asteartea, abuztua 16, 2022

Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Amaitzen genuén atzo esánez:

Hortaz, tendentzia hori ki kokatu perpaus nominalak preferenteki an bukaerako posizioa izanen litzaké ez soilik aplikagarria ki sintaxiak non existitzen den konplementatzaile prepositiboa, baizik-ere ki sintaxiak non ez dagoen halako konplementatzaile prepositiborik, nahiz azken kasu horretan tendentzia ez zen izanen hain indartsua. Beraz, izanen litzaké tendentzia orokor bat.

Gauza da ze perpaus nominal finituak izaten dirá gehien-gehienak objetu-modukoak apórtatuz argiki informazio berria eta oso espezifikoa, eta izanki hortaz oso rhematikoak (ikus sarrera hau).

Guztiz argi dago ze halako perpaus oso rhematikoak jasotzeko, askoz egokiagoa da SVO estruktura dikursiboki-progresiboa, non O perpaus osagarri objetua agertzen baita an esaldi-bukaera, noiz jada ezagutzen dugun sujetua (agentea, normalean laburra) eta aditza kin baietza edo ezetza (normalean are laburragoa), zein esaldi klase honetan izaten den erabakiorra kizun jaso abantailatsuki perpaus osagarriko informazio guztiz espezifikoa (soilik an egoera ondo kontextualak egokia izan ahal da euren hasierako kokapena).

Aurreko arrazoi komunikatiboa hain da indartsua ze, ikusten ari garenez, munduko hizkuntzetan ondo argiki nabari da joera orokor argia aldé kokatu informazio espezifiko hori an esladi-bukaera. Hala ere, bádira zenbait hizkuntza ze, arrazoi sintaktiko-historikoak medio, ez duten "legalki" onartzen halako kokapena: buruan dauzkagu hóriek hizkuntzak kin sintaxi SOV zurruna, zeinen adibide ezagunena dén japoniera.

Sintaxi horietan ezin diote erantzun ki gorago aipatutako behar komunikatibo indartsu hori zatio inertzia sintaktiko-historikoak, eta alde horretatik komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak, zeini bai onartzen zaie aukera progresibo guztiz beharrezko hori.

Bai, altu eta klaru, argi esan behar da ze, aditz deklaratibo horiek erabiltzean, japonieraren erabiltzaileak komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak. Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Etiketak: , ,

astelehena, ekaina 27, 2022

Koherentziak ematen du jarraitutasuna, ahalbidetuz unitate intonatibo luzeagoak edota laburragoak guztiz koherenteak, zein kodetzen diren an modu irekia, eta deskodetzen diren jarraituki bitárten jasotzen den hari informatiboa

Zenioen, Bittor, atzo:

Intonazio Unitateen balioaz ez dut uste zuzen zabiltzanik, hauek direnez hizkuntza guztietan (XV zein VX zerbait esateagatik), mezu hartzaileak BETI darabiltzan unitateak mezu emailearen mezua dekodetzen joateko hau jaso ahala (edota mezua irakurtzean neurri bertsuko irakurketa foveal eta parafovealetan eraikitzen dituen unitateak). Ez zaizu iruditzen?

Honetaz, gogora daigun sarrera hau:

non irakurri ahal ditugun zure hitz hauek, Bittor, eta jarraian gure komentarioa:

1. ‘informazio berria’ diozu: Esaldia da, osotasunean, INFORMAZIOA ematen duena, PREDIKAZIOA. Eta informazio hori ez da berria, ez zaharra., ez. ESALDI ZATIEK ez dute informazio ematen, esaldiaren / informazioaren zatiak AIPATZEN baino. [Bittor Hidalgo]

Baina, argi dago ze prozesamendu informatiboa garatzen da gradualki, on-line, arian-arian, potentzialki ia hitzetik hitzera, baldin ... (eta hemen dago koxka) ahal bada (ezin bada, bai, gorde beharko dira elementu informatiboak an lan-memoria harik aurkitú uztardura egokia, eráginez prozesamendu-kostu esanguratsuak hasieratik, eta gálduz efektibitatea).

Gauza da ze arian-ariko diskurso sintaktikoki koherentea doa erakusten nón integratu (eta interpretatu) (ia) hitz bakoitza. Horrela, (ia) hitz bakoitza izan ahal da informazio-unitate prozesagarri, (ia) hitz bakoitza bihur daiteke unitate intonatibo koherente

Esan nahi baita ze gure entendimenduak integratzen du edozer-ere zein uztartu ahal duen ziurtasunez: bai intonazio-unitateak noiz diren uztargarriak, baina baita beste edozein informazio unitate uztargarri, eta ezin badu, gorde beharko du informazio hori an lan-memoria espezifiko eta kostutsu bat harik eta aurkitu informazio horren uztarketa segurua. Prozesamenduan gakoa dá uztargarritasun segurua.

Har daigun intonazio-unitate konkretu bat: esaldia. Esan geinke, goragokoaren bidetik:

Intonazio Unitate horiek (esaldiak) dirá hizkuntza guztietan (XV zein VX zerbait esateagatik), mezu hartzaileak BETI darabiltzan unitateak mezu emailearen mezua dekodetzen joateko hau jaso ahala (edota mezua irakurtzean neurri bertsuko irakurketa foveal eta parafovealetan eraikitzen dituen unitateak).

Eta egia izanik ere, egia hori izanen litzaké guztiz inkonpletoa baldin gure helburua balitz sakonki ulertzea nóla kodifikatzen eta deskodifikatzen ditugun gure mezuak, eta nóla sintaxiak eragiten dun efektu sakona gain gure komunikazioa

Berdintsu gertatuko litzake baldin, nola egiten duzun Bittor, gure fokua mugatuko bagenu ki unitate intonatibo txikiagoak ze esaldi osoa, zeinen informazioa ez den zértan izan uztargarria ziurtasunez (koherentea) an gure entendimendua, eta zein, bestalde, lirakén hain unitate rigidoak ze euren informazio guztia izan beharko litzaken osoki thematikoa edo osoki rhematikoa.

Bai, mezu-hartzailea BETI saiatzen da erabiltzen edozein unitate intonatibo (batzutan inkoherenteak dira eta kargatu behar ditu an bere lan-memoriarik oinarrizkoena, egínez deskodifikazioa oso astuna), eta justuki bide beretik, BETI saiatzen da erabiltzen beste edozein unitate informatibo uztargarri (kin bere intonazioa) zek laguntzen dio progresiboki eta jarraituki uztartzen ziurtasumez ha informazioa zein jasotzen ari den (sintaxi burulehen batean, unitate uztargarri txikienak izaten dirá hitzak eurak, zein doazen uztartzen koherenteki, arian-arian, online, erráztuz kodifikazioa eta deskodifikazioa ere).

Intonazio-unitateak ez dira baizik beste maila bat arten hitza eta esaldi osoa (hala hitza nola esaldia izan ahal dira intonazio-unitate), baina ez inondik inora maila erabakiorrena noiz aztertzen sintaxi baten flexibilitate sintaktiko-informatibo-expresibo-diskursiboa, esan nahi baita komunikatiboa.

