astelehena, ekaina 20, 2005

Ohitura ahaltsuagoak vs. ohitura ahalkeagoak

Zioen hemen Josu Lavinek ezen bera dago aski ohituta kin euskara á la japonesa eta ia konturatu gabe ateratzen zaiola euskara hori. Bestalde, berak halaber zioen hemen ezen
[0:57:48] scivolemo dice:Nam facilius est deductiviter cogitare.
[0:58:03] scivolemo dice:Etiam propter me!
[0:58:08] scivolemo dice::D
[0:58:15] Josu Lavin dice: Et etiam propter me!
Beraz, Josuk diosku ze errazago pensatzen du erabiliz hizkuntza deduktiboa ezi induktiboa, baina, hala ere, aski ohitua dago kin euskara hori. Josuk ez du esperoko ze egun batetik bestera eta besterik gabe hasiko zaiola ateratzen euskara ezberdina ti hori zein erabili duen orain arte.

Euskal Herrian ezin da serioski zalantzan jarri ze, adibidez, euskara à la japonesa da alde handiz bide antikomunikatiboagoa ezi gaztelania edo frantsesa, eta gauza da ze baldin euskaldunak (nola japonesak) ohituko balira bide estu horietara, orduan, oro har, izango lukete bizi-maila komunikatibo askoz bajuagoa eta estuagoa ezi baldin biziko balira gaztelaniaz edo frantsesez. Ba al dago serioski dudatzerik? Zein da arazoa?

Ohiturak ohitura, lehenago edo beranduago, jendarte elebidun batean ia elebidun guztiok amaituko gara konturatzen (kontzienteki edo inkontzienteki) ezen diskurso progresiboa edo buruaurrena da esanguratsuki irekiagoa eta askeagoa ezi diskurso regresiboa edo buruatzena.

Ohartu ze bádago hor asimetria bat. Izan ere, euskara à la japonesa inplementatzeko, ez dugu batere arazo estrukturalik, ezta baliabide-falta ere; eta horregatik dago guztiz eskura (bistan denez). Aldiz, nahiko bagenu egin euskara à la inglesa, aurkituko genituzke hainbat arazo estruktural zeinen soluziobidea ez den hain erraza (ezta hain zaila ere).

Baina, baldin badago borondatea, gradualki eman daitezke aurrerapausuak (dudarik gabe), batez ere idatzian (gero, aurrerakuntza horiek pasatuko dira ahozkora). Hemen bi aukera daude: edo pixkana pixkana ematen dira aurrerapausuak, edo bidaiariak, ahal badute, pixkana pixkana joango dira aukeratzen ez joatea saltoka, atzera begira, mendian gora eta lasterbiderik hartu gabe.

Bide beretik, Joxe Aranzabalek dio hemen ezen gaur egungo euskarak komunikazio arazoak dituela, baina aldaketak ere kostua dakarrela:
Nik irakurtzen badut hitz egin behar dugula "gain euskararen kalitateaz", berehala pizten zait semaforo gorri bat, eta hortik aurrera ez dut berdin irakurtzen. Gauzak behin eta berriro leitu beharko ditut, ziurtatzeko ez dudala ezer galtzen.
Eta egia da ze aldaketak dakar kostua eta nahasketa, baina hasiera batean, antzera nola gertatuko zen noiz hasi zen erabiltzen "baizik" prepositiboa, eta orain ohituta gaude, eta bizi gara aski hobeto ezi noiz ez zegoen halako baliabidea. Ez duzue uste? Esan nahi dut ze bizi gintezke "baizik" prepositiborik gabe, baina horrekin, bizi gara errazago eta hobeto.

Bide berberetik, nekez dudatuko da ze hobe biziko ginake baldin erabili ahalko bagenu "gain" prepositiboa (edo antzekorik), edo "buruz" prepositiboa (edo antzekorik), edo "inter" prepositiboa (edo antzekorik), edo "zein" prepositibo restriktiboa (edo antzekorik), edo "ezi" konparatiboa, edo "an" inesiboa, edo "noiz" tenporala, ...

