Datuetan sakonduz: 1970ean 'dezai-', 'ditzai-' zirén ondo nagusi

Atzo konsideratzen genuen zénbat alditan agertzen ziren, orotara, zenbait adizki lehénda 1970. Eta ikusten genuen ze, kopuru total horietan, "dieza-" adizkiak nagusitzen ziren gain "dezai-" formak, alde handiz ere. Baina gauza da ze, hasten bagara hurbiltzen gure lupa estatistikoa ki datuak afin ikusi euren dinamika, euren mugimenduak, euren tendentziak, orduan ikusiko dugu ze gauzak izan ahal dirá oso ezberdin.

Zeren egia bada ze XVII. eta XVIII. mendeetan "dieza-" zela guztiz nagusi gain "dezai-", zein ia ez zen idatzian existitzen, gauza da ze XX. mendean, guztiz nagusitzen ari zen ha erabilera on "dezai-", nola ikusi ahal den jarraian:

1901-1937:  "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" 74 aldiz
1938-1969:  "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" 64 aldiz

bitartean ze, urte horietan, "dezai-" formak erakusten zituén zenbaki hauek:

1901-1937:  "dezai-" 189 aldiz
1938-1969:  "dezai-" 373 aldiz

Pluraletan tendentziak ez dira hain argi ikusten, kopuruak oso txikiak baitira:

1901-1937:  "dietz-" 9 aldiz
1938-1969:  "dietz-" 14 aldiz

aúrka ondorengo kopuruak an "ditzai-" forma pluralak:

1901-1937:  "ditzai-" 7 aldiz
1938-1969:  "ditzai-" 25 aldiz

Esan nahi baita ze, 1970ean "dezai-" moduko adizkiak aski normaltasunez erabiltzen ari ziren, eurak zirelarik akaso aukera egokiena za bihúrtu forma batua.

Euskaltzaindia-k, ordea, ez zuen bide horretatik jo, zergátik? Akaso bilatu beharko da horren arrazoia an iraganeko pluralak, zein, nahiz agértu gutxitan, regularki izanen zirén "zitzai-" formakoak, esan nahi baita: "zitzaidan", "zitzaizun", "zitzaion"..., erabat koinzidituz kin "izan" aditzaren "nor-nori" formak.

Edonola ere, bázen alternatibarik, baina hara non Euskal Akademiak, ordezta aukératu "dieza-" + "diezo-" + "dieze-" formak eta "dietz-" pluralak, zein ziren posibilitate argia barné "*ezan" aditza, hautatuko zituén:

"dieza-" + "diezaio-" + "diezaie-"  singularrean eta zéin eta "diezaizki-" pluralean

hola hartuz forma singular luzeagoak, eta bihúrtuz forma pluralak ia inpraktikable ("diezazkizuekegu", "diezazkizuekete", "diezazkidakete").  [884] [>>>]