Dudagabe, intonazio-unitateetan báda deskodifikazio-maila interesgarri bat (esaldia bera dá intonazio-unitate handi bat), baina ez da maila baxuena, ezta komunikatiboki erabakiorrena. Báda maila oinarrizkoago bat zeintatik dependitzen dirén intonazioaren posibilitateak eurak ere, eta are kodifikazio-deskodifizaio modu osoa: maila horretan aurkitzen dirá informazio-unitate koherenteak

Unitate koherente horiek joanen dira arian-arian uztartzen noiz-ere ahal duten (nahiz euren informazioa izán partziala), halan ze zénbat eta modu progresiboagoan ordenatuak egon, azkarrago joanen diren uztartzen, ahálbidetuz prozesamendu jarraituago bat, eta gutxio astuna, non lan-memoria oinarrizkoena (zeren bádira lan-memoria-maila ezberdinak ere) praktikoki libre egonen den. 

Horretaz gain, estruktura ireki horrek emanen ditú aukera informatibo-intonatibo flexibleagoak eta aberatsagoak. Izan ere, koherentziak ematen du jarraitutasuna, ahalbidetuz unitate intonatibo luzeagoak edota laburragoak guztiz koherenteak, zein diren kodetzen an modu irekia, eta deskodetzen dirén jarraituki bitárten jasotzen den hari informatiboa

Amaitzeko gogoratu nahi genuke nóraino oztopatu ahal den ez soilik deskodifikazioa, baizik kodifikazioa ere, noiz erabiltzen estruktura buruazkenak (an "9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko (azpimarratu nahi dugú intonazio final bat an leku zentral bat)")

Atzoko sarreran ikusten genuén nóla zatitu ohi den japonierazko diskurso mintzatua an unitate intonatibo laburrak (ikus beherago atzoko adibidea ganik Iwasaki eta Tao, 1993). Gaur azpimarratu nahiko genuke ze atzoko (beheko) unitate intonatibo horiek ez ziren soilik unitate intonatibo, baizik-ere unitate foniko, zeren, atzoko notazioan ...

...; commas and periods indicate non-final and final intonations respectively.

Izan ere, ulertu behar dugu ze intonazio final batek eskatzen dú bere ostean pausatxo bat, antzera nola "nee, ..." partikula interakzionalak ere (berez partikula hori bera dá pausa moduko bat), halan-ze atzoko esaldian izanen genuké 9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko:

Bereziki deigarria irudi zaigu hóri intonazio finala zein den gertatzen artén 5. eta 6. IUak, non, printzipioz, ez genuen esperoko inolako bukaerarik. Bereziki azpimarragarria zeren adierazten digu noláko zatikatua izan ahal den japonierazko diskurso mintzatua.

Bai, hor dauzkagu 9 intonazio-unitate, eta 9 unitate foniko (luzeena 8 silabakoa), nahizta progresio komunikatiboa dén nekeza, ezjarraitua, itxia, intonatiboki oso zatitua eta baldintzatua, justuki zeren sintaxia jada hasi da eragiten bere efektu oztopatzailea. [1669] [>>>]

Etiketak: ,

astelehena, ekaina 13, 2022

Ez al dira perpaus subordinatu nominalak adibide onenetarikoa ti foku rhematikoa?

Duela hiru egun, ikusten genuen nola Herring-ek eta Paolillo-k (1995) kontrajartzen zituztén bi ikuspegi itxuran-oso-ezberdin gain posizioa on foku rhematikoak an SOV sintaxiak. Horrela autoreak mintzo ziren gain ikuspegi bat non halako foku rhematikoek joko lukete ki posizio justuki preverbal bat an sintaxi SOV zurrun edota buruazken konsistenteak, zeini kontrajarriko zitzaión beste ikuspegi bat non azpimarratzen baitzen joera universal bát on foku rhematikoak ki okupatu posizio finala an edozein modutako sintaxiak (SOVak barne). Sarrera horretan interpretatzen genuen ze bi ikuspegi horiek ez dira kontrajarriak, baizik osagarriak zein dagozki bi estadio ezberdin barné evoluzio tipikoa on sintaxiak. Zehazkiago, hantxe genioen ze bigarren ikuspegi (universal) horretan, ... 

... sinpleki gauzatzen ari da hori tendentzia komunikatibo universala zeintaz mintzo ginen an bukaera on gure atzoko sarrera:

Justuki horregatik, baldintza eta behar komunikatiboak handitzean munduko SOV sintaxiak saiatuko dira mugitzen buruzki eszenario koherenteagoak, non restrikzio hori gainditzen den, eta hala, gutxinaka, mundu mailan joango da nabaritzen joera orokor bat aldé koherentzia diskursiboa kin foku rhematiko finalak, eta informazio rhematikoena an bukaera on esaldia, azpi SVO estruktura burulehen orokor bat. Hortik azaltzen da gorago aipatutako bigarren ikuspegia, zeintaz bihar mintzatuko baikara.

Azken batean lehenengo ikuspegian islatzen ari da hasierako tendentzia bat (SOV buruazkena kin foku rhematikoa justu aurrén aditza) zein justifikatzen dén zatio arrazoi evolutibo bereziak (sorrera-baldintza bereziak), baina zein ez den justifikatzen azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak, halan ze diakronikoki joango da nagusitzen tendentzia universal bat aldén eszenario komunikatiboki efizienteago eta efektiboago bat, esan nahi baita justuki ...

... the tendency towards sentence-final focus... is a language universal, implicitly present in languages of all word order types. [Herring eta Paolillo, 1995:164]
ber indar (eta tendentzia) komunikatibo diakronikoa ze gidatzen dituén munduko sintaxi guztiak aldén ordena SVO burulehena, nahizta bidea, batzutan, ez datekén batere erraza.

Orain, har daigun perpaus klase zehatz bat: perpaus subordinatu substantiboak kin aditzak nola horiek zein reféritu ki pensátu edo esán (as those with verbs of thinking or saying):

And if Japanese is so a rigid verb final language how can the current Japanese hearer or listener manage to easily understand verb final long (very long) sentences, as those with verbs of thinking or saying?

Gauza da ze perpaus subordinatu nominal horiek akaso izanen dirá adibiderik onena on foku rhematikoa (edo onenetarikoa bederen). Esan nahi baita ze esaldi horietan nola edo hala islatu beharko litzake gorago aipatutako joera universala on foku rhematikoak ki kokatu an posizio finala. Hola al da?