Bistan da ze Euskal Herriko zenbait partetan bádute ohitura ki jarri aditza aurre euren osagarriak, edota erabiltzen "ezi" konparatiboa, batera kin beste baliabide pospositiboak nola "baino". Eta hor ez da arazorik, zeren ohituta daude, zeren gertatua baita mirakulua on garapen komunikatiboa, partziala izanik ere (partzialtasun hori ez dateke batzutan erraza, zeren existitu daitezke arazoak on interdependentzia inter elementu ezberdinak an sistema bat, eta hortik segi daitezke doikuntza-kostu batzuk zein ezin ekidin litezkeen).

Esan nahi baita ze ohiturak aldatzea ez da izaten erraza, eta are gutxiago baldin ohitura horiek sozialak badira (ezin dituzu baliabide horiek edonon erabili, eta horrek zailtzen dizu ohituratzea), baina jakin behar dugu hori dela (gara)bidea, eta ez beste ezein.

Amaitzeko, aipu luze bat buruz sintaxia, aterea ti liburua titulatzen "¿Qué son las lenguas" ganik Enrique Bernárdez [Alianza Editorial, 1999, 209-210]:
Las frases u oraciones no son meras sucesiones de palabras sino que poseen una estructura jerárquica, de forma que unas palabras "dependen" de otras, o "están asociadas a ellas". Podemos represenar esto con corchetes que agrupan las "unidades" sintácticas:

[[el [coche [de [mi primo]]]] [se saltó [siete [semáforos [en rojo]]]]
...

Si estamos contando una historia procuramos explicar primero una serie de detalles sobre los personajes, por ejemplo diciendo sus nombres, cómo son, qué hacen, etc., etc., etc. Luego decimos lo que hacen y normalmente también podemos dar detalles sobre cómo son y por qué lo hacen. En sintaxis sucede algo parecido: quiero hablar de un "coche" y doy más detalles: que es de mi primo. Luego digo que se saltó los semáforos, pero sobre éstos añado que estaban en rojo y que eran siete. En realidad, una oración es equivalente a un texto pero éste es largo y complejo mientras que la oración es mucho más simple y, en consecuencia, puede automatizarse mucho mejor.

Bien, sin entrar por ahora en detalles que tendrán que venir luego, podemos entender la sintaxis como resultado de la automatización de procesos lingüísticos.
Horixe da sintaxia: emaitza ti automatizazioa on prozesu linguistikoak, hau da emaitza ti ohitura. Eta, bistan da, ohitura guztiak ez dira berdinak: ez dira berdin ahaltsuak, ez dira berdin pausatuak, ez dira berdin askeak, ez dira berdin prezisoak, ez dira berdin finak, ez dira berdin kontrolagarriak, ... [42] []

Etiketak: , , ,

5 Comments:

Blogger Avalanche said...

Kaixo Jesus,

Euskaraz hitzegiteko zure manera hori gero eta normalagoa iruditzen zait.

Neuk hogeita bost bat urte eman ditut euskaraz pentsatzen. Euskarak mugatzen zuen nire pentsatzeko modua eta euskararen bidez mundua interpretatzen nuen.

Duela lau ezpa bost urte ERDARA BATUA sortzeko gogoa piztu zitzaidan eta nola ez neukan norekin mintza nendin ROMANICAn, erabali nuen ezen neure buruarekin egingo nuela.

Orain aukera gehiago izaten dut skype programaren bidez ahoz ere ROMANICA praktikatzeko.

ROMANICAren syntaxia oso da erraza ama-hizkuntza erromanikoa dugunontzat eta zure liburua irakurri nuenetik gero eta konturatuago naiz ezen euskarak zerbait duela falta.

Neure euskara aski aberatsa zen, zeren Leizarraga, Axular eta Frederico Krutwigen ildotik baitzihoan, zeinean baliabide prepositiboak jadanik erabiltzen baitziren, batez ere izenorde eta adberbio erlatiboei esker.

Inguruan topatu ditudan euskaldun guztiek baino euskara garatuagoa erabiltzen nuen neure buruan, halako manera batez non diglosian bizi bainintzen. Diglosia kastrantean zeren mintzoa egokitu behar bainion (eta egokitzen ere diot) mintzalagunari.

