Ohitura ahaltsuagoak vs. ohitura ahalkeagoak

Zioen hemen Josu Lavinek ezen bera dago aski ohituta kin euskara á la japonesa eta ia konturatu gabe ateratzen zaiola euskara hori. Bestalde, berak halaber zioen hemen ezen

[0:57:48] scivolemo dice:Nam facilius est deductiviter cogitare.
[0:58:03] scivolemo dice:Etiam propter me!
[0:58:08] scivolemo dice::D
[0:58:15] Josu Lavin dice: Et etiam propter me!

Beraz, Josuk diosku ze errazago pensatzen du erabiliz hizkuntza deduktiboa ezi induktiboa, baina, hala ere, aski ohitua dago kin euskara hori. Josuk ez du esperoko ze egun batetik bestera eta besterik gabe hasiko zaiola ateratzen euskara ezberdina ti hori zein erabili duen orain arte.

Euskal Herrian ezin da serioski zalantzan jarri ze, adibidez, euskara à la japonesa da alde handiz bide antikomunikatiboagoa ezi gaztelania edo frantsesa, eta gauza da ze baldin euskaldunak (nola japonesak) ohituko balira bide estu horietara, orduan, oro har, izango lukete bizi-maila komunikatibo askoz bajuagoa eta estuagoa ezi baldin biziko balira gaztelaniaz edo frantsesez. Ba al dago serioski dudatzerik? Zein da arazoa?

Ohiturak ohitura, lehenago edo beranduago, jendarte elebidun batean ia elebidun guztiok amaituko gara konturatzen (kontzienteki edo inkontzienteki) ezen diskurso progresiboa edo buruaurrena da esanguratsuki irekiagoa eta askeagoa ezi diskurso regresiboa edo buruatzena.

Ohartu ze bádago hor asimetria bat. Izan ere, euskara à la japonesa inplementatzeko, ez dugu batere arazo estrukturalik, ezta baliabide-falta ere; eta horregatik dago guztiz eskura (bistan denez). Aldiz, nahiko bagenu egin euskara à la inglesa, aurkituko genituzke hainbat arazo estruktural zeinen soluziobidea ez den hain erraza (ezta hain zaila ere).

Baina, baldin badago borondatea, gradualki eman daitezke aurrerapausuak (dudarik gabe), batez ere idatzian (gero, aurrerakuntza horiek pasatuko dira ahozkora). Hemen bi aukera daude: edo pixkana pixkana ematen dira aurrerapausuak, edo bidaiariak, ahal badute, pixkana pixkana joango dira aukeratzen ez joatea saltoka, atzera begira, mendian gora eta lasterbiderik hartu gabe.

Bide beretik, Joxe Aranzabalek dio hemen ezen gaur egungo euskarak komunikazio arazoak dituela, baina aldaketak ere kostua dakarrela:

Nik irakurtzen badut hitz egin behar dugula "gain euskararen kalitateaz", berehala pizten zait semaforo gorri bat, eta hortik aurrera ez dut berdin irakurtzen. Gauzak behin eta berriro leitu beharko ditut, ziurtatzeko ez dudala ezer galtzen.

Eta egia da ze aldaketak dakar kostua eta nahasketa, baina hasiera batean, antzera nola gertatuko zen noiz hasi zen erabiltzen "baizik" prepositiboa, eta orain ohituta gaude, eta bizi gara aski hobeto ezi noiz ez zegoen halako baliabidea. Ez duzue uste? Esan nahi dut ze bizi gintezke "baizik" prepositiborik gabe, baina horrekin, bizi gara errazago eta hobeto.

Bide berberetik, nekez dudatuko da ze hobe biziko ginake baldin erabili ahalko bagenu "gain" prepositiboa (edo antzekorik), edo "buruz" prepositiboa (edo antzekorik), edo "inter" prepositiboa (edo antzekorik), edo "zein" prepositibo restriktiboa (edo antzekorik), edo "ezi" konparatiboa, edo "an" inesiboa, edo "noiz" tenporala, ...

Bistan da ze Euskal Herriko zenbait partetan bádute ohitura ki jarri aditza aurre euren osagarriak, edota erabiltzen "ezi" konparatiboa, batera kin beste baliabide pospositiboak nola "baino". Eta hor ez da arazorik, zeren ohituta daude, zeren gertatua baita mirakulua on garapen komunikatiboa, partziala izanik ere (partzialtasun hori ez dateke batzutan erraza, zeren existitu daitezke arazoak on interdependentzia inter elementu ezberdinak an sistema bat, eta hortik segi daitezke doikuntza-kostu batzuk zein ezin ekidin litezkeen).

Esan nahi baita ze ohiturak aldatzea ez da izaten erraza, eta are gutxiago baldin ohitura horiek sozialak badira (ezin dituzu baliabide horiek edonon erabili, eta horrek zailtzen dizu ohituratzea), baina jakin behar dugu hori dela (gara)bidea, eta ez beste ezein.

Amaitzeko, aipu luze bat buruz sintaxia, aterea ti liburua titulatzen "¿Qué son las lenguas" ganik Enrique Bernárdez [Alianza Editorial, 1999, 209-210]:

Las frases u oraciones no son meras sucesiones de palabras sino que poseen una estructura jerárquica, de forma que unas palabras "dependen" de otras, o "están asociadas a ellas". Podemos represenar esto con corchetes que agrupan las "unidades" sintácticas:

[[el [coche [de [mi primo]]]] [se saltó [siete [semáforos [en rojo]]]]
...

Si estamos contando una historia procuramos explicar primero una serie de detalles sobre los personajes, por ejemplo diciendo sus nombres, cómo son, qué hacen, etc., etc., etc. Luego decimos lo que hacen y normalmente también podemos dar detalles sobre cómo son y por qué lo hacen. En sintaxis sucede algo parecido: quiero hablar de un "coche" y doy más detalles: que es de mi primo. Luego digo que se saltó los semáforos, pero sobre éstos añado que estaban en rojo y que eran siete. En realidad, una oración es equivalente a un texto pero éste es largo y complejo mientras que la oración es mucho más simple y, en consecuencia, puede automatizarse mucho mejor.

Bien, sin entrar por ahora en detalles que tendrán que venir luego, podemos entender la sintaxis como resultado de la automatización de procesos lingüísticos.

Horixe da sintaxia: emaitza ti automatizazioa on prozesu linguistikoak, hau da emaitza ti ohitura. Eta, bistan da, ohitura guztiak ez dira berdinak: ez dira berdin ahaltsuak, ez dira berdin pausatuak, ez dira berdin askeak, ez dira berdin prezisoak, ez dira berdin finak, ez dira berdin kontrolagarriak, ... [42] [⇶]