Euskaran badakigu baietz: justuki halako esaldi konpletiboak ez dira tipikoki ematen an posizio preverbala, baizik gehiago atzén aditza (are estandarrean ere!), baina gauza da ze joera hori islatu beharko litzake baita artén munduko sintaxiak ere,  akaso an hierarkia orokorrago bat non halako perpausetan lehenetsiko litzakén halako posizio finala gain hasierako posizioa edo erdikoa. Hortaz, errepikatzen dugu galdera: Hala al da? Bihar jarraitukó. [1655] [>>>]

Etiketak: , ,

igandea, ekaina 12, 2022

Eta japonieran, berdin-berdin gertatuko litzake baldin ahalbidetuko balute halako garabidea

Atzokoan ikusten genuén honako adibidea:

nondik, gaur, azpimarratu nahi genuken nóla, ordena buruazken zurrunean, amaieran kokatu ohi dá ez soilik aditza, baizik ere haren partikula negatiboa

Eta bádira arrastoak zeinen arabera, garai zaharretan eta orokorki, hala izan zitekén euskaran ere. Hola genioen an gure sarrera titúlatzen:

Baina, noizbait, erabiltzaile batzuk hasiko ziren ateratzen ti arau hori náhin lortu efektibitate handiagoa an euren esaldiak (azpi baldintza eta behar gerota orokorragoak), eta hasierako desbiazio horiek joanen zirén normalizatzen, eta ez da dudarik eze guztiz onerako, zeren ...

zeintan genioén:

Galdetzen genuen atzo:

Gauza dá: Zergátik evoluzionatuko litzake sintaxi bat ti járri bere partikula negatiboa an esaldi-bukaera (an SOV) buruzki járri partikula negatibo hori justuki an hasiera on predikatua (an SVO). Onuragarria al da komunikatiboki? Bá al du zentzu komunikatiborik aldaketa horrek? Bihar saiatuko gara horretaz mintzatzen.

Bai, komunikatiboki guztiz zentzuzkoa da aurrératzea partikula negatiboa ki hasiera on predikatua náhin mezu jasotzaileak hasieratik jakin dagien ze ezeztatzen ari da ondorengo aditz semantikoa, eta orohar predikatua (ordezta baieztatzen nola printzipioz espero liteken), zeren ezeztapen horrek, partikula txiki horrek, guztiz aldatzen du predikatuaren zentzua.

Esan nahi baita ze ezeztapena dá, antzera nola aditza bera, informazio labur estrategiko horietakoa zein, baldintza orokorretan, ezagutu nahiko genuke lehenago zein jáso predikatuaren eduki rhematiko nagusia. Demagun, adibidez, honako esaldi-hasiera:

Niri sagarrak, laranjak eta madariak...

non eduki preziso luze hori (sagarrak, laranjak eta madariak) jasotzen ari gara gabén jakin zéin ote den eduki horren lotura sintaktiko eta semantiko (interpretatibo) zehatza kin hasierako "niri" hori. Gero:

Niri sagarrak, laranjak eta madariak gustatzen...

Hor, arazoa larriagotu da zeren "gustatzen" horrek eramaten gaitu ki esparru semantiko atsegingarri bat zein, halere, guztiz alderantzizkatua geldituko den noiz jáso bere ondorengo partikula ia ezin txikiagoa: "ez", zeinekin esaldiaren zentzu semantikoa guztiz aldrebesten den:

Niri sagarrak, laranjak eta madariak gustatzen ez zaizkit.
zek ez duen kolorerik konparatua kin:

Niri ez zaizkit gustatzen... sagarrak, laranjak, madariak eta edozer zein nahi duzun.

non, jada predikatuaren hasieratik, prestatuta gauden ki jaso informazio zehatza gain zér ez zaion gustatzen ki mezu-emailea, sintaktikoki eta semantikoki ondo uztartua, bidea ondo prestatua, eta gainera barnén estruktura diskursiboki irekia.

Bai, kontuan hartuz ze ezezko partikulak guztiz aldatzen dú aditz-multzoaren ideia semantikoa, hobe baldin jartzen bada lehénda aditz semantikoa eta an hasiera on predikatua xedé hobeki interpreta daigun hala aditza nola predikatu osoa (eta, justuki antzeko bidetik, hobe baldin kokatzen badugu predikazioaren bihotza, zein baita aditza, lehénda eduki predikatibo zehatzena, lehénda parte rhematikoena).

Nolabait esan, konsidera geinke partikula negatiboa nola osagai bat ti aditza, osagai bat ezin banatuzkoa ti aditza, aditzaren parte analitiko bat zek ematen du oinarrizko informazioa (kasu horretan soilik semantikoa) afinda semantikoki hobe prozesa daigun hala aditz semantikoa bera, nola ere predikatu osoa an baldintzarik onenak.

Esan nahi baita ze partikula negatiboak izanen lituzké are arrazoi gehiago zein aditz semantikoak berak ki kokatu an hasiera on predikatua, lehénda aditz semantikoa, eta lehénda predikatuko parte rhematikoena ere.

Eta japonieran, berdin-berdin gertatuko litzake baldin garatuko balitz halako aukera komunikatiboa (eta diot: aukera). 

Berdin-berdin. [1654] [>>>]

Etiketak: ,

larunbata, ekaina 11, 2022

Háutsiz mito bat: japonieraren erabiltzaileek ez dute aisa kodetzen edo deskodetzen esaldi luze rigidoki buruazkenak, eta are gutxiago esaldi oso luzeak

 Zioen atzo Bittor Hidalgo-k:

Eta nola lortzen dute orduan aditz amaierako eskema zurrun hori gordetzea gaurko kultur hizkuntza garatuaren esaldi luzeretan japoniera, koreera edo turkiera bezelako hizkuntz aditz amaiera zaleak are munduko esaldi luzeenetan? Niri sinistezina gertatzen zait... Esaldi laburretan aukerakoa eta arazo gabea litzatekeen aditz amaierako joera, zurrun gordetzea esaldi infinituetan... Nola? Zergatik? Masokista hutsak dira beren aditz amaierako legea bete beharrean?

Eta horrek galderak gogoratu digú beste galdera bat zein Bittor-ek berak egin zion nori-eta Givon-i an 2005, eta zein jasotzen genuen an gure sarrera titúlatzen "Japoniera: korronte kritikoa": 

And if Japanese is so a rigid verb final language how can the current Japanese hearer or listener manage to easily understand verb final long (very long) sentences, as those with verbs of thinking or saying? Maybe, it is necessary for them to start reading (not listening, of course, they can not) by the end to understand sentences, as it is usually recommended for foreigners Sometimes it is good to start from the end of the sentence and work your way to the beginning. In that way you will learn the most important info first (the verb) and move to what is made to happen and who does it.»). Because cognitive processement constrictions seem to be more or less similar for humankind, ...  [Bittor Hidalgo]

Erantzun bidean, aurrena argi utzi behar dugu puntu bat, hautsi behar dugu mito hori ezen...

... the current Japanese hearer or listener manage to easily understand verb final long (very long) sentences, as those with verbs of thinking or saying
Ez, japonieraren erabiltzaileek ez dute aisa kodetzen edo deskodetzen esaldi luze rigidoki buruazkenak, eta are gutxiago esaldi oso luzeak. Ez, japonieraren esabiltzaileek ordaintzen duté kostu komunikatibo handia zatio erábili oso estruktura buruazken zurruna, eta, esan gabe doa, baita an esaldi luzeak edo oso luzeak. Mitoa da hori erraztasuna, mito bat zein hautsi behar den.

Jakina, zailtasun horiek utzi beharko luketé arrasto argi bat, eta, hortaz, galdera dá: nón antzeman ahal dugu arrasto hori? Ba, adibidez eta nabariki an diferentzia estruktural abismala zein japonieraz gertatzen dén artén hizkera idatzi planifikatua, eta hizkera mintzatu ez-planifikatua. Zeren, nola genioen an gure sarrera titúlatzen "Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena":

... japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa on euren esanak,... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe.