Neure mintzalagunak beti ere euskaltegitisak edota euskaltzainditisak jota daude, beren eta neure zoritzarrerako.

Sekulako ahalegin estupidoa neurea, zeren mintzalagun hauengan sekulan ez baitut aurrerabiderik ikusi.

Neuk ez nuen sekula erabiltzen neure uztako baliabiderik erabiltzen, zeren hauek beti ere justifikatuta baitzeuden gure klasikoetan, baina hauek baliabideok ez zeukaten Euskaltzaindiaren benedikazio esplizitorik, nahi oraingo gramatiketan sartzen dituzten. Berandu baina.

Orduan etsimendura heldua naiz, bon, etsimendura eramana naute, zeren behin eta berriz euskal munduttoan sobera naizela adierazi baitidate.

Ni bezalakoak konplikazio bat gara, zeren zaila dena erraztu ahal dela behin eta berriz esana baitugu.

Orain ROMANICA baizik ez dut erabiltzen, bai idatzirako, bai neure buruarekiko.

Euskaraz ere hitzegiten dut neure familia eta ikasleekin, baina idazteari utzi beharrean nago, inori mesederik egiten ez diodalako, antza.

Euskarari lagundu nahian asko sufritu behar izan dut. Larregi.

Orain aukera bakarra geratzen zait ROMANICArekin. Esperantza dut arrakasta edukiko dudala erromanofonoen artean. Bost urtetan euskararekin baino bi mila bider arrakasta handiagoa eduki dut eta bizipoza ematen dit egunero.

Esperantza dut ezen ROMANICArekin arrakasta lortuz gero, egunen batean euskaldunek ikasiko dutela ezen ni ez nintzela galdu beharreko pieza bat euskal puzzlean.

Lamentatzen dut hain sintzeroa izatea, baina hauxe da ni bizi nauen egia.

Besarkada bat handi eta bihotzekoa.

Josu Lavin
**********

astelehena, ekaina 20, 2005 3:49:00 PM  
Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

Zure mezua da, Josu, dramatikoa eta tristea, min hartzekoa edozein euskalzalek. Nik nork ezagutu eta ezagutzen zaitut hainbat nahi nuke eta nahi dut segi dagizun an euskal puzzlea hon euskara nola pieza on eta qualifikatu, guzia ere utzi gabe ezein beste arlo zeure preferentzien rankineko (ramanica, ...).

Behar zaitugu zeren duzu apportatu, apportatzen eta segitzen ahal duzu apportatzen tzat euskara. Hala bedi.

Ez gaitzazu abandona osoki behintzat. Ez adiorik. Nolanahi ere bidea libre tu libertateari.

astelehena, ekaina 20, 2005 5:29:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

Caro Erramun,

Multas gratias per tus sympathicas parolas.
Io vai a haber las in consideration, perque io ancora amo con toto mi corde la lingua vasconica, benque illa ha devenito un instrumento de domination mental idiotizante. Non, non est una casualitate que le euskara batua sia como illo est.
Amicalmente
Josu Lavin
**********

astelehena, ekaina 20, 2005 6:23:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

Konkretutik abstraktura

Konkretua denaren mundutik abstratua denaren mundura pasatu ahal izateko tresna linguistiko egokia behar da.
Euskara ez da tresna egokia pausu hau eman ahal izateko, arrazoi sinple batzuengatik:

Lexiko abstraktuaren falta,
aditzaren erabilera murritza,
eta sintaxis prelogikoa.

Gure gazte guztiek erdararen bidez egiten dute urrats hau. Ez daukate beste erremediorik. Halabeharrez. Derrigorrez.

Euskaldun zaharrek ez al zuten urrats hau egiten, ala? Ez al ziren abstraktua denaren mundura inoiz ere heltzen?

Erdararen bidez ez bazen, sinpleki ezina zitzaien.

Persona nagusi gehienek oraindik ez dute pausu hau eman. Ez euskaraz, ez eta erdaraz ere.

