hitz ederrak, eta funtzionalak. Ikus ondorengo sarrerak ere:

• Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak

• "erradiografia" vs "radiografia"

• Behar dira aukerak

Lexikogintzak ere landu behar ditu aukera eta mekanismo guztiak. [⇶]