Gauza da ze, hizkera mintzatu ez-planifikatuan, are esaldi ondo sinpleak nola:

Mr. Yamato never values our software job.

bihurtu ohi dirá oso estruktura ez-jarraitu eta intonatiboki konplexu, nola ikusten genuen an gure sarrera titúlatzen "9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko (azpimarratu nahi dugú intonazio final bat an leku zentral bat)", zeinen eduki osoa gogoratuko dugú orain:

Atzoko sarreran ikusten genuén nóla zatitu ohi den japonierazko diskurso mintzatua an unitate intonatibo laburrak (ikus beherago atzoko adibidea ganik Iwasaki eta Tao, 1993). Gaur azpimarratu nahiko genuke ze atzoko (beheko) unitate intonatibo horiek ez ziren soilik unitate intonatibo, baizik-ere unitate foniko, zeren, atzoko notazioan ...

...; commas and periods indicate non-final and final intonations respectively. [Iwasaki eta Tao, 1993]

Izan ere, ulertu behar dugu ze intonazio final batek eskatzen dú bere ostean pausatxo bat, antzera nola "nee, ..." partikula interakzionalak ere (berez partikula hori bera dá pausa moduko bat), halan ze atzoko esaldian izanen genuké 9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko:

Bereziki deigarria iruditu zaigu hori intonazio finala zein den gertatzen artén 5. eta 6. IUak, non, printzipioz, ez genuen esperoko inolako bukaerarik. Bereziki azpimarragarria zeren adierazten digu noláko zatikatua izan ahal den japonierazko diskurso mintzatua.

Horrek ideia argia ematen digu nóla esaldi printzipioz oso sinple bat ("Mr. Yamato never values our software job.") bihur daiteken oso kodifikatzeko-konplexua noiz kodifikatzailea ohituta dagoen emáten informazioa bidéz estruktura rigidoki buruazkenak, zeintan praktikoki dena doán bihurtzen mintzagai (ia) harik ailegatu ki aditza.  

Horrek guztiak, apárte euki kodifikatzeko-kostu (prozesamendu-kostu) itzel handia, esan nahi baita apárte izan oso inefizientea (konpáratuz kin sintaxi burulehenak), bere emaitza ez da batere moldagarria expresiboki, zeren guztiz baldintzatua dago zatio etengabeko beharra ki bihúrtu informazio gehiena mintzagai (goragoko kasuan, dena sálbu aditza: "shite nai"), halan ze emaitza bihurtzen dén oso inexpresiboa ere. Esan dugunez, kostu komunikatibo itzela. [1653] [>>>]

Etiketak:

astelehena, urtarrila 03, 2022

Hawkins (1994): "... and the subject can be as long as it likes prior to this."

Hawkins-ek (1994:333) jarraitzen dú:

... and the subject can be as long as it likes prior to this. [Hawkins, 1994:333]
Hortaz, SOV zurruneko japonieran, sujetuak ez dira interpretatzen nola sujetuak harik heldu ki "-ga" partikula, zein soilik agertuko litzaken an bukaerá on sujetua bera (izen-sintagma), eta zeinen aurretik ager litezkén perpaus erlatiboak, konparatiboak, izen-sintagma osagarriak, akaso genitiboak, zeintatik eskegita egon litekén perpaus subordinatu bat. Baina, Hawkins-en teorian, horrek guztiak ez luke suposatuko arazorik noiz prozésatzen esaldi osoa. Eta gogora gaitezen ze japonieran hori guztia gertatu beharko litzaké lehénda ezagutu esaldiko aditz printzipala, zein soilik ezagutuko den an esaldi-bukaera. [1494] [>>>]

Etiketak: , ,

astelehena, uztaila 26, 2021

Txopi: "... ahal dugu konprobatu an modu praktikoa noiz ikusten dugun film japoniar bat, hizkuntza bat zurrunki regresivoa."

Txopik zioén atzo:

Lagunak on Balbula, nahi dut komentatu film bat zein nuen ikusi ostegunean Donostin. Film japoniarra da eta dute botatzen an bertsio originala; titulua da gazteleraz "La Mujer del Espía" ta dago oinarritua an istorio bat on bikote japoniar bat an urteak 1940-1945.

Dena dala, ez da nire asmoa hitz egitea buruz filma baizik ta buruz erabiltzen duten hizkuntza. Hasieratik du deitzen atentzioa zeren dira elkarrizketa oso xinpleak: esaldi bakun bat gehi esaldi bakun bat ta honelo aldiro. Tarteka dute sartzen esaldiren bat subordinatua baina oso gutxi ta gainera ez dakit zertaz, alegia zeren zegoen an jatorrizko bertsioa ala zeren zuten idatzi itzulpenean. Hau da nire ustez, azaldu zen esaldirik gehien zaila:

- ¿A qué debo el placer de tu visita?

Alegia, hemen tratatzen diren gaiak ez direla bakarrik teoria hutsa eta hau ahal dugu konprobatu an modu praktikoa noiz ikusten dugun film japoniar bat, hizkuntza bat zurrunki regresivoa. [Txopi]

Bai, dá teknologia sintaktiko bat zein ondo zetorren noiz hizkuntzak sortu ziren, noiz mezuak zirén oso kontextualak, noiz nahikoa zen esatea hitz bat (izen bat) afin uler zedin mezu osoa (aditza eta sujetua gehien-gehienetan kontextualak baitziren), noiz ez zen beharrezkoa diskurritzea gain ideiak zeren kontextuak azaltzen zuén ia dena, ia beti. Halako sintaxi buruazkena sortu zen naturalki ti (edo kin) keinuak (ezin kontextualagoak), eta hola, baliabide buruazkenak joan ziren garatuz naturalki gain oinarrizko OV estruktura hori, sortuz baliabide buruazkenak an sintaxi buruazkena (OV kin postposizioak).

Baina, hizkuntza bat dá erraminta ikaragarri bat zeinen posibilitateak ez diren amaitzen kin mezu zuzen-labur-bapatekoak, eta baldintza batzuetan, joanen zen aurkitzen bidea ki bihúrtu teknologia potenteagoa, emanez aukera komunikatibo aberatsagoak eta efektiboagoak azpi baldintza komunikatibo gerota orokorragoak. Eta ez gara orain mintzatzen gain lexiko zabalagoa (hori ere), baizik gain estruktura sintaktiko progresibo eta irekiagoak zek ahalbidetzen zutén komunikazio aberatsago, finago, erosoago eta, denaz gain, efektiboagoa.

Teknologia hori ez da inorena, dá sinpleki humanoa, nola dén komunikazioa, eta dá hain gauza ona eta aberasgarria zein jendaki guztioi dagokigún saiatzea laguntzen adáptatzen posibilitate potente horiek ki munduko mintzaira guztiak (antzera nola zenbakiak, edo idazkera bera, edo ...), zeren horrela mintzaira horien hiztunak komunikatiboki hobeki biziko baitira. Horren alde jotzea dá jotzea aldé garapen komunikatiboa, zein dén hain zentrala an bizitza humanoa ze konsideratu ahal dá garapen humanoa.