Erdaldunek badute erraminta egokia horretarako, baina gehienak ez dira inoiz heltzen beren bizitza osoan abstraktua denaren mundura.

Konkretua denaren munduan bizi dira oinak ama lurrari tinko eutsirik.

Haiek bai zoriontsuak!

Josu Lavin, Hartz abstraktua
****************************

astelehena, ekaina 20, 2005 9:01:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

Caro Jesus,

Isto infra potes deler (=ezabatu) lo quando tu voleas. Io le hai sollicitato que scribea hic, ma Scivolemo non vole facer lo regrettabilemete. Su puncto de vista in directo serea multo interessante.
Debereas parlar con ille via le programma Skype.
Josu Lavin

[23:17:10] scivolemo dice:Salve!
[23:17:46] Josu Lavin dice:Salve!
[23:20:14] scivolemo dice:Heri incidi reactionem fortem contra me latine loqui in "Abdita Silva Tropica", foro esperanti.
[23:20:49] Josu Lavin dice:Illes son pauco intelligentes.
[23:21:19] scivolemo dice:Debeo invenire alios homines aliosque locos ad latine loquendum.
[23:22:19] Josu Lavin dice:loquendum = pro parlar?
[23:22:37] scivolemo dice:Aestimabam ad illum tempus europeos fere omnes linguam latinam capire amareque.
[23:22:42] scivolemo dice:Ita.
[23:23:14] Josu Lavin dice:Totos non lo comprendevan
[23:24:19] Josu Lavin dice:ma io sapeo que voles dicer.
[23:24:48] scivolemo dice:Structura basica propter dicere "por facer aliquid" est inversa in latino sicut "ad aliquid faciendum", quod litteraliter significaret "a aliquid a facer".
[23:26:44] scivolemo dice:E.g. "Ego apprende lingua latina por communicar" --> "Ego linguam latinam disco ad communicationem faciendam" (aut "ut communicem").
[23:28:20] scivolemo dice:Modus cogitandi est differt valde multum a illo hodierno.
[23:29:09] Josu Lavin dice:Comprendeo.
[23:29:12] scivolemo dice:Ille est colericus quomodocumque.
[23:29:22] scivolemo dice:Deberem eum cavere.
[23:29:35] scivolemo dice:Praecavere.
[23:30:00] Josu Lavin dice:Que est colerico?
[23:30:41] Josu Lavin dice:Le modo de pensar hodie est plus deductivo hodie, nonne?
[23:30:57] Josu Lavin dice:Al minus in las linguas romanicas
[23:31:34] scivolemo dice:Colericus = iracundus.
[23:31:48] scivolemo dice:Exactum!
[23:32:04] Josu Lavin dice:Qui era iracundo?
[23:32:05] scivolemo dice:Multum melioratum est.
[23:32:25] Josu Lavin dice:La maniera a pensar est multo meliorata?
[23:32:32] Josu Lavin dice:*de pensar
[23:32:26] scivolemo dice:Filip-fr.
[23:32:59] scivolemo dice:Puto eum maniam persecutionis suffere.
[23:33:17] scivolemo dice:Nullo modo volui eum insultare.
[23:33:44] Josu Lavin dice:http://balbula.blogspot.com
[23:33:51] scivolemo dice:La maniera de pensar...
[23:34:26] Josu Lavin dice:Filip-fr? Qui est ille?
[23:35:37] scivolemo dice:Esperantista gallicus.
[23:35:56] Josu Lavin dice:In le ligamine supra Jesus Rubio nos mentiona
[23:35:58] scivolemo dice:Gratias pro informationem!
[23:36:11] Josu Lavin dice:Tu potereas responder le
[23:36:58] Josu Lavin dice:Ille dice que io diceo que est plus facile pensar deductivamente quam inductivamente como in basco et japonese.
[23:37:22] scivolemo dice:Ita. Sic est.
[23:37:29] Josu Lavin dice:Jesus Rubio vole crear un systema prepositivo in basco
[23:38:02] scivolemo dice:Eum supporto ab Iaponia!
