Datuetan sakonduz: 1970ean 'dezai-', 'ditzai-' zirén ondo nagusi

Atzo konsideratzen genuen zénbat alditan agertzen ziren, orotara, zenbait adizki lehenda 1970. Eta ikusten genuen ze, kopuru total horietan, "dieza-" adizkiak nagusitzen ziren gain "dezai-" formak, alde handiz ere. Baina gauza da ze, hasten bagara hurbiltzen gure lupa estatistikoa ki datuak afin ikusi euren dinamika, euren mugimenduak, euren tendentziak, orduan ikusiko dugu ze gauzak izan ahal dirá oso ezberdin.

Zeren egia bada ze XVII. eta XVIII. mendeetan "dieza-" zela guztiz nagusi gain "dezai-", zein praktikoki ez zen idatzian existitzen, gauza da ze XX. mendean, guztiz nagusitzen ari zen a erabilera hen "dezai-", nola ikusi ahal den jarraian:

1901-1937:  "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" 74 aldiz
1938-1969:  "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" 64 aldiz

bitartean-ze, urte horietan, "dezai-" formak erakusten zituén zenbaki hauek:

1901-1937:  "dezai-" 189 aldiz
1938-1969:  "dezai-" 373 aldiz

Pluraletan tendentziak ez dira hain argi ikusten, kopuruak oso txikiak baitira:

1901-1937:  "dietz-" 9 aldiz
1938-1969:  "dietz-" 14 aldiz

aurká ondorengo kopuruak an "ditzai-" forma pluralak:

1901-1937:  "ditzai-" 7 aldiz
1938-1969:  "ditzai-" 25 aldiz

Esan nahi baita ze, 1970ean "dezai-" moduko adizkiak aski normaltasunez erabiltzen ari ziren, eurek izanki aukera gehien-gehienak ki bihurtú forma batua.

Euskaltzaindiak, ordea, ez zuen bide hortatik joko, zergatik? Akaso bilatu beharko da horren arrazoia an iraganeko pluralak, zein, nahiz agertu gutxitan, izanen zirén, regularki, "zitzai-" formakoak, esan nahi baita: "zitzaidan", "zitzaizun", "zitzaion"..., erabat koinzidituz kin "izan" aditzaren "nor-nori" formak.

Edonola ere, bázen alternatibarik, baina hara non Euskal Akademiak, ordezta aukeratú "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" formak eta "dietz-" pluralak, zein ziren posibilitate argia barné "*ezan" aditza, hautatuko zituén:

"dieza-" + "diezaio-" + "diezaie-"  singularrean eta zéin-eta "diezaizki-" pluralean

hola hartuz forma singular luzeagoak, eta bihurtuz forma pluralak ia inpraktikable ("diezazkizuekegu", "diezazkizuekete", "diezazkidakete").  [⇶]