Ez, hau guztia ez da teoria hutsa: japonieraren erabiltzaileak komunikatiboki askoz hobeki biziko lirake baldin gradualki (asmoz eta jakitez) joango balira adaptatzen gerota aukera burulehen gehiago ki euren teknologia komunikatibo buruazkena. Horrela egongo lirake gutxio baldintzatuak an euren gauzapen komunikatiboa, eta izanen lirake gehio eurak. [1333] [>>>]

Etiketak: , , , ,

osteguna, maiatza 20, 2021

9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko (azpimarratu nahi dugú intonazio final bat an leku zentral bat)

Atzoko sarreran ikusten genuén nóla zatitu ohi den japonierazko diskurso mintzatua an unitate intonatibo laburrak (ikus beherago atzoko adibidea ganik Iwasaki eta Tao, 1993). Gaur azpimarratu nahiko genuke ze atzoko (beheko) unitate intonatibo horiek ez ziren soilik unitate intonatibo, baizik-ere unitate foniko, zeren, atzoko notazioan ...

...; commas and periods indicate non-final and final intonations respectively. [Iwasaki eta Tao, 1993]

Izan ere, ulertu behar dugu ze intonazio final batek eskatzen dú bere ostean pausatxo bat, antzera nola "nee, ..." partikula interakzionalak ere (berez partikula hori bera dá pausa moduko bat), halan ze atzoko esaldian izanen genuké 9 intonazio-unitate eta 9 multzo foniko:

Bereziki deigarria iruditu zaigu hori intonazio finala zein den gertatzen artén 5. eta 6. IUak, non, printzipioz, ez genuen esperoko inolako bukaerarik. Bereziki azpimarragarria zeren adierazten digu noláko zatikatua izan ahal den japonierazko diskurso mintzatua. [1266] [>>>]

Etiketak:

asteazkena, maiatza 19, 2021

Iwasaki eta Tao-k (1993) ematen duté adibide ilustratibo bat gain nóla zatitzen diren intonazio-unitateak an japonierazko diskurso mintzatua

Eskerrik asko, Gilen, zatio zabaldu informazio hori gain hitzaldia burúz «Japonia eta euskara» zein Hiromi Yoshida-k eskainiko du biharkoan: idatzi diot ki Karlos Cid nahizik entzún hitzaldia, zein, seguru izanen dela oso interesantea.

Hori dela ta, itzul gaitezen ki japoniera eta, orokorkiago, jarraitu daigun kin gure azterketatxoa on intonazio-unitateak eta euren papera an komunikazio humanoa. Horretarako, ikustagun ondorengo adibidea ganik Iwasaki eta Tao (an "A Comparative Study of the Structure of the Intonation Unit in English, Japanese, and Mandarin Chinese", 1993):


Hor ikusten denez, japoniera mintzatuan informazioa eman eta jasotzen da an unitate intonatibo laburrak zein eman eta jasotzen dirén an modu oso ezjarraitua (tartean askotan agertzen zaigú "nee" partikula). Adibide hori izanen litzaké ilustratiboa burúz nóla zatitzen diren intonazio-unitateak an diskurso mintzatua. [1265] [>>>]

Etiketak: , ,

asteartea, apirila 20, 2021

Japonieraren intrakultura (kultura kin maiuskulak, eguneroko kultura) dago guztiz baldintzatua ga estuasun linguistikoak

Nioén atzo:

Hor agertzen zaigu haziá e evoluzio bat zein, hiztunen onerako, gertatuko dá an japoniera noiz molde horiek hasten diren gramatikaltzen, eta areago noiz molde horiek hasten diren egitén jarraituagoak, pausabakoak, progresiboagoak, funtzionalagoak, gozagarriagoak, eta ez soilik an komunikazio informala, baizik-ere an diskurso landua, non mimatu beharko liraké estruktura horiek, eta beharrezkoa balitz bilatú edo garatú bideak afin progreso komunikatiboa izan dadín errazagoa (horretarako, esan gabe doa, behar dá perspektiba egokia). 

Hori irabazten dutenean (espero dugu hala izanen dela), aurrerapen handia izanen da gana kultura japoniarra (berdin-antzean nola izanen litzake aurrerapen handia baldin landuko eta irabaziko balituzté beste aurrerapen teknologiko asko ere, zein, berriro espero dugu, noizbait irabazi beharko dituzten).

Azken paragafo hori ez da baizik zuzeneko ondorioa ga azkenaurreko paragrafoa, non mintzatu gara gain progreso komunikatiboa, gain komunikazio jarraituagoa, progresiboagoa, funtzionalagoa, gozagarriagoa .... justuki hiztunen onerako, ... eta azkenean amaitu nahi izan dugu azpimarratuz ze halako aurrerapen komunikatiboak islatzen dirá an kultura osoa: umorea, takoak,  haserre-moduak, kantagintza, rap-a, pelikulak, teatroa, poesia, bikoizketak, itzulpenak, irakaskuntza, liburuak, egunkariak, irakurketa, eta orohar kultura komunikatiboa, kultura expresiboa.... Ez dago ezér efektu biderkatzaile kultural handiagoa duenik zeinda... flexibilizazio linguistikoa aldé posizio (aukera) aurreratuagoak, zeren ez dago teknologia inportanteagorik zeinda teknologia komunikatiboa. Logikoki. Guztiz logikoa da, guztiz justifikatua kin argumentu solidoak, eta guztiz konprobagarria ere an edozein manifestazio linguistiko intrakultural non, hala nahi baduzu, zinez eta serioski konparatzen dituzun bi fluxu komunikatiboak. Baina, zuk  diozu: 

Jesus, zure azken paragrafoa irakurrita, dirudi mintzo zarela, nagusikeria puntu batekin mintzo ere, herri kulturalki eta are teknologikoki atzeratu batez. Nik esango nuke balantzaren beste aldean dagoela Japonia, zer esanik ez espainoldun herrialdeekin konparatuta.

Ez daigun nahastu gauzak: ni ez naiz ari gain kultura kulinarioa, zein Japonian dén ikaragarria, edota gain tearen kultura edota jardinetako kultura edota arte martzialak (karatea) edota origamia edota beste mila arlo non japoniarrak diren eredu ... Ari naiz gain kultura oinarrizkoena, kultura kin maiuskulak: intrakultura, eguneroko bizimodua, eguneroko erlazioak, eguneroko komunikazioa, eguneroko umorea, eguneroko takoak, eguneroko haserreak, eguneroko itzulpenak, eguneroko informatiboak, ... esan nahi baita, errepikatzen dut, kultura kin maiuskulak, intrakultura, eta oinarrizko kultura hori, Japonian, dago guztiz baldintzatua ga estuasun komunikatiboak.

Horrá adibide intrakultural bat gain modua nóla ematen diren klaseak an institutuak ("Silence in intercultural communication", Nakane, 2007):

 

Hortik azpimarratuko nuke adibidez ze:

Thus, oral interaction in the classroom is typically fragmentary and even incoherent. Instead, there is a general tendency for written language to be given priority by both students and teachers over spoken language

eta:

Silence in  Japanese classrooms ia a part of classrooms culture ...