[23:38:10] Josu Lavin dice:Ille audirea con grande placer ab un japonese qui dice que pensar deductivamente est plus facile quam in japonese.
[23:38:31] Josu Lavin dice:Isto est importantissimo.
[23:39:20] Josu Lavin dice:que tu mesmo diceas que est plus facile pensar deductivamente quam inductivamente.
[23:40:07] Josu Lavin dice:A mi aviso la conversion del latino in Romanica ha essito un grande passo in iste senso.
[23:40:22] Josu Lavin dice:Difficilemente latino pote competer con Romanica.
[23:40:49] Josu Lavin dice:Nos pensamos à la romanica
[23:41:18] Josu Lavin dice:La lingua basca debe evolutionar in iste senso si vole subsister.
[23:42:37] scivolemo dice:Etiam reactio quam incisi heri non occucurerit, si in lingua romanica locutus fuerim.
[23:43:12] Josu Lavin dice:Sic, in lingua romanica haberea essito la mesma reaction.
[23:43:32] Josu Lavin dice:perque ille non lo admitterea.
[23:44:09] Josu Lavin dice:Un francese non va facilemente a acceptar una lingua romanica super le francese.
[23:45:49] scivolemo dice:Etiam processus conversionis a systema inductiva in systemam deductivam potest occurrere modo naturalo, id est, tempore praeterito.
[23:46:35] Josu Lavin dice:In Romanica illo ha essito de una maniera satis natural.
[23:47:15] scivolemo dice:Romanica est phaenomen propter me.
[23:47:38] Josu Lavin dice:Explica me lo melio(r)
[23:47:48] Josu Lavin dice:un phenomeno?
[23:48:12] scivolemo dice:Sed ea est sicut adamas.
[23:48:15] scivolemo dice:Ita.
[23:48:27] Josu Lavin dice:Romanica = qualcunque lingua romanica aut romanica = lingua romanica commun unificata?
[23:48:38] scivolemo dice:Tantum ricci possunt adamantem habere.
[23:49:05] scivolemo dice:Romanicam possunt habere tantum intelligentes.
[23:49:17] scivolemo dice:Unificata.
[23:50:27] Josu Lavin dice:Interlingua pote esser melior quam romanica?
[23:51:29] Josu Lavin dice:Tantos diamantes como los riccos, Romanica pote haber tantos intelligentes?
[23:52:10] Josu Lavin dice:IO mesmo non sapeo an soi/sia intelligente.
[23:51:18] scivolemo dice:Eventualiter.
[23:51:52] scivolemo dice:Unusque selegit suam linguam, nonne?
[23:52:23] scivolemo dice:Secundum sua commoda, suam necessitatem.
[23:52:29] Josu Lavin dice:Sic, cata uno selige sua lingua.
[23:52:40] Josu Lavin dice:Io secundo mis necessitates.
[23:53:06] Josu Lavin dice:Io necessito Romanica. Forsan plus quam basco/vasconica!
[23:53:42] scivolemo dice:Nonnulli, ego inclusus, seligunt plurimas linguas.
[23:54:02] Josu Lavin dice:Io non amo multas linguas insimul
[23:54:10] Josu Lavin dice:Io non soi linguista.
[23:54:25] Josu Lavin dice:Io voleo esser un homine practico.
[23:54:49] Josu Lavin dice:benque sempre ageo sur la utopia.
[23:54:58] scivolemo dice:Linguae non sunt omnia in vita, certe.
[23:55:20] Josu Lavin dice:Pro me illas son alique multo importante.
[23:55:29] scivolemo dice:Commendo te fieri riccus per romanicam.
[23:55:44] Josu Lavin dice:Illas poten servir a crear le futuro.
[23:56:11] Josu Lavin dice:Agendo sur le futuro de lo possibile.
[23:56:22] Josu Lavin dice:Ma pro esto nos besoniamos le subjunctivo!
[23:56:27] scivolemo dice:Nemo ascultat opinionem pauperorum.
[23:56:39] Josu Lavin dice:Pro poter imaginar illo que desiramos que sia veritate alicun die.