Bai, antza asko kopiatzen dute (harbeletik), eta asko memorizatzen dute:

adibide bat, besterik ez, baina ondo interesgarria.

Eta azken gauza bat: niretzat japoniarrak dirá beste ni bat, ez dira nigandik ezberdinak, ni ere naiz japoniarra noiz mintzo naizen buruz japoniarrak. Antzera ere náiz piraharra noiz diodan ze piraharrak duté eskubide humanoa ki zenbakiak (besteak beste), eta horrekin batera ki matematika, zeren oso argi daukat ze, perfektuki, ni egon ninteke an euren posizio anumerikoa, eta hala balitz, gustatuko litzaidake norbaitek niri eskaintzea zenbakiak, edo, gutxienez, analisi serio bat afin ez egón gaizkiulerturik.

Evidenteki, hori ezin izan liteke nagusikeria, baizik solidaritatea eta erantzukizuna (hori nagusikeria dela esatea oztopo handienetariko bat ki analisi serioak eta soluziobideak). []

Etiketak: , , ,

larunbata, apirila 17, 2021

Hizkera berri bat, hizkera landua

Zenioén atzo, Bittor:

--------------------------------------

Eskertzen dizkizut japonierari buruko iruzkin guztiak. Niri gustatuko litzaidake japoniera (turkiera, koreera, hungariera…) gehixeago ezagutzea ulertzeko nola egiten duten esaldi konplexuak emateko… Kanpotik begiratuta nornahik esango luke ere, literatura akademikoa aztertuta, euskara SOV hizkuntza dela eta aditz aurreko foku ia hautsezina duela, nahiz hik eta nik badakigun ez dela hala. Bueno nik behintzat.

Iragartzen dek hurrengoetan INFORMAZIO EGITURAz jardungo duala. Niri gustatuko litzaidakek testu zehatzen bat aztertzea. Ez esaldi solteak, zeinetan testuingurua beti hipotetikoa den. Hartu ahozko edo idatzizko euskarazko ‘benetako’ testu bat, hobe itzulpena ez bada, eta aztertu, eta orduan eztabaida bideratu eredu praktiko batean.

Hik nahi duan testua, edo nik proposatuko diat, egungoa, edo klasikoa... Zer iruditzen?

-------------------------------------

Eskerrak zuri, Bittor. Ni, egon naiz ikastén japoniera (eta neurri apal batean jarraitzen dut ikasten), eta nire experientzia (beti ere mugatua) dá ze japonieran existitzen dirá bi polo, bi mutur ondo markatuak:

  • Polo idatzia, non batzutan erabili ahal dirá esaldi ondo luzeak (egunkarietan, adibidez) baliátuz sintaxi tipikoki oso-oso SOV-buruazken rigidoa. Hau izango litzaké eredu planifikatuena, non halako estrukturak paperean planifikatu ahal diren, nahiz irakurlearentzako ez diren batere efektiboak (atzerakarga informatibo-expresiboa izaten dá oso handia).
  • Polo mintzatu dialogatu kolokiala, non tipikoki erabiltzen dirá esaldi oso laburrak, eta oso zatituak eta ez-jarraituak bai sintaktikoki eta baita intonatiboki ere, azpi sintaxi nagusiki oso SOV-buruazkena ere (nahiz polo honetan existitzen diren askoz salbuespen sintaktiko gehiago zeinda an estilo idatzia). Hau izango litzaké eredu gutxien-planifikatua, non eredu planifikatuko estruktura sintaktiko konplexu horiek oso garesti ateratzen diren ti ikuspuntua on prozesamendua (horixe da azken arrazoia eta arrazoi nagusia zergátik existitzen dirén hain diferentzia handiak arten japoniera idatzia eta japoniera dialogatu kolokiala: arrazoi sintaktikoa eta bere prozesamendua). 

Gauza da ze zuk, Bittor, esaten zenuen ze, zure ustez, ez ziren existitzen sintaxi "salbuespenik gabe eta absolutuki" buruazkenak, eta ni saiatzen ari naizela erakusten ze existitzen da gutxienez sintaxi bat zein báden oso SOV-buruazken rigidoa: japoniera

Bestalde diozu ze: 

Kanpotik begiratuta nornahik esango luke ere, literatura akademikoa aztertuta, euskara SOV hizkuntza dela eta aditz aurreko foku ia hautsezina duela, nahiz hik eta nik badakigun ez dela hala. Bueno nik behintzat.

Aurreko sarreretako referentziak dirá lan enpirikoak non aztertzen diren datu realak ti datu-base mintzatu realak, eta ez teoria dogmatikoak gain ustezko ordena sintaktikoa on japoniera, nola dirén horiek ganik gure hizkuntzalari prestigiotsu eta influienteenak (adibidez Itziar Laka). Bestalde esan behar dizut ze, 2010ean aurkeztu nuen master-lan bat (an masterra deitzén "Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia"), zeinen titulua zén:

"Hitzaldietako euskararen aditz osteko fokuen testuinguru diskurtsiboak eta aukera prosodiko nagusiak" (EHU, 2010-9-24)

non, besteak beste saiatzen nintzen erakusten ze euskara estandar mintzatu landuan (hitzaldietakoa), zein konsidera litekén hizkera berri bat, hizkera landua (edo gutxienez registro berri bat, registro landua), normaltasun osoz ematen dirá aditz osteko foku jarraituak (alegia, SVO non ez den pausarik artén aditza eta foku estua), eta baita SVO ordena neutroa ere, aukeran jarraitua ere

Ordena horiek existituta ere, argi esan behar da ze estruktura guzti horiek garatu behar dira, hala nola orobat baliabide sintaktiko burulehenak (zein diren ha osagarri perfektua on SVO ordena, zeinekin sortzen dituztén eragin komunikatibo sinergiko ondo nabarmenak). Esán ere ze baliabide horietarik batzuk bádiren aspaldi sortuak nahiz egón praktikoki ahaztuak (zatio desarrazoi basikoki dogmatikoak), eta beste batzuk bádiren derivagarriak erábiliz euskararen beraren mekanismo eta material sintaktikoak, gogoa, eta perspektiba egokia (ondo oztopatua ga desarrazoi dogmatikoak ere).

Azkenik esan ze, jakina, ondo iruditzen zait zure proposamena afin aztértu textu zehatzak. Eginen dugu. Baina lehenago (hurrengo postetan) amaitu nahiko nuke erantzuten ki zure komentarioak, hala nola ere amaitu erákusten evidentzia gehiago gain efektuak ti sintaxi SOV-buruazkena gain komunikazioa an gaur egungo japoniera. [>>>]

Etiketak: , ,

asteazkena, apirila 14, 2021

Adibide oso azpimarragarri bat: foku estu postverbal bat?

Atzokoan ikusten genuen nóla, japoniera mintzatuan, elementu postverbalak ia exklusiboki erabiltzen diren an erabilera dialogatuak, non egoten den oso zuzeneko interakzioa kin entzulea (akaso oso interakzio kontextuala, oso kolokiala). Orain interesatzen zaigu ezagutzea noláko maiz gertatzen diren elementu postposatu horiek an japoniera dialogatua, eta areago, noláko funtzio komunikatiboak betetzen dituzten. 

Hortaz, gauza da ze Nakagawak ez digu ematen halako daturik an bere atzoko liburua (2020), eta, horrela, jo behar izan dugu ki beste hizkuntzalari japoniar bat, Matsumoto, nork sortu eta aztertu zuén datu-base mintzatu oso kolokial bat non jaso ziren dialogoak arten gazte universitarioak, binaka oso lagunak, eta elkarrekin askotan hitz eginak, zeinek autograbatzen zituzten euren elkarrizketak nóiz eta nóla nahiago zuten. Gero, autograbazio horietatik, Matsumotok aukeratuko ditu 1600 intonazio-unitate, zeinekin burutuko baitu bere azterketa. Matsumotok diosku an bere liburua titulatzén "Intonation units in Japanese conversation" (2003):

Matsumotok, 1600 IU horietan aztertuko ditu hainbat kontu, zeinen artean aurkitzen baita gure intereseko proportzioa e elementu postverbalak, hala nola ere IU horien nolakotasun intonatibo-informatiboa. Ikus daigun horri buruzko emaitza nagusiak, zein komentatuko ditugu beherago:

Beraz, Matsumotok aukeratutako 1600 IU horietatik % 7,7 (123) duté gutxienez zati postverbal bat, nahiz ez dirén guztiak intonatiboki-informatiboki berdinak. Izan ere, desberdindu ahal ditugu 3 tipo (lehenago aipatuko ditút I eta III tipoak, zein diren informatiboki gutxien interesgarriak):

  • I tipoan sartuko lirake elementu postverbalák zein agertzen diren intonatiboki baturik ki IU zabalagoak non bádiren zati ez-postverbalak ere. Hauek ez dira izaten bereziki interesgarriak ti ikuspuntu informatiboa zeren biltzen baitute informazio oso thematikoa, oso eskuragarria, zein justuki horregatik ematen baita an bukaera deazentuatua e IU bat non informazio rhematikoena jada emana den preverbalki.
  • III tipoan agertzen dira IU intonatiboki independenteák non, gehien bat, errepikatzen (reformulatzen) den zérbait zein jada esana baitzen an aurreko zatia. Oso thematikoak ere.
  • II tipoan, ordea, agertzen dira IU postverbalak zeinen informazioak osa leiké esaldiko edukia, rhematikoki, halan-ze euren portzentajea interesatzen zaigu bereziki. Gainera, goragoko (4.10) adibidea ikusita (nahiz ez dugun ezagutzen esaldiko kontextu informatibo-intonatibo osoa), esango genuke ze hor ager liteke foku estu postverbal bat, zein, beste nonbait genioenez, oso berri ona litzake (Matsumotok, uste dudanez, ez da mintzo gain puntu hori).
Hortaz, nahizta II tipoko IUak lirake %4,1 ti 1600 horiek (non denak ez diren zértan izan rhematikoak) eta an datu-base autograbatu oso kolokial bat arten gazte oso lagunak, (4.10) adibide hori iruditzen zaigú guztiz azpimarragarria, eta ez soilik zatio bere izaera informatiboa, baizik-ere zatio bere barneko hitz-ordena. []

Etiketak: , , ,

astelehena, apirila 12, 2021

Halako material postverbalak dirá lehenengo pausu garatzailea, baina oso hasierakoa, ia dá ... abiapuntua

Iwasaki hizkuntzalariak aztertu du an zenbait publikazio (guxienez tikan 1993) ondorengo esaldia non agertzen zaizkigu zenbait sintagma postverbal an japonierazko esaldi mintzatu bat, zeinen kontextua dén hau (Iwasaki, "Japanese", 2013):

Behin kontextua izanda, ikus daigun orain, beherago, Bittor Hidalgok bidalitako pdf-a (ikus herenegungo sarrera), non Nakagawa hizkuntzalariak (an bere liburua titulatzén "Information structure in spoken Japanese", 2020) jasotzen dú goragoko esaldi hori (diogunez, aztertua originalki ga Iwasaki, an beste zenbait publikazio, zeinen artean aurkitzen da goragokoa):

 

Hurrengo sarreretan saiatuko gara gehiago komentatzen esaldi hori, baina esan daigun orain ze esaldi horretan izanen genituzke hiru "afterthought": lehenengo biak, pausak eginda, guztiz thematikoak (lehenengoa, zehazkiago, saio thematiko bat zein gauzatukó an bigarrena), eta azkena, pausa oso luzea eginda, argigarria:

  • sono are-wa-ne (... hori zera, ezta?...") non "wa" dén partikula thematikoa (thema atzeratua),
  • hoosoo-wa-ne  (... hori programa, ezta?"...) non berriro dugú "wa" partikula thematikoa (thema atzeratua), 
  • kazoku-de (familian), non aurkitzen dugú informazio argigarria zein kasu honetan jada uler ziteken ti "uti-de" (etxean), nahiz halako gehigarri batean gehitu liteké edozein informazio, zein izan ahal den rhematikoa nahizta, printzipioz, ez litzaken izanen fokala (informazio rhematikoena).

Hortaz, hiru sintagma postverbal horietan, agertzen da informazio basikoki referentzial-thematiko-argigarria (halako gehigarriak gertatzen dirá an munduko hizkuntza guztiak: beti gehitu beharko da zerbait ahaztutakoa, edota argitu-gehitu zerbait).

Edonola ere, ez nieke inola ere kendu nahi euren inportantzia handia ki elementu postverbal horiek, zein izanen liraken lehenengo urratsa ki kokatú postverbalki gerota elementu rhematikoagoak, eta baita fokalak ere, halan-ze joan liteke gramatikaltzén posizio fokal postverbal bat (zein, jakina, oso berri ona litzake). 

Halako material postverbalak dirá lehenengo pausu garatzailea, baina oso hasierakoa, ia dá ... abiapuntua. []

Etiketak: ,

astelehena, apirila 05, 2021

Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena

 Zenioén Bittor:

 • Ez daude, nire uste apalean, hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK –eta ez bereziki euskara– (guztietan aplikatzen ahal direlako, besteak beste eufemistikoki AFTER THOUGHTS-eta deitu ohi diren estrategiak, hainbat osagai, noski ERREMATIKO izango direnak, ERREMATIKO, bai, ez naiz nahasi, ahalbidetuz esaldi amaieran IU independenteak).

Genioén hemen:

Sintaxi regresiborik regresiboena litzaké OVS-buruazkena, zein litzaken are buruazkenagoa zein SOV-buruazkena (gauza da ze sujetua ondo konsidera liteke buruá e bere predikatua, nagusiki zeren burua dá referentea [zértaz], bitarten predikatua dén referentzia [zér]). Baina, ordena hori háin da, nola esan, kontextuala, ze ez da batere-batere funtzionala azpi baldintza orokorrak (zeinen artean sartzen dirá, dakigunez, baldintza exigenteak); horrexegatik bide da hain urria eta agertzen da hain lokalizatua an inguruak non baldintza komunikatiboak oso kontextualak diren.