[23:57:06] Josu Lavin dice:Tu habes ration. Romanica deberea dar moneta pro augmentar su valor.
[23:57:29] Josu Lavin dice:Si illa donavire pecunia, totos volerean apprender la.
[23:57:48] Josu Lavin dice:*voleran
[23:58:22] Josu Lavin dice:donavire (futuro de subjunctivo como in portugese et espaniol classico)
[23:58:31] Josu Lavin dice:*donavere
[23:58:54] Josu Lavin dice:Si donavere pecunia, totos voleran apprender la.
[23:58:54] scivolemo dice:Factum autem est plebem se tradere in vitia.
[23:59:36] Josu Lavin dice:Io non sapeo ganiar moneta.
[23:59:57] Josu Lavin dice:Io amo avantiar mi idea de Romanica.
[0:00:29] Josu Lavin dice:ma pro isto on besoniarea multa pecunia.
[0:00:53] scivolemo dice:Plebs pecuniam amant uti nec acquirere.
[0:01:57] Josu Lavin dice:In Japonia isto est aequal?
[0:02:09] scivolemo dice:Nostine Heinrich Schiemann?
[0:02:22] Josu Lavin dice:Aut la societate japonesa est multo cultivata?
[0:02:43] scivolemo dice:Ubicumque est aequale.
[0:03:02] scivolemo dice:Corruptio moralis regit.
[0:03:41] Josu Lavin dice:Alora ab Romanica (per exemplo) on deberea combatter ista corruption moral quasi universal?
[0:03:49] scivolemo dice:Bibere, fumare, profugare.
[0:04:05] Josu Lavin dice:Tu non bibes nec fumas?
[0:04:33] scivolemo dice:Ego non fumo nam mihi displacet fumare.
[0:04:52] scivolemo dice:Ego non bibo nam circumstantia id mihi non permittit.
[0:05:30] scivolemo dice:Malo vivere longe quam fumare et moriri.
[0:05:31] Josu Lavin dice:assi tu habes plus tempore libere, nonne?
[0:05:46] scivolemo dice:Forsan.
[0:06:01] Josu Lavin dice:Et plus moneta.
[0:06:40] scivolemo dice:Meum problema est meam propriam uxorem convincere debere de utilitate cognoscentiae de linguis peregrinis.
[0:07:25] Josu Lavin dice:Un pauco difficile. Mi uxor quasi non sape de la existentia de Romanica!
[0:07:53] scivolemo dice:Si essem riccus, mea uxor disceret esperantum, interlinguam et romanicam.
[0:08:14] scivolemo dice:Tunc, fi riccus primum!
[0:08:39] Josu Lavin dice:Si fuisses ricco
[0:08:53] scivolemo dice:Tu non debes uti de romanica ut praetextum ad diligentiam evitendam.
[0:09:31] scivolemo dice:Nemo te ascultat, nisi es riccus.
[0:09:53] scivolemo dice:Plebs ascultant sermones riccorum tantum.
[0:10:10] Josu Lavin dice:Nemo me ascolta, si io non soi ricco?
[0:10:19] Josu Lavin dice:Coleones!
[0:10:34] scivolemo dice:Ricci sunt ricci nam se abdant a decadentia.
[0:10:47] scivolemo dice:Coleones?
[0:11:02] Josu Lavin dice:Io debeo cercar un ricco Romanicaista!
[0:11:19] Josu Lavin dice:Aut Ricco et Romanicaista son incompatibiles?
[0:11:22] scivolemo dice:No.
[0:11:34] Josu Lavin dice:Un minuto et retorno.
[0:11:54] scivolemo dice:Tu habes etiam instinctum ipse riccus fieri.
[0:11:54] Josu Lavin dice:Potes scriber qualcunque voleas.
[0:12:15] scivolemo dice:Ege etiam exeo nunc.
[0:12:22] scivolemo dice:(F)
[0:12:28] scivolemo dice:Ad postea!
[0:12:37] scivolemo dice:Gratias amice!
[0:14:29] Josu Lavin dice:Debereas scriber ad romanica@yahoogroups.com
[0:14:46] Josu Lavin dice:Io credeo que lo potes facer sin subscriber te.

asteazkena, ekaina 22, 2005 12:13:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home