Hortaz, hóri litzake sintaxi regresiborik regresiboena: ordena OVS-buruazkena. Baina, genioenez, oso sintaxi real gutxi existitzen dira kin ezaugarri horiek (ikus hemen edo hemen), justuki zatio euren funtzionalitate oso mugatua ki egoera oso kontextualak, non gehienetan sujetua ez den emanen. Horrela, behar komunikatiboak handitu ahala, sintaxiak joango dira bilatzen ordena funtzionalagoak

Bestalde dauzkagu sintaxi SOV-buruazkenak, non daukagun:

  • ordena SOV ez-markatua, neutroa, non, bereziki aditza eta objetua eman ahal diren jarraituki, pausagabe, jarriz azentu neutro orokorra an objetua, halan-ze esaldian interpretatu liteke foku zabala (esaldi osokoa, predikatu mailakoa edo agumentu mailakoa gain objetua, zein ez litzaken enfatikoa). 
  • baliabide sintaktiko buruazkenak (posposizioak eta nexu koordinanteak eta subordinanteak).

Bestalde, mintzo zara buruz:

...hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK...

noiz, esana dugunez, nekez aurkituko da linguistikan zérbait zein dén "salbuespenik gabe eta absolutuki" ezer ez. Baina bádira tendentzia argiak, oso-oso argiak. Nola genioén adibidez, hemen:

Linguistikan nekez emanen dira lege orokorrak: kasuistiká izaten da hain handia non (ia) beti existituko dira salbuespenak ki edozein arau zein proposa dezagun. Baina, bádira tendentziak, tendentzia argiak, tendentzia sendoak, ...

Eta, bai, bádira munduan sintaxi SOV-buruazken oso rigidoak edo zurrunak, zein dutén kokatzen (ia) beti aditza an bukaera e esaldia eta (ia) soilik erabiltzen dituzten baliabide sintaktiko buruzakenak. Adibidez, japoniera, non:

1.: erabilera ez-dialogatuan, sintaxia dá (ia) guztiz SOV-buruazkena, eta

2.: dialogoetan ere, oso-oso sintaxi zurruna da, nahiz hor bádauden salbuespen gehiago, zein izaten dirá edo:

  • atzeratutako material oso thematikoa, oso eskuragarria, zein emanen den deazentuatua eta pausagabe; edo 
  • pausa baten osteko materiala, zeinen intentzio komunikatiboa anitzagoa baita (rhematikoa ere), nahiz izaten dén referentziala, atentzioa deitzekoa, ahaztutako zerbait ematekoa, argigarria, informazioa zabaltzekoa, ...

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa on euren esanak,... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe. [1241] [>>>]

Etiketak: , ,

ostirala, apirila 10, 2020

Tabu teknologiko bat an XXI. mendea

Zioen atzo Txopi-k:
Dut gogoan ba (1) egun, zein joan nintzen hitz egitera kin semaren tutorea. Hau andereño zen kexatzen zeren haurrak ez zuten zuzen erabiltzen euskal aditza, hain juxtu zuen esaten, zutela nahasten ia beti NOR-NORI-NORK ta NOR-NOK. Zen oso adierazgarria zeren andereñoa ez zen gai esateko lau esaldi segituan euskaraz, erabiltzen zuen code-switching aldiro, sistematikoki, ia beti. Honela zuen hitz egiten, gaia dut oroitzen, gutxi gora-bera:

- Nik ez dakit nola egin para que aprendan de una vez por todas a distinguir los verbos en euskera. Egunero ari gara errepikatzen, egunero, ez dela “ikusi dizut” baizik eta “ikusi zaitut!!!”, bañan ez du axola, berdin, berdin… jolas garaian jarraitzen dute berearekin. Ni jartzen naute de los nervios…

Hau da realitate bat XXI. mendeko Euskal Herrian. Dut ipini adibide real hau, baina jakina, denok dugu ezagutzen horrelako hainbat kasu. Da kuriosoa ere, gai hau dela tabu, deserosoa, mikatza, inork ez du plazaratu nai, nahiz eta denok dakigu ze hor dagoela.

Ta orain nik dut plazaratzen galdera: zer da euskararen kalitatea? Nork erabakitzen du hori? Zergatik noiz hitz egiten da buruz euskararen kalitatea, ezkutatzen da funtsezko gai hau? Mesedez, ez ezkutatu.

Txopi
Txopi-k bete-betean jotzen du an gakoa zek explikatzen du (ia) dena: kalitate komunikatiboa, esan nahi baita potentzia informatibo-expresiboa.

Jakina, kontzeptu hori ez da hartu behar superfizialki eta saihéstuz bere benetako signifikantza eta inportantzia, ez da hartu behar formalki nola hizkuntzalari ortodoxoek egín, baizik funtzionalki, bere sakontasun osoan, ailegatuz ki ur sakonenak, ezkutuenak, ilunenak, non bizi diren espezimenak zein inork ez ditun ikusi nahi zeren diren tabu, deseroso, mikatz (nola diren diferentzia funtzional sintaktikoak) zeren argiki erakusten dituzte realitateak nola ze japonieraren sintaxia (ia guztiz buruazkena) aurkitzen dén an ur sintaktiko ondo estuak, alderantziz ze ingles burulehena zein agertzen zaigun an ur ia infinituki zabalagoak, irekiagoak, argiagoak, gardenagoak, jostagarriagoak...

Bai, guztiz argia da ze japonieraren sintaxia dá funtzionalki (ez formalki) ondo estuagoa zein inglesarena, nahiz (ia) inork ez duen ikusi nahi, eta nahiz horrek erágin konsekuentzia komunikatibo larriak ki hiztun japonesak respektu adibidez inglesak. Txopi-k dioenez, guzti hau dá tabu, deseroso, mikatza... (ikus sarrera hau), nahiz finean izán sinpleki kontu teknologiko bat. Teknologia hutsa. Tabu teknologiko bat an XXI. mendea. [861] [>>>]

Etiketak: , , , , ,

igandea, urria 13, 2019

Vokal eta konsonante-kopuruak

Mintzo ginen atzo burúz kantitate erlatiboa on vokalak respektu konsonanteak gehi konsonante-multzoak barné hizkuntzak. Eta kopuru horien ideia orokor bat hartu ahal dezagun (nahiz ideia hori akaso ez izán osoro zehatza, zeren datuen iturria izanen dá Eupedia, zein baita portal japoniar bat zeinen helburu nagusia ez den zientifikoa, eta non ez den aipatzen nóndik atera dituzten datu horiek), topatu ditugú ondorengo bi taulak, zeintan zenbatzen dirén fonema vokalikoak, konsonantikoak eta diptongoak zenbait hizkuntzatan:

Datu horietako minimo vokalikoa dá 5, non agertzen zaizkigún Basque, Greek, Russian, Serbo-Croatian, Spanish-Castilian eta Japanese. Horietarik lau, justuki Basque (EUS), Serbian (SRP), Spanish-Castilian (SPA) eta Japanese (JPN), agertzen dirá baitare an azterketa on Coupé et al., eta Spanish-Castilian and Japanese an ikerketá on Pellegrinok et al., eta gauza da ze bost hizkuntza horiek izanen lituzketé silaba-abiadura erlatiboki altua (eta informazio-densitate erlatiboki baxua), nola esperoko genuen. [681] [>>>]

Etiketak: , ,